Aðferðir til að lifa af 

Guð­rún Eva Mínervu­dóttir

Bjartur 2019

166 bls.

Í nýj­ustu skáld­sögu Guð­rúnar Evu Mínervu­dótt­ur, Aðferðir til að lifa af, flétt­ast frá­sögn fjög­urra per­sóna saman í áhrifa­mik­illi atburða­rás. Les­endur kynn­ast hinum ell­efu ára Aroni Snæ, ung­lings­stelp­unni Hönnu, tölvukarl­inum Árna og ekkj­unni Borg­hildi sem öll lifa rósemd­ar­lífi í litlu þorpi ekki langt frá höf­uð­borg­inn­i. 

Aron Snær býr við erf­iðar heim­il­is­að­stæður hjá ein­stæðri móður sem er haldin alvar­legu þung­lyndi: „Á laug­ar­dögum var hún vön að pína sig á fætur mín vegna, elda pönnu­kökur eða egg og beikon og síðan fórum við í bíltúr eða í sund. En í dag bara gat hún það ekki. Hún gat ekki að því gert“ (33). Til­viljun leiðir til þess að Borg­hildur verður á vegi Arons og þegar hún áttar sig á ástand­inu heima hjá honum tekur hún hann undir sinn vernd­ar­væng.  

Borg­hildur er nýlega orðin ekkja og býr því ein en rekur gisti­heim­ili á jörð­inni sinni. Hún  gengur fum­laust til verks og vílar ekk­ert fyrir sér. Til að mynda finnst henni ekk­ert til­töku­mál að skella drengnum sem er að kom­ast á ung­lings­aldur í bað: „Ég hef alið upp nokkra krakka og líka unnið á elli­heim­ili. Mér finnst ekk­ert merki­legt að þvo fólki. Það er bara eitt­hvað sem þarf að gera“ (40-41). Inn í  atburða­rás­ina flétt­ast sögur af gest­unum sem Borg­hildur hefur hýst og og glefsur úr sam­bandi hennar og manns­ins sem hún mis­sti: „Síðan hefur mér liðið eins og sekk fullum af gler­brot­um. Ég hef enga sér­staka þörf til að gráta eða barma mér en finn til í hverju orði og skrefi“ (46). Borg­hildur er marglaga per­sóna sem býr yfir skemmti­lega kald­hæðnum húmor í bland við mýkt­ina og umhyggju­sem­ina. Sú hlið hennar birt­ist til að mynda vel þegar hún hittir föður Arons Snæs. Þó per­sóna föð­ur­ins skjóti aðeins upp koll­inum í stutta stund er hún eft­ir­minni­leg. Þar birt­ist ráð­villtur fjöl­skyldu­faðir sem hefur klúðrað tæki­fær­inu á að byggja upp gott sam­band við son sinn og ætlar sér ekki að gera þau mis­tök aftur – eða eins og Borg­hildur kemst að orði við dreng­inn: „Pabbi þinn er góður drengur og honum þykir mjög vænt um þig en það vantar í hann nokkrar skrúf­ur; hann getur ekki að því gert“ (117).  Þetta er einmitt einn af styrk­leikum Guð­rúnar Evu sem rit­höf­und­ar, að skapa trú­verð­ugar per­sónur sem eru hvorki algóðar né alvondar – í senn meyrar og harðar og vekja samúð les­and­ans fljótt.

Það á einnig við um Árna, ein­mana tölvu­karl sem flutti í þorpið eftir að hann fór á örorku­bæt­ur. Árni á hund­inn Alfons sem er grimmur og tregur í taumi en þrátt fyrir það sækir Aron Snær í félags­skap hans. Árni á vin­kon­una Stein­unni sem hann er hrif­inn af en henni virð­ist fyrst og fremst finn­ast gott að eiga hann að – hún sækir í öryggi og félags­skap hann. Hún er jafn­framt hrifin af öðrum manni: „Held­uru að ég hafi ekki tekið eftir því að þú varðst fyrst ást­fang­inn eftir að ég byrj­aði með Frið­riki? Um leið og þú fannst að allt var í lás mín megin fékkstu mig á heil­ann“ (87) segir hún við hann. Þannig fjallar Guð­rún Eva um mörkin á milli vin­áttu og róm­an­tískrar hrifn­ingar og þá til­hneig­ingu okkar til að vilja stundum það sem við getum alls ekki feng­ið. Seinna kemur í ljós að Árni átti erf­iða æsku og á ein­hvern hátt virð­ist hann spegla sig í Aroni Snæ. „Ég horfði á sig­inaxla baksvip­inn á honum og fannst ég skulda honum eitt­hvað. Og ekki bara ég, heldur heim­ur­inn, eða í það minnsta þorp­ið“ (26). Hann lýsir drengnum sem brjóst­um­kenn­an­legum og umkomu­lausum (25) en gerir sér samt grein fyrir því að eng­inn vill láta vor­kenna sér, að minnsta kosti  ekki hann sjálf­ur: „Eig­in­lega finnst mér vor­kunn jafn­gilda óvirð­ingu. Sjálfur yrði ég fúll út í þann sem þætti til­vera mín aumk­un­ar­verð“ (26).

Ung­lings­stúlkan Hanna býr í sum­ar­bú­stað skammt frá þorp­inu ásamt móður sinni en þær hafa, rétt eins og Árni, flúið erfitt ástand á hús­næð­is­mark­aðnum í Reykja­vík. Með því að láta sög­una ger­ast í þessu litla þorpi – sem minnir mjög á Flúðir eða Laug­ar­vatn, snertir Guð­rún Eva á breyttum aðstæðum í þjóð­fé­lag­inu en sífellt fleiri kjósa nú að búa utan höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins jafn­vel þó þeir sæki vinnu þar. Aron Snær og Hanna kynn­ast við óvenju­legar aðstæður en hún finnur strax til ábyrgðar gagn­vart honum og kennir í brjósti um hann. Samt sem áður ótt­ast hún að vera ekki sú fyr­ir­mynd sem hann þarfnast, og ótt­ast að þau séu eins – að hún sé „aumk­un­ar­verð og smá skrít­in“ (161) eins og hann. Hanna glímir við átröskun og veit ekk­ert verra en þegar ókunn­ugir mæla út á henni mjaðm­irnar en dáist aftur á móti að að Sól­dísi, yfir­manni sínum á veit­inga­staðnum þar sem hún vinn­ur. Hún lýsir því hvernig Sól­dís er grönn eins og fyr­ir­sæta þó hún hámi í sig ham­borg­ara og franskar: „Ég var haldin næstum örvænt­ing­ar­fullri þörf fyrir að leggja hana alla á minn­ið. Mig lang­aði að gleypa sál henn­ar. Ef galdra­norn hefði boð­ist til að gera mig að dökk­hærðri útgáfu af Sól­dísi í skiptum fyrir tíu af ævi­árum mínum hefði ég þegið það, án þess að hika“ (92).  Aron skamm­ast sín fyrir ástandið á heim­ili sínu og er sann­færður um að hann sé öðru­vísi en önnur börn og ótt­ast að hann sé „per­vert“. Þannig kemur sagan inn á flókið en mik­il­vægt umfjöll­un­ar­efni, sam­skipti kynj­anna og kyn­hegðun barna og ung­linga, nokkuð sem hefur verið mikið í umræð­unni síð­ustu ár, ekki síst vegna auk­innar skjá­notk­unar þessa hóps og aðgengis að klám­i. 

Fyr­ir­myndir eru end­ur­tekið þema í bókum Guð­rúnar Evu. Það er eðli­legt að börn þrái við­ur­kenn­ingu full­orð­inna og Guð­rún Eva hefur listi­legt lag á að koma þess­ari þrá í orð. Í Albúmi (2002) á sögu­mað­ur­inn í inni­legu sam­bandi við fóst­urpabba sinn og þráir við­ur­kenn­ingu hans. Í Sög­unni af sjó­reknu píanó­unum (2002) segir frá unga mann­inum Kol­beini sem tekur stúlk­una Dimmalimm að sér tíma­bundið og þau mynda saman ákaf­lega fal­legt sam­band. Kol­beinn verður eins­konar „mentor“ eða „áhrifa­vald­ur“ í lífi Dimmalimmar sem aftur á móti dýrkar hann og dáir svo jaðrar við hrifn­ingu. Og í Yosoy (2005) segir frá hinum sextán ára Jóa sem gengur til liðs við hryll­ings­leik­hús og gengst tölu­vert upp í aðdáun fólks­ins sem starfar með honum þar – hann þráir ekk­ert frekar en að sanna sig fyrir þeim og sýna að hann sé ótta­laus. Á sama hátt verða per­són­urnar í þess­ari nýj­ustu skáld­sögu Guð­rúnar Evu oft óvilj­andi áhrifa­valdar í lífi ann­arra. Hún minnir les­endur á að yfir­leitt fer allt öðru­vísi en við ætlum og að lífið getur breyst í einu vet­fangi. Per­sónur henn­ar  glíma við vanda­mál sem margt nútíma­fólk stríðir við: ein­semd, óör­yggi og óraun­hæfar kröfur sam­fé­lags­ins um að allir séu ham­ingju­samir og heil­brigð­ir, alltaf – þó lífið sé alls ekki þannig. Það hefur aldrei verið auð­velt að vera mann­eskja og allra síst á þessum sér­stöku tímum sem við lifum núna. Eitt það mik­il­væg­asta sem við getum gert til að lifa af er að láta okkur annað fólk varða – líta ekki und­an.