„Jafnvel þó það væri rétt að hann væri formaður stjórnmálaflokks þá hefði það ekki átt að hafa nein áhrif,“ segir sænski hagfræðiprófessorinn Lars Calmfors, um mál Þorvalds Gylfasonar, sem íslenska fjármála- og efnahagsráðuneytið sagðist ekki geta stutt í stöðu ritstjóra samnorræna fræðatímaritsins Nordic Economic Policy Review (NEPR) í nóvember síðastliðnum.
Lars Calmfors var ritstjóri NEPR frá 2017 og þar til síðasta haust og mælti hann sjálfur með því að Þorvaldur yrði eftirmaður sinn í starfi. Hann er prófessor við Stokkhólmsháskóla og hefur meðal annars setið í Nóbelsnefndinni í hagfræði, verið ráðgjafi í sænska fjármálaráðuneytinu og veitt ríkisfjármálaráði Svíþjóðar formennsku á löngum ferli sínum.
Calmfors segir að pólitískar skoðanir eða stjórnmálaþátttaka fræðimanna eigi ekki að hafa áhrif á framgang þeirra í akademísk störf og segist hafa mótmælt þeirri afstöðu sem Ólafur Heiðar Helgason, sérfræðingur íslenska fjármála- og efnahagsráðuneytisins, setti fram í tölvupósti 11. nóvember síðastliðinn.
Í póstinum sagði að Þorvaldur þætti of pólítískt virkur að mati ráðuneytisins til að viðeigandi væri að hann yrði næsti ritstjóri tímaritsins. Einnig var farið með rangfærslur um stjórnmálaþátttöku hans, eins og fjallað hefur verið um í Kjarnanum í vikunni.
Sænski prófessorinn segir að aðrir í norræna stýrihópnum sem tekur ákvörðun um ráðningu ritstjóra NEPR, fulltrúar norrænna fjármálaráðuneyta, hafi einnig verið óánægðir með þá afstöðu íslenska ráðuneytisins að hafna Þorvaldi á grundvelli stjórnmálaþátttöku hans.
Hreinskiptar umræður á fundi eftir að afstaða Íslands varð ljós
Fundur var haldinn hjá stýrihópnum skömmu eftir að afstaða Íslands um að hafna Þorvaldi lá fyrir og segir Calmfors að þar hafi farið fram hreinskiptar umræður.
„Ég gerði öllum ljóst að það var mjög rangt að gera þetta. Við getum ekki látið pólitískar röksemdir hafa áhrif, þetta er akademískt starf,“ segir prófessorinn og bætir við að á þessum fundi hafi fulltrúi frá íslenska ráðuneytinu játað munnlega að hafa farið með rangfærslur um Þorvald.
Þessi umdeilda afstaða Íslands til Þorvalds setti norræna stýrihópinn í nokkurn vanda, enda er það hefð þar innanborðs að öll norrænu ríkin þurfi að komast að sameiginlegri niðurstöðu um ráðningu ritstjóra NEPR.
Þó að svo sé var starfsmaður Norrænu ráðherranefndarinnar búinn að bjóða Þorvaldi starfið og Þorvaldur búinn að samþykkja starfstilboðið. En afstaða Íslands varð þess valdandi að afturkalla þurfti ráðningu Þorvalds þann 13. nóvember. Þorvaldur leitar nú réttar síns, enda telur hann ráðninguna góða og gilda.
Kjarninn hafði í gær samband við Anders Hedberg, starfsmann Norrænu ráðherranefndarinnar sem gekk frá ráðningu Þorvalds og spurði af hverju Þorvaldi hefði verið gert starfstilboð fyrst ekki var komið samróma samþykki í norræna stýrihópnum.
Hedberg svaraði því til að allar „fyrirspurnir og kröfur“ vegna málsins ættu að beinast til fjármálaráðuneytanna fimm sem hafa veg og vanda að útgáfu NEPR, enda bæru þau ábyrgð á ráðningunni. Haft var eftir sama manni í kvöldfréttum RÚV í gær að hann vissi ekki um nein önnur dæmi þess að fjármálaráðuneyti hefðu sett sig upp á móti ráðningu í ritstjórastarfið.
Vildu hvorki ráða Dana né Svía
Svo spólað sé aðeins til baka, þá var tímaritinu sem um ræðir komið á laggirnar árið 2009 undir hatti Norrænu ráðherranefndarinnar, en það á þó rætur sínar að rekja til sænsks tímarits sem hét Swedish Economic Policy Review, sem Calmfors sjálfur kom að því að stofna á tíunda áratug síðustu aldar.
Fyrstu árin voru ritstjórar NEPR ráðnir árlega til þess að hafa umsjón með efnistökunum, eftir því hver þau voru, en það skipulag gaf ekki sérlega góða raun, að sögn Calmfors. Því var ákveðið að byrja að ráða yfirritstjóra til þriggja ára í senn til þess að betri yfirsýn fengist yfir útgáfuna.
Fyrstur í röðinni var danskur hagfræðingur, Torben Andersen, sem starfar við Árósaháskóla. Hann var ráðinn var í starfið frá 2014 til 2017. Þá tók Calmfors sjálfur við og þegar leit hófst að eftirmanni hans síðasta haust var vilji til þess að reyna að láta ritstjórastöðuna ganga á milli landanna og hvorki ráða Svía né Dana í starfið að þessu sinni. Búið var að reyna að fá bæði finnska og norska fræðimenn í starfið, án árangurs, segir Calmfors.
Þá var reynt að finna Íslending og stakk Calmfors upp á Þorvaldi, sem hann hafði haft kynni af, en Þorvaldur starfaði um langt árabil sem rannsóknafélagi við Stokkhólmsháskóla. Calmfors taldi hann hæfan til þess að taka ritstjórahlutverkið að sér og segist hafa mikið álit á honum sem fræðimanni. En afstaða íslenska ráðuneytisins til Þorvalds varð síðan ljós og á endanum varð niðurstaðan sú að áfram verður Svíi sem stýrir NEPR.
Harry Flam hefur verið ráðinn sem yfirritstjóri til næstu þriggja ára, en sá starfar með Calmfors við Alþjóðahagfræðistofnun Stokkhólmsháskóla. Calmfors segir að nýi ritstjórinn hafi heyrt af afstöðu Íslands til ráðningu Þorvalds áður en honum sjálfum var boðið starfið.
„Ég held að hann hafi ekki verið ánægður með að heyra af því sem átti sér stað,“ segir Calmfors.
Vonar að svipað gæti ekki átt sér stað í Svíþjóð
Blaðamaður spyr hvort hann telji mögulegt að sænsk stjórnvöld myndu leggjast gegn ráðningu þarlends fræðimanns í þessa stöðu, eða svipaða, vegna pólitískra skoðana eða stjórnmálaþátttöku umrædds fræðimanns, eins og íslenska ráðuneytið gerði í tilfelli Þorvalds.
„Ég vona að það sé ómögulegt, en ég myndi þó ekki segja að ég væri 100 prósent viss,“ segir Calmfors. Hann bætir við að það flæki málin að Norræna ráðherranefndin sé þegar allt kemur til alls pólitísk eining, sem hafi umsjón með útgáfu fræðatímarits sem hafi það yfirlýsta markmið að birta rannsóknir sem geti nýst norrænu ríkjunum við opinbera stefnumótun.
„Það er mjög sérstakt, flest fræðirit eru gefin út með sjálfstæðari hætti,“ segir Calmfors.
