LOGOS lögfræðiþjónusta fékk tæplega 1,5 milljónir króna auk virðisaukaskatts frá Bankasýslu ríkisins fyrir að skrifa lögfræðiálit um jafnræði við sölumeðferð 22,5 prósent eignarhluta ríkisins í Íslandsbanka sem dagsett er 11. maí 2022. Í því áliti var komist að þeirri niðurstöðu að jafnræðis hefði verið gætt.
LOGOS, sem var innlendur lögfræðilegur ráðgjafi Bankasýslunnar í söluferlinu, mat ekki hvort sölumeðferðin eignarhluta ríkisins í Íslandsbanka stæðist reglur um jafnræði áður en salan fór fram, heldur einungis eftir að hún var yfirstaðin.
Þetta kemur fram í svari Bjarna Benediktssonar, fjármála- og efnahagsráðherra, við fyrirspurn Jóhanns Páls Jóhannssonar, þingmanns Samfylkingarinnar, um málið sem birt var á vef Alþingis í dag.
Alls fékk LOGOS um 6,2 milljónir króna í greiðslu frá Bankasýslunni frá lokum marsmánaðar og til loka maí vegna ýmissa verka sem það vann fyrir stofnunina. Meðal annars fékk LOGOS um 2,8 milljónir króna fyrir að veita lögfræðiráðgjöf og lögfræðiþjónustu í mars og apríl 2022 sem tengdist réttarreglum um bankaleynd, persónuvernd og skyldu eða heimild til að afhenda upplýsingar, skyldum gagnvart þingnefnd og svörum við fyrirspurnum, samskiptum við Fjármálaeftirlit Seðlabanka Íslands, réttarstöðu gagnvart söluráðgjöfum, fréttatilkynningum, almennum spurningum og svörum og ýmsum samskiptum.
Þar er til að mynda um að ræða álit sem LOGOS vann um hvort birta ætti lista yfir þá sem fengu að kaupa hlut ríkisins í Íslandsbanka. Niðurstaða þess var að það ætti ekki að birta listann. Fjármála- og efnahagsráðherra lagði hins vegar sjálfstætt mat á nauðsyn þess og birti í kjölfarið lista yfir kaupendur.
Morgunblaðið fékk eitt upplýsingar fyrirfram
Jóhann Páll spurði einnig af hverju sú lögmannsstofa sem kom að sölumeðferðinni sem innlendur lögfræðilegur ráðgjafi Bankasýslu ríkisins hefði verið falið að leggja mat á lögmæti sölumeðferðarinnar eftir að salan var um garð gengin í stað þess að fela það annarri lögmannsstofu sem hafði ekki komið áður að málinu.
Í fyrirspurn þingmannsins var farið fram á svör um af hverju jafnræðis hefði ekki verið gætt gagnvart fjölmiðlum þegar lögfræðiálitið var birt 18. maí síðastliðinn. Álitið var sent á fjölmiðla klukkan sex að morgni en hafði þá þegar birst á forsíðu Morgunblaðsins auk þess sem ítarleg frétt birtist á Innherja á Vísi klukkan 06:43.
Í svari ráðherra segir að bankasýslan hefði ákveðið að senda fréttatilkynningu um niðurstöður athugunar LOGOS miðvikudagsmorguninn 18. maí til helstu fjölmiðla landsins. Ráðgjafarfyrirtækinu Athygli hafi verið falið að sjá um að senda út tilkynningu fyrir hönd Bankasýslu ríkisins. „Eftirmiðdaginn 17. maí var hringt í ritstjórnir þeirra prentmiðla sem komu út um miðvikudagsmorguninn (Morgunblaðið og Fréttablaðið) og kannað hvort þeir hefðu áhuga á að fjalla um efni fréttatilkynningar og birta niðurstöður hennar í prentútgáfum sem kæmu út á svipuðum tíma 18. maí og tilkynning yrði send út. Ekki náðist samband símleiðis við ritstjórn Fréttablaðsins en aðili á ritstjórn Morgunblaðsins óskaði eftir að fá tilkynningu senda eftir að hafa samþykkt skilyrði um að efni hennar yrði ekki gert opinbert fyrr en tilkynning hefði verið send helstu fjölmiðlum 18. maí kl. 06.00. Markmið Bankasýslunnar var það eitt að fá umfjöllun um fréttatilkynninguna í sem flestum fjölmiðlum. Þar sem aðeins náðist samband símleiðis við ritstjórn Morgunblaðsins var tilkynningin einungis send Morgunblaðinu daginn áður til birtingar á sama tíma og tilkynning var send öðrum miðlum 18. maí.“
Ráðgjafinn komst að þeirri niðurstöðu að jafnræði hefði ríkt
Í minnisblaðinu sem LOGOS vann fyrir Bankasýslu ríkisins var komist að þeirri niðurstöðu að ákvörðun um takmarka þátttöku í útboði á 22,5 prósenta hlut íslenskra ríkisins við svokallaða hæfa fjárfesta án þess að gerð yrði krafa um lágmarkstilboð hafi ekki falið í sér brot gegn jafnræðisreglu. Í útboðinu var hluturinn seldur til alls 207 fjárfesta undir markaðsvirði.
Þá taldi lögmannsstofan að fullnægjandi ráðstafanir hafi verið gerðar af hálfu Bankasýslunnar til að tryggja jafnt aðgengi hæfra fjárfesta að útboðinu í lagalegu tilliti og að ákvörðun hennar um að selja ekki hlut til Landsbankans og Kviku banka, sem gerðu tilboð fyrir hönd veltubóka sinna, hafi stuðst við málefnaleg sjónarmið og hafi einnig verið í samræmi við jafnræðisreglu.
LOGOS vann einnig minnisblað fyrir Bankasýslu ríkisins snemma í apríl um hvort að birta ætti lista yfir kaupendur að hlutnum. Þá var það niðurstaða LOGOS að slíkt væri óvarlegt. Fjármála- og efnahagsráðherra lagði hins vegar sjálfstætt mat á birtingu listans og komst að annarri niðurstöðu. Í tilkynningu sem birtist á vef stjórnarráðsins þegar listinn yfir þá sem fengu að kaupa í Íslandsbanka var birtur sagði að ráðuneytið hefði metið málið þannig að upplýsingar um viðskipti á milli ríkissjóðs og fjárfesta falli „ekki undir bankaleynd og með hliðsjón af mikilvægi þess að gagnsæi ríki um ráðstöfun opinberra hagsmuna hefur ráðherra ákveðið að birta yfirlitið.“
Gagnrýnendur segja söluna ekki standast lög
Mikil gagnrýni hefur verið á söluna á hlutum ríkisins í Íslandsbanka, meðal annars út frá þeim forsendum að sölufyrirkomulagið hafi ekki staðist þá kröfu um jafnræði sem gerð er í lögum um sölumeðferð eignarhluta ríkisins í fjármálafyrirtækjum.
Ein þeirra sem hefur sett fram slíka gagnrýni er Sigríður Benediktsdóttir, hagfræðingur við Yale háskóla og fyrrverandi framkvæmdastjóri fjármálastöðugleikasviðs Seðlabanka Íslands, sem sagði við Kjarnann í mars að þegar takmarkaður hópur fjárfesta sé valinn til að kaupa magn bréfa sem sé svo lítið að það hefði ekki hreyft við markaðsvirði Íslandsbanka ef þeir hefur keypt á eftirmarkaði þá brjóti það í bága við 3. grein og mögulega einnig 2. grein umræddra laga. „Á grundvelli þess þarf einhver að axla ábyrgð fyrir að hafa heimilað þetta og auk þess þarf að rifta þessum viðskiptum við einstaklinga og ehf., enda eru þau ekki í samræmi við lög og kaupendum og miðlurum hefði mátt vera það ljóst sem og því stjórnvaldi sem heimilaði þetta.“ Sigríður sat í rannsóknarnefnd Alþingis um bankahrunið sem skilaði af sér umfangsmikilli skýrslu í apríl 2010. Lögin um sölumeðferð á hlut ríkisins í fjármálafyrirtækjum horfa meðal annars til ábendinga rannsóknarnefndarinnar.
Þriðja grein laganna fjallar um meginreglur við sölumeðferð. Í greininni segir: „Þegar ákvörðun er tekin um undirbúning og framkvæmd sölumeðferðar eignarhluta skal áhersla lögð á opið söluferli, gagnsæi, hlutlægni og hagkvæmni. Með hagkvæmni er átt við að leitað sé hæsta verðs eða markaðsverðs fyrir eignarhluti. Þess skal gætt að skilyrði þau sem tilboðsgjöfum eru sett séu sanngjörn og að þeir njóti jafnræðis. Þá skal við sölu kappkosta að efla virka og eðlilega samkeppni á fjármálamarkaði.“
Segist enn sannfærðari um lögbrot
Kristrún Frostadóttir, þingmaður Samfylkingarinnar, er á meðal annarra sem hafa sett fram sambærilega gagnrýni og Sigríður. Hún hefur meðal annars, í grein sem hún birti á Vísi í byrjun maí með fyrirsögninni „Afgerandi vísbendingar um lögbrot“, bent á að engin ástæða hafi verið fyrir því að selja litlum fjárfestum hlut ríkisins í banka með afslætti, en minnsti fjárfestirinn keypti fyrir rúma milljón króna og alls 59 aðilar fengu að kaupa fyrir minna 30 milljónir króna.
Eftir að minnisblaðið birtist sagðist Kristrún enn sannfærðari en áður um að lögbrot hafi átt sér stað við bankasöluna.
Hún sagði í stöðuuppfærslu á Facebook augljóst að minnisblaðið væri viðbragð við grein hennar frá því í byrjun maí. „Minnisblaðið á að svara röksemdarfærslunni sem birtist í grein minni um að jafnræði hafi verið brotið við söluna á bankanum. Við lestur þess kemur hins vegar í ljós að engar nýjar upplýsingar er þar að finna. Engin rök sem hafa ekki nú þegar heyrst frá Bankasýslunni og fjármálaráðherra. Aðeins rök sem einmitt þóttu ótrúverðug og ég rakti í greininni.“
Hún sagði það líka athyglisvert að Bankasýslan, sem sé opinber stofnun á fjárlögum sem hafi starfsmenn, hafi séð ástæðu til að leita til utanaðkomandi lögfræðings til að vinna minnisblað til að svara grein hennar. „Þar sem engar nýjar upplýsingar eða röksemdarfærslur koma fram. Margir hljóta að spyrja sig hvað var greitt fyrir þessa þjónustu. Ef mönnum er alvara með að fara í saumana á þessu máli þá er það ekki gert með aðkeyptum lögfræðiálitum sem bæta engu við málflutninginn og er komið með forgangi til ákveðinna fjölmiðla til forsíðubirtingar.“
Salan á hlut ríkisins í Íslandsbanka er nú til skoðunar hjá Fjármálaeftirliti Seðlabanka Íslands auk þess sem Ríkisendurskoðun er að framkvæma stjórnsýsluúttekt á ferlinu.
