Félag forn­leifa­fræð­inga vill að Lilja D. Alfreðs­dótt­ir, menn­ing­ar- og við­skipta­ráð­herra, færi Hörpu Þórs­dótt­ur, fyrr­ver­andi safn­stjóra Lista­safns Íslands sem skipuð var þjóð­minja­vörður fyrir rúmum mán­uði síð­an, aftur í sitt fyrra starf. Þetta kemur fram í yfir­lýs­ingu sem félagið sendi frá sér í dag. 

­Skipan Hörpu í emb­ætti þjóð­minja­varðar vakti hörð við­brögð þar sem emb­ættið var ekki aug­lýst laust til umsókn­ar. Þess í stað nýtti ráð­herra sér heim­ild í lögum sem gerir henni kleift að færa emb­ætt­is­menn til í starfi. Í til­felli Hörpu taldi Lilja að það væri far­sælt að taka safn­stjóra úr einu höf­uð­safni og færa yfir í það næsta. 

Félag forn­­­leifa­fræð­inga og stjórn Félags íslenskra safna og safn­­­manna (FÍSOS) sendu nær sam­­stundis frá sér harð­orðar yfir­­­lýs­ingar vegna ákvörð­unar Lilju um að skipa Hörpu í emb­ætt­ið. 

Síðar sendi Starfs­­manna­­fé­lag Þjóð­minja­safns­ins frá sér yfir­­lýs­ingu þar sem það tók undir gagn­rýn­ina á verk­lagið og sagði það lýsa „metn­að­­­ar­­­leysi ráðu­­­neyt­is­ins í garð Þjóð­minja­safns Íslands, ber vott um ógagn­­­sæja stjórn­­­­­sýslu og kastar rýrð á mála­­­flokk­inn í heild.“ 

Þá sagði Frið­­­rik Jóns­­­son, for­­­maður BHM, við RÚV í sam­hengi við þessa skipun að tryggja þyrfti heil­indi og traust til stjórn­­­­­sýsl­unnar og ræða heim­ild ráða­­­manna til að færa emb­ætt­is­­­menn til í starf­i. 

Seg­ist ekki harma skipan Hörpu

Frétta­blaðið greindi frá því á for­síðu sinni í morgun að Lilja harm­aði skipan þjóð­minja­varð­ar. Þar var haft eftir Ólöfu Gerði Sig­fús­dótt­ir, for­manni Íslands­deildar alþjóða­ráðs safna, að Lilja hefði harmað að hafa fært Hörpu til í starfi með þeim hætti sem hún gerði. Lilja sagði hins vegar við Vísi eftir rík­is­stjórn­ar­fund í dag að hún harmi ekki skipan Hörpu í stöðu þjóð­minja­varð­ar. Hins vegar hafi mátt aug­lýsa stöð­una til að halda sátt um skip­an­ina. Lilja sagði enn fremur að það stæði ekki til að draga skip­un­ina til bak­a. 

Félag forn­leifa­fræð­inga fund­aði ásamt fleiri fag­fé­lögum með Lilju um stöðu Þjóð­minja­safns­ins í gær. Í yfir­lýs­ingu félags­ins segir að stjórn þess hafi von­ast eftir heið­ar­leika og hug­rekki að hálfu ráð­herra. „Okkur þykir sárt að þrátt fyrir að harma vinnu­brögð sín hygg­ist ráð­herra ekki leið­rétta þau. Dap­ur­legt er að enn hafi ekki komið fram nein mál­efna­leg eða fag­leg rök fyrir því að skipa þjóð­minja­vörð með þeim hætti sem gert var. Ekk­ert nýtt kom fram í svörum ráðu­neytis hvað það varðar á fund­in­um; enn er skip­an­inni lýst eins og um til­færslu hvers ann­ars emb­ætt­is­manns væri að ræða – ekki for­stöðu­manns eins höf­uð­safna íslenskrar menn­ing­ar.“

Á fund­inum var stofn­aður sam­ráðs­hópur ráðu­neyt­is­ins og umræddum fag­fé­lögum sem á að hitt­ast aftur strax í næstu viku. Þar mun Félag forn­leifa­fræð­inga leggja til að nýlega skip­aður þjóð­minja­vörður verði færður aftur í sitt fyrra starf. „Önnur lausn sem félagið mun leggja til er að skip­aður verði ráð­gjafa­hópur fag­fólks sem gengið var fram­hjá við skip­an­ina til þess að ræða fram­tíð­ar­stefnu safns­ins og hlut­verk þjóð­minja­varð­ar.“

Á dag­skrá stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar á morgun

Lilja ræddi þessa skipan við Kjarn­ann um síð­ustu mán­aða­mót og sagði þá meðal ann­­ars að almennt væri hún fylgj­andi því að öll störf væru aug­lýst. Það væri hins vegar heim­ild í lögum um opin­bera starfs­­menn sem gerði ráð­herra kleift að færa þá til í starfi. Í til­­­felli Hörpu taldi Lilja að það gæti verið far­­sælt að taka safn­­stjóra úr einu höf­uð­safni og færa yfir í það næsta. 

Hún sagði hins vegar að við­brögðin hafi verið slík við skipan þjóð­minja­varðar „að maður hugsar um það hvort það sé skyn­­­sam­­­legt að nýta þessa heim­ild yfir höf­uð. [...] Ef það er þannig að umræða í kringum flutn­ing­inn sætir gagn­rýni og sé þá kannski til þess fallin að það geti verið ákveðin áskorun fyrir við­kom­andi for­­­stöð­u­­­mann að hefja störf, að þá er ég bara eins og allir aðrir og hugsa: Ég hefði nú getað gert þetta öðru­­­vísi.“ 

Stjórn­­­skip­un­­ar- og eft­ir­lits­­nefnd fjall­aði á fundi sínum þann 5. sept­em­ber um skipun emb­ætt­is­­manna í störf án þess að þau væru aug­lýst laus til umsókn­­ar. Umfjöll­unin var á almennum nót­um, en ekki sér­­tækt vegna ákveð­innar skip­unar en skipun nýs þjóð­minja­varðar í síð­­asta mán­uði hefur vakið hörð við­brögð.

Þór­unn Svein­­bjarn­­ar­dótt­ir, for­­maður nefnd­­ar­inn­­ar, sagði í sam­tali við Kjarn­ann eftir fund­inn að ákveðið hafi verið að hefja frek­­ari gagna­öflun og ræða svo næstu skref. Á meðal þess sem liggur fyrir að hægt sé að gera sé að stjórn­­­skip­un­­ar- og eft­ir­lits­­nefnd hefji frum­­kvæð­is­at­hugun á skip­unum sem átt hafa sér stað án þess að störf eða emb­ætti hafi verið aug­lýst laus til umsókn­­ar.

Til þess að hefja frum­­kvæð­is­at­hugun þurfa þrír nefnd­­ar­­menn að vera sam­­mála um að gera það, en níu þing­­menn sitja í stjórn­­­skip­un­­ar- og eft­ir­lits­­nefnd.

Skipun emb­ætt­is­manna án aug­lýs­ingar er á dag­skrá fundar stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar sem fer fram á morg­un, 28. sept­em­ber. Heim­ildir Kjarn­ans herma að nefndin sé enn að bíða eftir gögnum frá for­sæt­is­ráðu­neyt­inu um skip­anir emb­ætt­is­manna án aug­lýs­ing­ar.

Meg­in­reglan í lögum að aug­lýsa skuli laus emb­ætti

Allt frá árinu 1954, þegar lög um rétt­indi og skyldur starfs­­­­­manna rík­­­­­is­ins voru sett, hefur það verið meg­in­regla í lögum á Íslandi að aug­lýsa skuli opin­ber­­­­­lega laus emb­ætti og störf hjá rík­­­­­in­u. 

Þegar lögin voru end­­­­­ur­­­­­skoðuð og ný lög sett árið 1996 voru áfram ákvæði um aug­lýs­inga­­­­­skyld­una. Í þessum reglum er það meg­in­reglan að aug­lýsa skuli laus störf en þau til­­­­­vik þegar ekki er skylt að aug­lýsa störf eru afmörkuð sér­­­­­stak­­­­­lega. Þessar und­an­þágur frá aug­lýs­inga­­­­­skyldu eiga við um störf sem aðeins eiga að standa í tvo mán­uði eða skem­­­­­ur, störf sem eru tíma­bundin vegna sér­­­­­stakra aðstæðna, svo sem vegna orlofs, veik­inda, fæð­ing­­­­­ar- og for­eldra­or­lofs, náms­­­­­leyf­­­­­is, leyfis til starfa á vegum alþjóða­­­­­stofn­ana og því um líkt, enda sé ráðn­­­­­ing­unni ekki ætlað að standa lengur en 12 mán­uði sam­­­­­fellt.

Þá eru und­an­þágur frá regl­unum sem fela í sér að störf sem hafa verið aug­lýst innan síð­­­­­­­­­ustu sex mán­aða ef þess er getið í aug­lýs­ing­unni að umsóknin geti gilt í sex mán­uði frá birt­ingu henn­­­­­ar. Að end­ingu er að finna und­an­þágur um störf vegna tíma­bund­inna vinn­u­­­­­mark­aðsúr­ræða á vegum stjórn­­­­­­­­­valda og aðila vinn­u­­­­­mark­að­­­­­ar­ins og hluta­­­­­störf fyrir ein­stak­l­inga með skerta starfs­­­­­get­u. 

Engar fleiri und­an­þágur er að finna í lög­­­­­un­­­­­um.

Meiri­hluti ráðu­­­­neyt­is­­­­stjóra skip­aðir án aug­lýs­ingar

Það hefur hins vegar færst veru­­­­lega í vöxt hér­­­­­­­lendis að ráð­herrar skipi í emb­ætti án þess að þau séu aug­lýst. Það leiddi meðal ann­­­­ars til þess að umboðs­­­­maður Alþingis tók upp frum­­­­kvæð­is­at­hugun á mál­inu. Hann gafst upp á þeirri athugun í fyrra­vor. 

Í bréfi þar sem þá settur umboðs­­­­maður útskýrði ástæðu þessa kom fram að ekki væri for­svar­an­­­­legt að nýta tak­­­­mark­aðan mann­afla emb­ætt­is­ins til að ljúka frum­­­­kvæð­is­at­hug­un­inni í ljósi þess að ráða­­­­menn færu hvort eð er ekk­ert eftir skýrum reglum og vilja lög­­­­gjafans í þessum mál­u­m. 

Kjarn­inn greindi frá því í frétta­­­­skýr­ingu í síð­­­­asta mán­uði að sjö af tólf starf­andi ráðu­­­­neyt­is­­­­stjórum hefðu verið skip­aðir án þess að emb­ættin hafi verið aug­lýst laus til umsókn­­­­ar. Á yfir­­­­stand­andi kjör­­­­tíma­bili hafa þrír af þeim fjórum ráðu­­­­neyt­is­­­­stjórum sem hafa verið skip­aðir fengið þær stöður án þess að þær hafi verið aug­lýstar lausar til umsókn­­­­ar.