Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd fjall­aði á fundi sínum í morgun um skipun emb­ætt­is­manna í störf án þess að þau væru aug­lýst laus til umsókn­ar. Umfjöll­unin var á almennum nót­um, en ekki sér­tækt vegna ákveð­innar skip­unar en skipun nýs þjóð­minja­varðar í síð­asta mán­uði hefur vakið hörð við­brögð.

Þór­unn Svein­bjarn­ar­dótt­ir, for­maður nefnd­ar­inn­ar, segir í sam­tali við Kjarn­ann að ákveðið hafi verið að hefja frek­ari gagna­öflun og ræða svo næstu skref á fundi nefnd­ar­innar eftir viku. Á meðal þess sem liggur fyrir að hægt sé að gera sé að stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd hefji frum­kvæð­is­at­hugun á skip­unum sem átt hafa sér stað án þess að störf eða emb­ætti hafi verið aug­lýst laus til umsókn­ar. Þór­unn segir að ákvörðun um næstu form­legu skref gæti verið tekin á næsta fundi nefnd­ar­inn­ar. 

Til þess að hefja frum­kvæð­is­at­hugun þurfa þrír nefnd­ar­menn að vera sam­mála um að gera það, en níu þing­menn sitja í stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd. Sam­kvæmt heim­ildum Kjarn­ans eru fleiri en þrír nefnd­ar­menn til­búnir í að ráð­ast í slíka athug­un, verði það lagt til.

Hver þau skref verða veltur á ýmsu. Til dæmis hvað Umboðs­maður Alþingis ákveður að gera en Félag forn­leifa­fræð­inga sendi ábend­ingu til hans vegna skip­unar þjóð­minja­varðar fyrir helgi. Í þeirri ábend­ingu sagði meðal ann­ars að stjórn félags­ins teldi að „ráð­herra menn­ing­ar- og við­skipta hafi sýnt af sér óvand­aða stjórn­sýslu­hætti. Við skipun stórra emb­ætta eins og for­stöðu­manns rík­is­stofn­unar er að mati stjórnar nauð­syn­legt að gæta þess að allir hafi jafnan mögu­leika á fá verð­leika sína metna og að koma sínum sjón­ar­miðum á fram­færi. Þannig er líka tryggt að aðil­inn sem ráð­inn er í starf sé raun­veru­lega sá hæf­asti sem völ er á.“

Skipan Hörpu vakti hörð við­brögð

Sú atburða­rás sem ýtti þessum bolta af stað var ákvörðun Lilju D. Alfreðs­dótt­ur, menn­ing­ar- og við­skipta­ráð­herra, að skipa Hörpu Þórs­dóttur í emb­ætti þjóð­minja­varðar án þess að það væri aug­lýst laust til umsókn­ar. 

Félag forn­­leifa­fræð­inga og stjórn Félags íslenskra safna og safn­­manna (FÍSOS) sendu nær sam­stundis frá sér harð­orðar yfir­­lýs­ingar vegna ákvörð­unar Lilju um að skipa Hörpu í emb­ætt­ið. 

Síðar sendi Starfs­manna­fé­lag Þjóð­minja­safns­ins frá sér yfir­lýs­ingu þar sem það tók undir gagn­rýn­ina á verk­lagið og sagði það lýsa „ metn­að­­ar­­leysi ráðu­­neyt­is­ins í garð Þjóð­minja­safns Íslands, ber vott um ógagn­­sæja stjórn­­­sýslu og kastar rýrð á mála­­flokk­inn í heild.“ 

Þá sagði Frið­­rik Jóns­­son, for­­maður BHM, við RÚV í sam­hengi við þessa skipun að tryggja þyrfti heil­indi og traust til stjórn­­­sýsl­unnar og ræða heim­ild ráða­­manna til að færa emb­ætt­is­­menn til í starf­i. 

„Ég hefði nú getað gert þetta öðru­vísi“

Lilja ræddi þessa skipan við Kjarn­ann fyrir helgi og sagði meðal ann­ars að almennt væri hún fylgj­andi því að öll störf væru aug­lýst. Það væri hins vegar heim­ild í lögum um opin­bera starfs­menn sem gerði ráð­herra kleift að færa þá til í starfi. Í til­felli Hörpu taldi Lilja að það gæti verið far­sælt að taka safn­stjóra úr einu höf­uð­safni – en Harpa var áður yfir Lista­safni Íslands – og færa yfir í það næsta. 

Hún sagði hins vegar að við­brögðin hafi verið slík við skipan þjóð­minja­varðar „að maður hugsar um það hvort það sé skyn­­sam­­legt að nýta þessa heim­ild yfir höf­uð. [...] Ef það er þannig að umræða í kringum flutn­ing­inn sætir gagn­rýni og sé þá kannski til þess fallin að það geti verið ákveðin áskorun fyrir við­kom­andi for­­stöð­u­­mann að hefja störf, að þá er ég bara eins og allir aðrir og hugsa: Ég hefði nú getað gert þetta öðru­­vísi.“ 

Meg­in­reglan í lögum að aug­lýsa skuli laus emb­ætti

Allt frá árinu 1954, þegar lög um rétt­indi og skyldur starfs­­­­manna rík­­­­is­ins voru sett, hefur það verið meg­in­regla í lögum á Íslandi að aug­lýsa skuli opin­ber­­­­lega laus emb­ætti og störf hjá rík­­­­in­u. 

Þegar lögin voru end­­­­ur­­­­skoðuð og ný lög sett árið 1996 voru áfram ákvæði um aug­lýs­inga­­­­skyld­una. Í þessum reglum er það meg­in­reglan að aug­lýsa skuli laus störf en þau til­­­­vik þegar ekki er skylt að aug­lýsa störf eru afmörkuð sér­­­­stak­­­­lega. Þessar und­an­þágur frá aug­lýs­inga­­­­skyldu eiga við um störf sem aðeins eiga að standa í tvo mán­uði eða skem­­­­ur, störf sem eru tíma­bundin vegna sér­­­­stakra aðstæðna, svo sem vegna orlofs, veik­inda, fæð­ing­­­­ar- og for­eldra­or­lofs, náms­­­­leyf­­­­is, leyfis til starfa á vegum alþjóða­­­­stofn­ana og því um líkt, enda sé ráðn­­­­ing­unni ekki ætlað að standa lengur en 12 mán­uði sam­­­­fellt.

Þá eru und­an­þágur frá regl­unum sem fela í sér að störf sem hafa verið aug­lýst innan síð­­­­­­­ustu sex mán­aða ef þess er getið í aug­lýs­ing­unni að umsóknin geti gilt í sex mán­uði frá birt­ingu henn­­­­ar. Að end­ingu er að finna und­an­þágur um störf vegna tíma­bund­inna vinn­u­­­­mark­aðsúr­ræða á vegum stjórn­­­­­­­valda og aðila vinn­u­­­­mark­að­­­­ar­ins og hluta­­­­störf fyrir ein­stak­l­inga með skerta starfs­­­­get­u. 

Engar fleiri und­an­þágur er að finna í lög­­­­un­­­­um.

Meiri­hluti ráðu­­­neyt­is­­­stjóra skip­aðir án aug­lýs­ingar

Það hefur hins vegar færst veru­­­lega í vöxt hér­­­­­lendis að ráð­herrar skipi í emb­ætti án þess að þau séu aug­lýst. Það leiddi meðal ann­­­ars til þess að umboðs­­­maður Alþingis tók upp frum­­­kvæð­is­at­hugun á mál­inu. Hann gafst upp á þeirri athugun í fyrra­vor. 

Í bréfi þar sem þá settur umboðs­­­maður útskýrði ástæðu þessa kom fram að ekki væri for­svar­an­­­legt að nýta tak­­­mark­aðan mann­afla emb­ætt­is­ins til að ljúka frum­­­kvæð­is­at­hug­un­inni í ljósi þess að ráða­­­menn færu hvort eð er ekk­ert eftir skýrum reglum og vilja lög­­­gjafans í þessum mál­u­m. 

Kjarn­inn greindi frá því í frétta­­­skýr­ingu í síð­­­asta mán­uði að sjö af tólf starf­andi ráðu­­­neyt­is­­­stjórum hefðu verið skip­aðir án þess að emb­ættin hafi verið aug­lýst laus til umsókn­­­ar. Á yfir­­­stand­andi kjör­­­tíma­bili hafa þrír af þeim fjórum ráðu­­­neyt­is­­­stjórum sem hafa verið skip­aðir fengið þær stöður án þess að þær hafi verið aug­lýstar lausar til umsókn­­­ar.