„Al­mennt séð þá held ég að það mætti skoða þrepa­skiptan fjár­magnstekju­skatt.“ Þetta sagði Sig­urður Ingi Jóhanns­son, for­maður Fram­sókn­ar­flokks­ins og inn­við­a­ráð­herra, í útvarps­þætt­inum Sprengisandi á Bylgj­unni í gær­morgun. Slíkur skattur gæti lagst af meiri þunga en nú á til dæmis sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki, fjár­mála­fyr­ir­tæki eða orku­fyr­ir­tæki og alla aðra sem hagn­ast umfram það sem talist geti sann­gjarnt og eðli­leg­t. 

Þar sagð­ist hann telja að fjár­magnstekju­skatts­hlut­fall­ið, sem er 22 pró­sent, væri ágætt og skili rík­is­sjóði 16 millj­örðum krónum meira í ár en búist hafði verið við. „Hins vegar má alveg til sanns vegar færa að ef hann væri þrepa­skiptur þá væri mögu­leiki á því að þeir sem hefðu meira, borg­uðu meira til rík­is­ins. Hin leiðin er þá til útsvars. Ég held að það gæti þá komið upp á mót­i.“

Útsvars­greiðslur til sveit­ar­fé­laga myndu þá koma til við­bótar við almenna greiðslu fjár­magnstekju­skatts í rík­is­sjóð.

Aðspurður hvort Bjarni Bene­dikts­son, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, væri búinn að sam­þykkja þetta svar­aði Sig­urður Ingi: „Við sjáum útfærsl­una. Hún kemur í vor.“

Frum­varp lagt fram í vor

Kjarn­inn greindi frá því á föstu­dag að fjár­­­mála- og efna­hags­ráð­herra ætli að leggja fram frum­varp til breyt­inga á lögum um tekju­skatt í apríl næst­kom­andi sem felur meðal ann­­ars í sér að þeir sem hafa ein­­göngu fjár­­­magnstekjur verði gert að greiða útsvar til sveit­­ar­­fé­laga. 

Þetta kemur fram í þing­­mála­­skrá rík­­is­­stjórn­­­ar­innar fyrir kom­andi þing­vet­­ur. Þar segir að með frum­varp­inu verði lagðar til end­­ur­­skoð­aðar og ein­fald­­ari reglur um reiknað end­­ur­­gjald í atvinn­u­­rekstri eða sjálf­­stæðri starf­­semi aðila í eigin rekstri með það að mark­miði að varna mis­­munun í skatt­lagn­ingu úttekta eig­enda úr félög­­um. „Þá verður reglu­verk í kringum tekju­til­­flutn­ing tekið til end­­ur­­skoð­unar til að tryggja að þau sem hafa ein­­göngu fjár­­­magnstekjur reikni sér end­­ur­­gjald og greiði þannig útsvar.“

Þar er þó ekk­ert rætt um þrepa­skiptan fjár­magnstekju­skatt.

Katrín segir tíma aðgerða kom­inn

Málið var tekið upp í síð­­­ustu stjórn­­­ar­­mynd­un­­ar­við­ræð­­um. Það rataði í kjöl­farið inn í stjórn­­­­­­­­­­­­­­­ar­sátt­­­­­­­­mála rík­­­­­­­­is­­­­­­­­stjórn­­­­­­­­­­­­­­­ar­innar frá 30. nóv­­­­­­­­em­ber 2021. Þar segir að reglu­verk í kringum tekju­til­­­­­­­­flutn­ing yrði „tekið til end­­­­­­­­ur­­­­­­­­skoð­unar til að tryggja að þau sem hafa ein­­­­­­­­göngu fjár­­­­­­­­­­­­­­­magnstekjur reikni sér end­­­­­­­­ur­­­­­­­­gjald og greiði þannig útsvar.“

Katrín Jak­obs­dóttir, for­­­manns Vinstri grænna og for­­­sæt­is­ráð­herra, ræddi þetta mál í ræðu á flokks­ráðs­fundi flokks síns á Ísa­­­firði í síð­­asta mán­uði. Þar sagði hún að Vinstri græn myndu halda áfram að vinna að rétt­lát­­­­ara skatt­­­­kerfi á Íslandi. „Nú er kom­inn tími til að breyta skatt­lagn­ingu þeirra sem fyrst og fremst hafa fjár­­­­­­­magnstekjur og tryggja að þau greiði sann­­­­gjarnan hlut í útsvar til sveit­­­­ar­­­­fé­lag­anna til að fjár­­­­­­­magna þau mik­il­vægu verk­efni sem þau sinna ekki síst í félags- og vel­­­­ferð­­­­ar­­­­þjón­ust­u. Um það hefur verið talað í tutt­ugu ár en nú er kom­inn tími aðgerða.“

Efsta tíundin tekur til sín 81 pró­­­sent fjár­­­­­magnstekna

Fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur eru þær tekjur sem ein­stak­l­ingar hafa af eignum sín­­­­­­um. Þær eru til að mynda vext­ir, arð­­­­­­ur, sölu­hagn­aður eða leig­u­­­­­­tekjur af lausafé og af útleigu á fast­­­­­­eign­­­­­­um. Þeir sem fá mestar fjár­­­­­­­­­magnstekjur á Íslandi eru því sá hópur ein­stak­l­inga sem á flest hluta­bréf og flestar fast­­­­­eign­­­­­ir. Sá hópur sem hefur sankað að sér flestum eign­­­­­um. 

Sá hópur sem jók fjár­­­­­­­magnstekjur sínar mest í fyrra var allra tekju­hæsta tíund lands­­­­manna. Kjarn­inn greindi frá því í júlí að í grein­ingu á álagn­ingu opin­berra gjalda ein­stak­l­inga eftir tekju­­­­­­tí­und­um, sem Bjarni kynnti á rík­­­­­­is­­­­­­stjórn­­­­­­­­­­­ar­fundi 22. júní síð­­­­­­ast­lið­inn, hafi komið fram að þau tíu pró­­­­­­sent lands­­­­­­manna sem höfðu mestar fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur á síð­­­­­­asta ári hafi tekið til sín 81 pró­­­­­­sent allra fjár­­­­­­­­­­­magnstekna ein­stak­l­inga á árinu 2021. 

Alls höfðu ein­stak­l­ingar 181 millj­­­­­­arð króna í fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur í fyrra og því liggur fyrir að efsta tíund­in, sem telur nokkur þús­und fjöl­­­­­­skyld­­­­­­ur, var með tæp­­­­­­lega 147 millj­­­­­­arða króna í fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur á síð­­­­­­asta ári. Heild­­­­­­ar­fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur ein­stak­l­inga hækk­­­­­­uðu um 57 pró­­­­­­sent milli ára, eða alls um 65 millj­­­­­­arða króna. Mest hækk­­­­­­­aði sölu­hagn­aður hluta­bréfa sem var 69,5 millj­­­­­­­arðar króna á árinu 2021. 

Ráð­­­stöf­un­­­ar­­­tekjur fjár­­­­­magns­eig­enda hækk­­­uðu mest

Hjá þeim heim­ilum í land­inu sem höfðu hæstar tekjur hækk­­­­uðu ráð­­­­stöf­un­­­­ar­­­­tekjur að með­­­­al­tali um ríf­­­­lega tíu pró­­­­sent, að lang­­­­mestu leyti vegna auk­inna fjár­­­­­­­magnstekja. 

Tekju­hækkun hjá öðrum hópum sam­­­­fé­lags­ins var mun minni, en kaup­máttur ráð­­­­stöf­un­­­­ar­­­­tekna ein­stak­l­inga hækk­­­­aði að með­­­­al­tali um 5,1 pró­­­­sent í fyrra.

Þetta þýðir að ráð­­­stöf­un­­­ar­­­tekjur efsta tekju­hóps­ins hækk­­­uðu mun meira hlut­­­falls­­­lega en ann­­­arra tekju­hópa ofan á það að tekjur þess hóps voru meiri fyr­­­ir. Krón­unum í vasa þeirra sem höfðu miklar fjár­­­­­magnstekjur fjölg­aði því umtals­vert meira en í vasa þeirra sem þáðu fyrst og síð­­­­­ast launa­­­tekjur á síð­­­asta ári. 

Skatt­­­byrði efsta tekju­hóps­ins dróst saman

Fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur dreifast mun ójafnar en launa­­­­­­tekj­­­­­­ur. Þær lendi mun frekar hjá tekju­hæstu hópum lands­ins, sem eiga mestar eign­­­­­­ir.

Alls um níu pró­­­­­sent þeirra sem telja fram skatt­greiðslur á Íslandi fá yfir höfuð fjár­­­­­­­­­magnstekj­­­­­ur. Fjár­­­­­­­­­magnstekju­skattur er líka 22 pró­­­­­­­sent, sem er mun lægra hlut­­­­­­­fall en greitt er af t.d. launa­­­­­­­tekj­um, þar sem skatt­hlut­­­­­­­fallið er frá 31,45 til 46,25 pró­­­­­­­sent eftir því hversu háar tekj­­­­­­­urnar eru. 

Í nýlegu Mán­að­­­­ar­yf­­­­ir­liti ASÍ kom fram að skatt­­­­byrði hafi heilt yfir auk­ist í fyrra þegar hún er reiknuð sem hlut­­­­fall tekju- og fjár­­­­­­­magnstekju­skatts af heild­­­­ar­­­­tekj­­­­um. Hún fór úr 22,4 pró­­­­sent af heild­­­­ar­­­­tekjum í 23,4 pró­­­­sent.

Skatt­­­byrði efstu tíund­­­­ar­innar dróst hins vegar sam­­­­an. Árið 2020 borg­aði þessi hópur 28,9 pró­­­­sent af tekjum sínum í skatta en 27,3 pró­­­­sent í fyrra. Skatt­­­­byrði allra ann­­­­arra hópa, hinna 90 pró­­­­sent heim­ila í land­inu, jókst á sama tíma. 

Í minn­is­­­­­­blaði um áður­­­­­­­­­nefnda grein­ing­u sem lagt var fyrir rík­­­­­­is­­­­­­stjórn í síð­­­­­asta mán­uði var þetta stað­­­­­­fest. Þar kom fram að hækk­­­­­­andi skatt­greiðslur efstu tekju­­­­­­tí­und­­­­­­ar­innar séu fyrst og síð­­­­­­­­­­­ast til­­­­­­komnar vegna þess að fjár­­­­­­­­­­­magnstekjur þeirra hafa stór­­­­­­aukist, enda greiðir þessi hópur 87 pró­­­­­­sent af öllum fjár­­­­­­­­­­­magnstekju­skatti.

Ofur­hagn­aður banka

Hug­myndir um svo­kall­aðan hval­reka­skatt hafa líka verið umtals­vert ræddar hér­lend­is, eftir að Lilja D. Alfreðs­dótt­ir, vara­for­maður Fram­sókn­ar­flokks­ins og menn­ing­ar- og við­skipta­ráð­herra, viðr­aði hug­myndir um álagn­ingu hans í febrúar. Hún sagð­ist þá hafa þegar rætt málið við Sig­urð Inga, for­mann síns flokks, og að þing­flokkur Fram­sókn­ar­flokks­ins styddi hug­mynd­ina.  „Ég er í stjórn­­­málum til þess að breyta rétt. Ég tel að þegar það er ofur­hagn­aður ein­hvers staðar þá eigi að skatt­­leggja hann.“

­Til­efnið var að stóru bank­­arnir þrír: Lands­­bank­inn, Arion banki og Íslands­­­banki högn­uð­ust um 81,2 millj­­arða króna á síð­­asta ári og um 111 millj­­arða króna á eins og hálfs árs tíma­bili á tímum þar sem heims­far­aldur geis­aði. Seðla­­banki Íslands og rík­­is­­stjórnin lögð­ust í ýmsar örv­un­­ar­að­­gerðir vegna far­ald­­ur­s­ins. Þær aðgerðir mynd­uðu und­ir­­stöð­una fyrir hagnað bank­anna þriggja. Lilja sagð­ist hissa á því hvað sumir væru við­­kvæmir fyrir umræðu um aukna skatt­lagn­ingu þegar verið væri að tala um svona mik­inn hagn­að.

Sjá­v­­­ar­út­­­veg­­ur­inn hefur líka skilað gríð­­ar­­legum hagn­aði á und­an­­förnum árum. Sam­tals hagn­að­ist sjá­v­­­­ar­út­­­­­veg­­­ur­inn um 468 millj­­­arða króna frá byrjun árs 2009 og til loka árs 2020. Frá árinu 2009 hafa sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tæki greitt 126,3 millj­­­arðar króna í arð til eig­enda sinna. Auk þess sátu eftir 325 millj­­­arðar króna í eigið fé í útgerð­­­ar­­­fyr­ir­tækj­unum um síð­­­­­ustu ára­­­mót. Það jókst um 28 millj­­­arða króna í fyrra þrátt fyrir metarð­greiðsl­­­ur. Hagur sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tækja í heild vænk­að­ist því um næstum 50 millj­­­arða króna á síð­­­asta ári.

Á árinu 2020 greiddu sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tæki lands­ins, þ.e. þau sem stunda útgerð, alls 17,4 millj­­­arða króna í opin­ber gjöld. Þar er um að ræða tekju­skatt, trygg­inga­gjald og hið sér­­­tæka veið­i­­gjald, sem sam­tals nam 4,8 millj­­­örðum króna. Sama ár greiddu eig­endur sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tækja sér út arð upp á 21,5 millj­­­arða króna. Það var hæsta arð­greiðsla sem atvinn­u­­­greinin hefur greitt til eig­enda sinna á einu ári.