Ríki sem keypt hafa bólu­efni Astr­aZeneca eru mörg hver að ganga lengra í var­úð­ar­ráð­stöf­unum en Evr­ópska lyfja­stofn­unin telur óhætt. Stofn­unin greindi frá því í vik­unni að „mögu­leg tengsl“ hefðu fund­ist milli notk­unar bólu­efn­is­ins og sjald­gæfs blóð­tappa í heila. Hún telur enn að ávinn­ing­ur­inn af því að nota efnið trompi það að gera það ekki.

Yfir­völd í mörgum löndum hættu að nota bólu­efni Astr­aZeneca tíma­bundið eftir að fréttir bár­ust af nokkrum dauðs­föllum vegna blóð­tappa hjá fólki sem fengið hafði fyrri skammt­inn. Sum þeirra hafa ekki, þrátt fyrir nið­ur­stöður og ráð­legg­ingar Evr­ópsku lyfja­stofn­un­ar­innar og Alþjóða heil­brigð­is­stofn­un­ar­inn­ar, hafið bólu­setn­ingu með efn­inu á ný. Þau sem nota efnið í dag hafa mörg hver ákveðið að gefa það aðeins fólki yfir ákveðnum aldri þar sem dauðs­föllin voru fyrst og fremst meðal fólks milli fer­tugs og fimm­tugs.

Frönsk heil­brigð­is­yf­ir­völd hafa ákveðið að fólk undir 55 ára sem fengið hefur fyrri skammt­inn af Astr­aZeneca skuli héðan í frá fá annað bólu­efni, annað hvort frá Pfizer eða Moderna, í síð­ari skammti.

Spánn og Ítalía hafa einnig ákveðið að setja ald­urs­mörk á notkun efn­is­ins og eru hætt að gefa það fólki yngra en sex­tíu ára. Í Belgíu eru ald­urs­mörkin dregin við 56 ára ald­ur­inn. Þá ákvörðun á að end­ur­skoða innan fjög­urra vikna. Líkt og í Frakk­landi hefur verið ákveðið að yngra fólk sem fengið hafði fyrri sprautu með Astr­aZeneca fái á meðan þessi óvissa ríki þá seinni af öðru efni. Þetta er verið að gera þrátt fyrir að WHO segi að engin gögn liggi fyrir um hvaða áhrif það hefur að skipta um bólu­efni, eftir að bólu­setn­ing er hafin með efni frá öðrum fram­leið­enda.

Í Bret­landi hefur svo verið ákveðið að mæla með öðru bólu­efni fyrir fólk á aldr­inum 18-29 ára. Ástr­a­lar og Fil­ippsey­ingar hafa einnig sett ald­urs­mörk en Afr­íku­banda­lag­ið, sem semur um bólu­efna­kaup fyrir hönd landa innan álf­unn­ar, hefur ákveðið að hætta við kaup á efn­inu.

Í Þýska­landi, Sví­þjóð, Hollandi, Finn­landi og Norð­ur­-Ma­kedóníu hafa einnig verið sett ald­urs­mörk og efnið ekki gefið yngra fólki. Sömu sögu er að segja héðan frá Íslandi. Notkun efn­is­ins var hætt tíma­bundið í byrjun mars líkt og víð­ar. Það var tekið í notkun á ný í lok mars en er nú ein­ungis gefið fólki yfir sjö­tugu. Þórólfur Guðna­son sótt­varna­læknir sagði á upp­lýs­inga­fundi almanna­varna og land­læknis í gær að hugs­an­lega yrðu ald­urs­mörkin færð niður í 65 ára sem yrði þá í sam­ræmi við leið­bein­ingar og notkun á því í Sví­þjóð og Finn­landi.

Í Kanada er aðeins eldra fólki gefið bólu­efni Astr­aZeneca. Þar í landi á nú að fara þá leið að lengja mjög tím­ann á milli fyrri og seinni sprautu allra bólu­efn­anna sem eru not­uð. Er þetta gert til að bólu­setja sem flesta á sem stystum tíma, með sér­stakri áherslu á fram­línu­starfs­fólk. Kanadísk heil­brigð­is­yf­ir­völd telja þetta gríð­ar­lega mik­il­vægt en sam­bæri­leg leið hefur verið farin víð­ar, m.a. í Banda­ríkj­unum og Bret­landi. „Full­bólu­sett­ir“ eru mun færri en tölur yfir „bólu­setta“ gefa til kynna.

Í Kanada munu nú líða allt að fjórir mán­uðir á milli fyrri og fyrstu sprautu sam­kvæmt nýjum leið­bein­ingum sótt­varna­yf­ir­valda. Seinni skammt­inn á þó að bjóða um leið og mögu­legt er eftir að ákveð­inn hluti allrar þjóð­ar­innar hefur fengið fyrri skammt­inn. Í for­gangi eru sem fyrr fólk í við­kvæmum hóp­um, eldra fólk og fram­línu­starfs­menn.

Ákvörð­unin er m.a. byggð á nýjum rann­sóknum sem þykja sýna að með fyrri sprautu bólu­efna sem eru á mark­aði dragi veru­lega úr hættu á því að fólk veik­ist alvar­lega, fái það COVID-19, eða um 80 pró­sent.

Dan­mörk og Nor­egur hafa enn ekki hafið bólu­setn­ingu með Astr­aZeneca á ný og nú eru komnar blikur á loft varð­andi nýjasta bólu­efnið sem fengið hefur mark­aðs­leyfi í Evr­ópu: Bólu­efni John­son & John­son sem dótt­ur­fyr­ir­tæki þess Jans­sen fram­leið­ir. Evr­ópska lyfja­stofnun var­aði við því í dag að það efni gæti mögu­lega valdið sam­bæri­legum veik­ind­um, blóð­tappa, og Astr­aZeneca-­bólu­efn­ið. Bæði efnin eru fram­leidd með sams­konar aðferð­um.

Enn er ekki farið að nota Jans­sen-efnið í Evr­ópu en í Banda­ríkj­un­um, þar sem notkun þess er haf­in, hafa komið í ljós nokkur til­felli blóð­tappa hjá fólki sem hefur verið bólu­sett með því. Þessi til­felli eru enn mjög fá, aðeins fjög­ur. Einn þeirra sem fékk blóð­tappa í þriðja fasa rann­sóknar á bólu­efn­inu er lát­inn.

Þetta er enn eitt höggið í bólu­efna­her­ferð heims­ins og í Nor­egi, svo dæmi sé tek­ið, mun þetta mögu­lega hafa þau áhrif að mark­miðum um bólu­setn­ingu bróð­ur­parts lands­manna mun seinka nokk­uð. Sér­stak­lega í ljósi þess að engin ákvörðun hefur enn verið tekin um hvort og þá hvenær farið verði að bólu­setja með Astr­aZeneca á ný.

Mikil eft­ir­vænt­ing ríkti vegna Jans­sens-­bólu­efn­is­ins þar sem það þarf aðeins að gefa í einni sprautu. Sótt­varna­yf­ir­völd í Nor­egi segja að mögu­lega verði um 9-13 vikna dráttur á því að mark­mið um bólu­setn­ingar náist.

Sótt­varn­ar­stofnun Nor­egs hefur nú yfir að ráða lager með 166 þús­und skömmtum af Astr­aZeneca-­bólu­efn­inu. Það hefur ekki verið notað í land­inu í fjórar vik­ur. Hvort að notkun þess hefj­ist á ný mun koma í ljós 15. Apríl er yfir­völd skila af sér ítar­legum gögnum um mögu­legar auka­verk­anir þess.

„Ég er alveg hand­viss um það að það verður erfitt að byrja að nota þetta bólu­efni aftur í Nor­eg­i,“ hefur NRK eftir Gunn­veig Grødeland, bólu­efna­sér­fræð­ingi við Háskól­ann í Ósló. Hún seg­ist svart­sýn á að það verði gert.