Íslands­deild Tran­sparency International, sam­taka sem berj­ast gegn spill­ingu, hefur sent frá sér yfir­lýs­ingu þar sem kallað er eftir því að að spornað verði við fram­gangi Sam­herja, undir fram­kvæmda­stjórn Þor­steins Más Bald­vins­son­ar, sem opin­ber­ast hafi almenn­ingi enn frekar í umfjöllun Kjarn­ans og Stund­ar­innar um hina svoköll­uðu „skæru­liða­deild“ Sam­herja á und­an­förnum dög­um. 

Sam­tök­in, sem eru á meðal þeirra sem „skæru­liða­deild­in“ safn­aði upp­lýs­ingum um og vildi beita sér gegn, kalla eftir „breið­fylk­ingu almenn­ings, félaga­sam­taka, stétt­ar­fé­laga, sam­taka upp­ljóstr­ara, fræða­sam­fé­lags, stjórn­mál­anna og allra þeirra sem vett­lingi geta valdið gegn til­raunum fyr­ir­tæk­is­ins og „skæru­liða“ til að grafa undan sam­fé­lags­sátt­mál­anum og gildum þeim er hann byggir á. Það er okkar allra að standa vörð um lýð­ræð­ið, sam­fé­lagið og tján­ing­ar­frelsið, hvert á sínu sér­svið­i.“

Í yfir­lýs­ing­unni segir að Sam­herji hafi á engum tíma­punkti sýnt vilja til umbóta eftir að Namib­íu­mál fyr­ir­tæk­is­ins, þar sem grunur er um mútu­greiðsl­ur, skatta­snið­göngu og pen­inga­þvætti, kom upp heldur þvert á móti varið fé og vinnu­stundum í að grafa undan eft­ir­lits­stofn­un­um, blaða­mönnum og þar með sam­fé­lag­inu öllu. Skýrsla norsku lög­manns­stof­unnar Wik­borg Rein, sem Sam­herji lét vinna um málið og lof­aði að birta, hefur enn ekki verið birt opin­ber­lega rúmu ári eftir að hún var til­búin og reglum um stjórn­ar­hætti og reglu­vörslu sem fyr­ir­tækið til­kynnti um mitt ár 2020 hefur ekki verið fylgt eft­ir.

Segja að Björgólfur verði að víkja

Íslands­deildin segir að fyr­ir­tæki og ein­stak­lingar sem sanna vilja sak­leysi sitt stundi ekki ofsóknir gagn­vart þeim sem rann­saka og upp­lýsa um meintar mis­gjörð­ir. „Fyr­ir­tæki sem hafa ekk­ert að fela stunda ekki árásir á fólk sem berst fyrir bættu sam­fé­lagi og almanna­heill. Fyr­ir­tæki sem eru með­vituð um almanna­hag þurfa ekki „skæru­liða­deild“ sem lætur sig dreyma um að „st­inga, snúa og strá svo salti í sárið““.

Stjórnmálamenn og sér­stak­lega stjórn­ar­liðar geti ekki lengur komið sér undan því að takast á við hið póli­tíska og kerf­is­læga umhverfi sem umber svona fram­göngu árum sam­an. Annað hvort eru þeir með almenn­ingi í bar­átt­unni gegn spill­ingu eða á móti með þögn, með­virkn­i,  aðgerð­ar­leysi og seina­gangi við að koma upp nútíma­legum spill­ing­ar­vörnum milli stjórn­sýslu og við­skipta­lífs. „Stjórn­málin geta ekki lengur litið und­an.“

Í febr­úar síð­ast­liðnum var greint frá því að Björgólfur Jóhanns­son væri hættur sem annar for­stjóri Sam­herja, en hann tók við því starfi í kjöl­far þess að Namib­íu­málið var opin­ber­að. Sam­hliða var Björgólfur kjör­inn for­maður hlít­ing­ar­nefndar Sam­herja en sú nefnd hefur yfir­um­sjón með reglu­vörslu og stjórn­ar­háttum innan sam­stæðu Sam­herja. Björgólfur átti að stjórna skrán­ingu og form­legri inn­leið­ingu slíkra reglna ásamt öðrum ráð­gjafa­störfum fyrir Sam­herja eftir því sem til­efni verður til.

Íslands­deild Tran­sparency International segir að Björgólfur sé ekki fær um for­mennsku í þeirri nefnd, en fyrir liggur að hann var í beinum sam­skiptum við hina svoköll­uðu „skæru­liða­deild“ og hafði vit­neskju um að minnsta kosti hluta þess sem hún gerði. Í yfir­lýs­ingu deild­ar­innar segir að ef hlít­ing­ar­nefndin eigi að hafa hlut­verk umfram það að vera neð­an­máls­lína í frétta­til­kynn­ingu liggur í augum uppi að nefndin verði kölluð saman til að und­ir­búa opin­bera birt­ingu á umfangi og eðli aðgerða fyr­ir­tæk­is­ins und­an­farin ár í bar­átt­unni gegn upp­ljóstr­unum og rann­sóknum á starf­semi Sam­herja er varða þau mál sem fjallað hefur verið um. „Aug­ljóst er eftir upp­ljóstr­anir und­an­far­inna daga að Björgólfur er ekki fær um for­mennsku nefnd­ar­innar eigi störf hennar á annað borð að vera trú­verð­ug.“

Íslands­deildin kallar einnig eftir því að öll stétt­ar­fé­lög í land­inu for­dæmi til­raunir Sam­herja til að hafa áhrif á for­manns­kjör í Blaða­manna­fé­lagi Íslands, sem Kjarn­inn opin­ber­aði á laug­ar­dag.

Vildu safna upp­lýs­ingum um stjórn deild­ar­innar

Í umfjöllun Kjarn­ans sem birt­ist í gær var greint frá því að Íslands­deild Tran­sparency International hafi sent frá sér til­kynn­ingu í síð­asta mán­uði vegna fram­gangs Sam­herja í tengslum við frétta­flutn­ing og eft­ir­lits með starf­semi fyr­ir­tæk­is­ins. Þar stóð meðal ann­ars: „Fyr­ir­tækið hefur fjár­magnað áróð­urs­þætti til birt­inga, fjár­magnað bóka­skrif í áróð­ur­stil­gangi og haldið úti for­dæma­lausu túlk­un­ar­stríði á sög­unni. Jafn­vel á nefnd­ar­fundum Alþingis hafa full­trúar fyr­ir­tæk­is­ins sýnt af sér hegðun sem engum er sæm­andi. Í Namib­íu­mál­inu hefur fyr­ir­tækið brugð­ist við með sams­konar hætti og raunar gefið í. Full­trúar fyr­ir­tæk­is­ins hafa ógnað og njósnað um ein­stak­linga sem fjallað hafa um mál­ið, kostað áróð­urs­mynd­bönd til almenn­ings þar sem hreinum og klárum ósann­indum er haldið fram og ítrekað hafa verið leið­rétt. Fram­ganga fyr­ir­tæk­is­ins getur ekki talist innan eðli­legra marka.“

Í umfjöllun Kjarn­ans kom fram að Páll Stein­gríms­son, skip­stjóri hjá Sam­herja, hefði spurt félaga sína í sam­skipta­miðla­hópnum „PR Namibi­a“, Þor­björn Þórð­ar­son, ráð­gjafa Sam­herja í almanna­tengsl­um, og Örnu Bryn­dísi McClure, yfir­lög­fræð­ing Sam­herj­a­sam­stæð­unn­ar,  í kjöl­far þess að til­kynn­ingin birt­ist hverjir væru í for­svari fyrir Íslands­deild sam­tak­anna Tran­sparency International. Honum var bent á að spyrja: „þmb [Þor­stein Má Bald­vins­son] út í þetta fólk. Hann veit allt um ansi mörg þeirra[...]og Jónas út í guðr­unu [Johnsen, for­mann stjórnar Tran­sparency International á Ísland­i]. Hann þekkir eitt­hvað út í hennar for­sög­u“. Umræddur Jónas er Sig­ur­geirs­son og rekur Almenna bóka­fé­lagið sem gaf meðal ann­ars út bók­ina Gjald­eyr­is­eft­ir­litið – vald án eft­ir­lits?, þar sem fjallað var með afar nei­kvæðum hætti um rann­sókn Seðla­banka Íslands á Sam­herja sem hófst árið 2012. Sam­herji keypti stórt upp­lag af bók­inni og gaf starfs­fólki sínu í jóla­gjöf. Jónas var upp­lýs­inga­full­trúi Kaup­þings fyrir banka­hrun og er giftur Rósu Guð­bjarts­dótt­ur, bæj­ar­stjóra í Hafn­ar­firði og odd­vita Sjálf­stæð­is­flokks­ins þar. Guð­rún Johnsen, sem er doktor í hag­fræði, vann meðal ann­ars að gerð skýrslu Rann­sókn­ar­nefndar Alþing­is, skrif­aði bók um íslenska banka­hrun­ið, sat í stjórn Arion banka í átta ár, hefur starfað sem efna­hags­ráð­gjafi VR og starfað í aka­demíu í rúm 20 ár.