Þegar yfir 650 konur sem útskrif­ast hafa frá Harvard Business School, einum virtasta við­skipta­há­skóla heims, mót­mæltu því form­lega með yfir­lýs­ingu að Steve Bannon fengi að starfa í Hvíta hús­inu, þá kall­aði það fram spurn­ingar hjá mörg­um. Hvers vegna gerðu þær þetta?

Djúpt á hatr­inu

Skömmu síðar bætt­ist veru­lega í hóp­inn og all­flestar konur í kenn­ara­lið­inu í gegnum tíð­ina voru nú komnar inn í hóp­inn, að við­bættum fleiri nem­end­um. Yfir þús­und konur úr Harvard mót­mæltu því form­lega að Bannon fengi að koma nálægt valda­þráðun­um. 

Ástæðan var skýr: Þær töldu hann með öllu van­hæfan vegna þess hversu ein­beitta og djúpa kvenn­fyr­ir­litn­ingu og ras­isma hann stydd­ist við í sínum störf­um, mál­flutn­ingi og fram­komu. Hún hefur ekki aðeins fylgt honum í gegnum áróð­ur­svef­inn Breit­bart eða kosn­inga­bar­áttu Trumps, heldur líka frá því hann fór að láta að sér kveða í námi og störf­um.

Kenn­ing hans er vel skrá­sett í gegnum mál­flutn­ing, meðal ann­ars í Harvard, en einnig sjá þeir sem hafa hvað dýpsta inn­sýn í banda­rískt stjórn­kerfi, að Bannon er meðal þeirra sem sér tæki­færi í stríð­um. Um þetta hefur Kate Brann­an, blaða­maður For­eign Policy gagn­vart Penta­gon og varn­ar­mála­ráðu­neyt­inu, skrifað nokkuð ítar­lega og meðal ann­ars flutt merki­legar fréttir af því hvernig Bannon hefur beitt sér fyrir því að slóð gagna verði eytt í Hvíta hús­inu. Merki­legar fréttir um óhugn­an­legan hugs­un­ar­hátt ógagn­sæis.

End­ur­skipu­lagn­ingin

Kenn­ing Bann­ons er í grófum dráttum sú, að reglu­lega þurfi að end­ur­skipu­leggja heild­ar­mynd Banda­ríkj­anna. Það er fyrst gert með vald­beit­ingu og síðan stefnu sem miðar að því að for­gangs­raða Banda­ríkj­unum í hag. Skil­grein­ingin á banda­rískum hags­mun­um, er síðan tengd hvíta karl­inum og gömlu þunga­vigt­arat­vinnu­vegum Banda­ríkj­anna, einkum olíu­iðn­að­in­um. Svo lengi sem valda­þræð­irnir eru í höndum hvíta karls­ins, þá kann það góðri lukku að stýra að mati Bann­on. 

Svo því sé til haga hald­ið, þá er þetta ekk­ert ýkt mynd, heldur í takt við það sem hann hefur byggt sína heims­mynd á svo til alla tíð. Það hefur heldur herst á henni eftir að faðir hans missti allar eigur sínar í fjár­málakrepp­unni fyrir tæpum ára­tug, að sögn grein­enda hér í Banda­ríkj­un­um. Hann hefur séð alþjóða­væð­ing­una sem blóra­böggul í þeirri stöðu og telur Banda­ríkin vera hlunn­farin í heimi við­skipt­anna. 

Ein­angr­un­ar­hyggj­an, sem Trump hefur tekið upp á sína arma, passar alveg við þessa heims­mynd Bann­ons. Banda­ríkin fyrst, svo hin­ir. 

Fyrst glund­roði

Hið óhuggu­lega í hug­mynda­fræði Bann­ons - sem hefur rúmt gildi innan stjórnar Trumps - er að fyr­ir­boði breyt­inga er glund­roði (Cha­os). Hann vill að end­ur­skipu­lagn­ingin á Banda­ríkj­unum og stöðu þeirra í heim­inum fari fram sem hrað­ast og því horfir hann til hers­ins. Með því að beita her­valdi Banda­ríkj­anna - sem er vel þekkt marg­föld stærð á við aðrar þjóðir - þá skap­ast tæki­færi til end­ur­skipu­lagn­ing­ar. 

afn­vel þó Bannon hafi verið tek­inn úr þjóðar­ör­ygg­is­ráði Banda­ríkj­anna, eftir heift­ar­leg rifr­ildi við Jared Kus­hner, tengda­son Don­alds Trumps for­seta, þá er óþægi­legt til þess að hugsa, að hann sé í því að leggja lín­urnar sem aðal­ráð­gjafi. Hann horfir yfir öxl­ina á mönnum - aðal­lega hvítum körlum - á ögur­stundu. Jafn­vel þó að það fari svo, að hann fari úr nán­asta bak­landi for­set­ans, þá eru áhrifin hans djúp­stæð og hafa skotið rót­um.

Stjórn­mála­menn að bregð­ast

Á tólf vik­um, frá því Trump tók við völdum og hvítu karl­arnir með hon­um, þá hefur jafn­vægið í alþjóða­stjórn­mál­unum raskast og hættan á miklum stríðs­á­tök­um, til við­bótar við átökin sem nú þegar eiga sér stað, er talin veru­leg. Mikið vatn hefur runnið til sjávar á tólf vik­um, hvað þetta varð­ar. 

Skyndi­leg stefnu­breyt­ing banda­rískra stjórn­valda í Sýr­landi, þar sem 59 Toma­hawk flug­skeyti flugu á valin skot­mörk stjórn­ar­hers­ins í Sýr­landi í kjöl­far efna­vopna­árás­ar, hefur skerpt á víg­lín­um. 

Banda­ríkin standa gegn Rússum og Sýr­lend­ing­um. Sam­hliða standa Banda­ríkin með Japan og Suð­ur­-Kóreu þegar kemur að ógn­inni frá hinum óút­reikn­an­lega Kim Jong-Un í Norð­ur­-Kóreu. Kín­verjar virð­ast lík­leg­astir til að vera sá aðili sem stillir til frið­ar, eins og rætt er um málin hér í Banda­ríkj­un­um. En sögu­legur skjöldur Kín­verja, þegar Norð­ur­-Kórea er ann­ars veg­ar, setur málin í flókna stöðu.  

Það sorg­leg­asta við þessa þróun er að staða efna­hags­mála í heim­in­um, í Banda­ríkj­un­um, Asíu og Evr­ópu þar með talið, hefur farið batn­andi og um margt spenn­andi tæki­færi framundan þegar kemur að tækni og breyt­ing­um. Til dæmis hafa stjórn­völd í Banda­ríkj­unum verið í því að fella niður reglu­verk, sem átti að ýta undir vist­vænni lífs­hætti, en á sama tíma eru banda­rísk tækni­fyr­ir­tæki að leiða frum­kvöðla­starf þegar kemur að notkun á vist­vænni tækni til að draga úr meng­un. Þetta eru ein­kenni­legar þver­sagn­ir, en í ljósi sög­unnar og þeirra öfga sem ein­kenna fjöl­breytn­ina í Banda­ríkj­un­um, þá ætti þetta ekki að koma svo mikið á óvart.

Stjórn­mála­menn finnst mér vera að bregð­ast almenn­ingi með valda­brölti sínu og pópu­l­is­ma, með hræðslu­á­róðri og ein­angr­un­ar­tali. Hinn alþjóða­væddi heimur er lík­lega eitt það stór­kost­leg­asta sem skap­ast hefur í mann­kyns­sög­unni, og við­brögð þjóð­anna eftir hörm­ungar stríðs­tíma fyrra og seinna stríðs, hafa lagt grunn­inn að meiri friði og fram­þróun en marga óraði fyr­ir. Ein­angr­un­ar­hyggjan ætti að kveikja við­vör­un­ar­ljós.

Ísland og umheim­ur­inn

Eitt af því sem Ísland og íslenskt atvinnu­líf getur lagt af mörkum í þess­ari stöðu, er að tala óhikað og hátt fyrir alþjóða­væddum heimi. Það var áhuga­vert að spjalla um þetta við aðstoð­ar­ráð­herra sam­göngu­mála í Nor­egi, Reyni Jóhann­es­son, á dög­unum en hann taldi mikla hags­muni vera undir þegar að þessu kæmi. Nor­eg­ur, Ísland og önnur ríki á Norð­ur­löndum og við Eystra­salt gætu lagt sitt af mörkum með góðu og nánu sam­starfi á sviði laga og reglna, til dæmis á sviði 5G væð­ing­ar­inn­ar, sem mun leggja grunn­inn að örum tækni­breyt­ing­um. Þannig væri unnið form­lega gegn ein­angr­un­ar­hyggj­unn­i. 

Það má síðan nefna það, að einn helsti áhættu­geir­inn þegar kemur að stríðs­á­tökum er ferða­þjón­usta á heims­vísu. Þegar stríð brjót­ast út þá ferð­ast fólk minna, og stundum getur fólk ekki ferðast, ef stríðs­á­tökin breið­ast út. Ferða­menn breyta áformum sínum og miklir svipti­vindar geta þá mynd­ast í ferða­þjón­ust­unni. Mikið fjöl­menni á nýjum svæð­um, en færri á öðr­um.

Ástæðan er til að fylgj­ast grannt með þessu, til dæmis hvað ferða­lög frá Banda­ríkj­unum varð­ar, en þaðan kom fjórð­ungur allra ferða­manna í fyrra. 

Leggjum okkar af mörkum

Þó smá­þjóðir eins og Ísland hafi tak­mark­aða mögu­leika til að leggja sitt af mörkum þá geta þær helst gert það með því að tala skýrt með alþjóða­væð­ing­unn­i. 

Síðan er Ísland líka í þeirri stöðu að þurfa sár­lega á erlendu vinnu­afli að halda til að halda hlut­unum gang­andi og á það jafnt við um næstum allar greinar atvinnu­lífs­ins. Sjáv­ar­út­veg, ferða­þjón­ustu, orku­frekan iðn­að, hug­bún­að­ar­geir­ann og háskóla­starf. Alls­staðar er þörfin fyrir þekk­ingu frá útlöndum mikil og fer vax­andi.

Hugsum um þá sem þjást

Í þessum aðstæðum er hollt að hugsa til þeirra sem eru þolendur stríðs­á­taka nú um stund­ir, til dæmis í Sýr­landi. Þar hefur 22 millj­óna þjóð - á stór­feng­legu svæði - vera sundrað. Meira en helm­ingur þjóð­ar­innar er á flótta, hálf milljón er látin og stór­þjóðir heims­ins, eins og Bretar og Banda­rík­in, hafa það nú á stefnu­skránni að loka landa­mær­unum fyrir fólki í sárri neyð. Því­lík skömm, því­lík mann­vonska.

Það var gott að lesa grein sem Reimar Pét­urs­son, for­maður Lög­manna­fé­lags Íslands, skrif­aði á dög­unum þar sem hann færði rök fyrir því, að Ísland - og raunar þjóðir heims­ins - þyrftu að taka skýra afstöðu um að standa með flótta­mönnum og inn­flytj­end­um. 

Þeir hefðu laga­legan rétt til að þess að leita að betra lífi, þvert á landa­mæri. „Ríki heims eru bundin af alþjóð­legum samn­ingum um mann­rétt­indi. Flótta­menn njóta sam­kvæmt þeim rétt­inda án mann­grein­ar­á­lits vegna kyn­þátta, trú­ar­bragða eða ætt­lands. Þá er óheim­ilt að end­ur­senda þá til ríkis þar sem lífi þeirra eða frelsi myndi ógn­að. Hvort svo sé þarf að meta sér­stak­lega fyrir hvern og einn flótta­mann og þeim er frjálst að bera slíkt mat undir dóm­stóla. Þessir alþjóð­legu samn­ingar tak­marka full­veld­is­rétt Íslands og ann­arra ríkja til að taka ger­ræð­is­legar ákvarð­anir um aðgang flótta­manna að lands­svæðum þeirra. Á okkar tímum fela þessar tak­mark­anir á full­veldi í sér ákveðnar áskor­anir fyrir ríki heims, en yfir­lýstur vilji samn­ings­að­ila stendur óbreytt­ur: að standa með flótta­mönnum án til­lits til ætt­lands þeirra.“ 

Þetta er holl áminn­ing frá Reim­ari. 

Það má síðan benda íslenskum fyr­ir­tækjum sér­stak­lega á það, að þeir hafa ýmsar leiðir ráða flótta­menn í vinnu sem hafa það sem þarf til að sinna stör­f­un­um. Það þurfa ekki allir flótta­menn að koma til lands­ins í gegnum þung­lama­lega ferli stjórn­mála­manna. Ef ein­hverjir hafa sýnt aðlög­un­ar­hæfni og vilja til að leysa úr vanda­mál­um, þá er það venju­legt fólk sem hefur flúið skelf­ingu stríðs. Það getur komið hingað sjálft ef það fær vinnu og fyr­ir­tæki eru til­búin að aðstoða það með form­leg atriði sem fylgja flutn­ingum úr flótta­manna­búð­um.

Þessi sam­vinna þjóða og inn­leið­ing á alþjóð­legum rétt­indum fólks er kjarn­inn í alþjóða­væð­ing­unni og mann­rétt­inda­bar­áttu und­an­far­inna ára­tuga. Sam­vinnu þjóða heims­ins, landamæra­lausum tæki­fær­um. 

Þeir sem hafa grætt mest á þess­ari hug­sjón eru þeir sem minna mega sín. Allar tölur styðja það. 

Það er ógn­væn­legt til þess að hugsa að menn eins og Steve Bannon og hans lík­ir, séu farnir að láta að sér kveða gegn alþjóða­væð­ing­unni. Látum þá ekki setja ein­angr­un­ar­hyggju og sér­hags­muni ein­stakra ríkja á odd­inn. Það er mikið í húfi, ekki síst fyrir litlar þjóðir sem eru alveg ber­skjald­aðar í alþjóða­væddum heimi. Þar er helsta skjólið fólgið í opnum og frjálsum við­skipt­um, opnu og frjálsu mann­lífi, og opnu og frjálsu flæði þekk­ing­ar.