Þing­flokkur Vinstri grænna sam­þykkti í gær, með níu atkvæðum gegn tveim­ur, að ganga til form­legra við­ræðna um myndun rík­is­stjórnar með Sjálf­stæð­is­flokki og Fram­sókn­ar­flokki.

Vinstri græn telja sig hafa full­vissu, eftir óform­legar við­ræður milli flokk­anna þriggja á föstu­dag og laug­ar­dag, að hægt verði að ráð­ast í umfangs­mikla upp­bygg­ingu á ýmsum stoðum sam­fé­lags­ins í þeirri rík­is­stjórn sem nú er í píp­un­um. Auk þess liggi fyrir að Katrín Jak­obs­dótt­ir, for­maður Vinstri grænna, muni leiða rík­is­stjórn­ina. Með öðrum orðum telja for­svars­menn flokks­ins að mál­efna­lega verði helstu kröfum þeirra mætt, bæði til lengri og skemmri tíma.

Þung und­ir­alda er hins vegar í bak­landi Vinstri grænna vegna ákvörð­un­ar­innar um að fara í við­ræð­urnar og ljóst er að hún getur haft afdrifa­ríkar afleið­ingar fyrir fylgi flokks­ins og for­ystu ef veð­málið gengur ekki upp. Sú und­ir­alda end­ur­spegl­ast best í því að tveir þing­menn flokks­ins af höf­uð­borg­ar­svæð­inu, odd­viti hans í Krag­anum Rósa Björk Brynj­ólfs­dóttir og Reykja­vík­ur­þing­mað­ur­inn Andrés Ingi Jóns­son, treystu sér ekki til að styðja það að farið yrði í við­ræður við Sjálf­stæð­is­flokk og Fram­sókn­ar­flokk. Þau hafa ein­fald­lega ekki póli­tíska sann­fær­ingu fyrir því að mynda rík­is­stjórn með þessum tveimur flokk­um, sér­stak­lega Sjálf­stæð­is­flokkn­um.

Það er skoðun sem margir í bak­landi flokks­ins deila. Einn við­mæl­andi Kjarn­ans sagði að það væri eng­inn leið til þess að halda upp á tíu ára afmæli hruns­ins á næsta ári að setj­ast í rík­is­stjórn með þeim sem orsök­uðu það. Á meðal ann­arra sem hafa lagst gegn við­ræð­unum er ung­liða­hreyf­ing Vinstri grænna. Í ályktun sem hún sendi frá sér í gær seg­ir:

Þessi afstaða virð­ist einnig vera ráð­andi hjá mörgum kjós­endum Vinstri grænna, sem hafa verið óhræddir við að opin­bera óánægju sína á sam­fé­lags­miðl­um. Líkt og margoft hefur verið bent á und­an­farna daga sögð­ust ein­ungis þrjú pró­sent þeirra sem ætl­uðu sér að kjósa flokk­inn í Alþing­is­kosn­ing­unum nýliðnu að þeir vildu sjá Sjálf­stæð­is­flokk í rík­is­stjórn sam­kvæmt nið­ur­stöðu könn­unar sem Gallup birti 20. sept­ember síð­ast­lið­inn.

Áhyggj­urnar eru líka sprottnar af því að sterkasta vígi Vinstri grænna er nú á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Þar fékk flokk­ur­inn flest atkvæði sín í kosn­ing­unum í lok októ­ber. Ef stjórn­ar­sam­starfi við Sjálf­stæð­is­flokk verður tekið illa þá er talið að það muni stór­skaða Vinstri græn í kom­andi sveit­ar­stjórn­ar­kosn­ingum í höf­uð­borg­inni og nágranna­sveit­ar­fé­lögum henn­ar.

Sam­staða Katrínar Jak­obs­dóttur og Svan­dísar Svav­ars­dótt­ur, sem hefur mjög sterka stöðu í gras­rót Vinstri grænna, gagn­vart rík­is­stjórn­ar­við­ræðum skiptir miklu máli í að koma þeim á kopp­inn. Þær fóru saman í óform­legu við­ræð­urnar um liðna helgi og lögðu saman fram til­lögu um að gera þær form­legar í þing­flokknum í gær. Ef Svan­dís væri á móti þess­ari leið væri hún mun erf­ið­ari fyrir flokks­for­mann­inn.

Lof­orð eitt, fram­kvæmd annað

Vert er að taka fram að engin mál­efna­samn­ingur liggur fyrir sem þing­flokk­arnir geta tekið afstöðu til, heldur ein­ungis afrakst­urs tveggja daga óform­legs sam­tals leið­toga flokk­anna þriggja. Það sam­tal skil­aði nægj­an­legri vissu til for­ystu Vinstri grænna um að hægt verði að ráð­ast í sókn í heil­brigð­is- og mennta­mál­um, mál­efnum aldr­aðra og öryrkja og í stór­tæka inn­viða­upp­bygg­ingu, meðal ann­ars í gerð sam­göngu­mann­virkja. Þá ríkir ágæt sam­staða á meðal þess­ara flokka um að hindra stór­tækar stjórn­ar­skrár­breyt­ing­ar, skjald­borg um sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­kerfin og áherslu á byggð­ar­póli­tík. Þeir sem hafa fyr­ir­vara á þessu benda á að lof­orð séu eitt, en fram­kvæmd sé ann­að. Fái Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn að minnsta kosti fimm ráðu­neyti að eigin vali í sinn hlut, líkt og hann hefur farið fram á í skiptum fyrir for­sæt­is­ráð­herra­stól­inn, þá muni hann alltaf ráða fram­kvæmd­inni á mörgum þess­ara verk­efna.

En and­staðan við hið fyr­ir­hug­aða stjórn­ar­sam­starf innan þing­flokks Vinstri grænna, og víðar í bak­landi flokks­ins, þarf ekki endi­lega að vera veik­leiki í kom­andi samn­inga­við­ræðum við þá tvo stjórn­mála­flokka sem hafa ráðið Íslandi þorra sinnar til­veru. Þvert á móti gæti hún þrýst á að þeim mál­efna­á­herslum sem Vinstri græn leggja áherslu á verði gefið mikið pláss í vænt­an­legum stjórn­ar­sátt­mála til þess að erf­ið­ara verði fyrir bak­landið að rísa upp gegn hon­um. Nema auð­vitað skatta­hækk­un­um. Þær eru út af borð­inu.

Þá liggur fyrir að ekk­ert umburð­ar­lyndi verði gagn­vart leynd­ar­hyggju, öllu sem gæti flokk­ast sem vald­níðslu, fyr­ir­greiðslu og óheið­ar­leika í vænt­an­legu rík­is­stjórn­ar­sam­starfi. Fram­bjóð­endur Vinstri grænna keyrðu sína kosn­inga­bar­áttu að stórum hluta á slíkum lof­orð­um, og stilltu sér þannig upp sem and­stöð­unni við Sjálf­stæð­is­flokk­inn. Eða eins og Kol­beinn Ótt­ars­son Proppé, sem nú styður rík­is­stjórn­ar­myndun með Sjálf­stæð­is­flokkn­um, sagði í grein rúmum mánuði fyrir kosn­ing­ar: „Okkur gefst nú ein­stakt tæki­færi til að sýna í verki hver skoðun okkar er á stjórn­ar­háttum Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Flokk­ur­inn hefur meira eða minna haldið um valdataumana síð­ustu ára­tugi og skapað þá menn­ingu sam­trygg­ingar og leynd­ar­hyggju sem við getum nú gengið á hólm við.“

Nú verða Vinstri græn að ganga á hólm við þessa hluti innan frá. Og sýna í verki hver skoðun þeirra er á stjórn­ar­háttum Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Skýr krafa verður gerð að þeim sem verður á eða fram­kvæma fúsk verði látnir sæta póli­tískri ábyrgð með einum eða öðrum hætti. Erfitt sé að líta fram hjá því að síð­ustu þrjár rík­is­stjórnir Sjálf­stæð­is­flokks­ins hafa sprungið og að engin þeirra hafi í raun gert það vegna mál­efna­á­grein­ings, heldur vegna ann­arra mála sem ansi margir innan Vinstri grænna tengja við spill­ingu eða leynd­ar­hyggju.

Sumir við­mæl­endur Kjarn­ans telja að þetta aðhald geti einnig verið gæfa næstu rík­is­stjórn­ar. Hún haldi aftur af athæfi sem hingað til hefur fengið að við­gang­ast og stuðli þannig að bættum vinnu­brögð­um.

Allir geta ekki verið sig­ur­veg­arar

Eftir síð­ustu kosn­ingar lýstu nán­ast allir flokkar sig sig­ur­veg­ara. Tveir flokkar gátu gert það með réttu: Mið­flokk­ur­inn sem náði besta árangri sem nýtt fram­boð hefur nokkru sinni náð og Flokkur fólks­ins sem náði inn á þing í fyrsta sinn. Vanda­mál beggja flokk­anna er að hinir flokk­arnir sex telja þá ekki stjórn­tæka. Það á sér­stak­lega við um Mið­flokk­inn og Sig­mund Davíð Gunn­laugs­son.

Vinstri græn bættu við sig einum þing­manni og töldu sig hafa unnið sig­ur. Í ljósi þess að um var að ræða næst besta árangur flokks­ins frá upp­hafi má taka undir það, en sig­ur­inn er í besta falli smár og súr í ljósi þess að Vinstri græn mæld­ust með miklu meira fylgi í aðdrag­anda kosn­ing­anna en þau end­uðu með þegar talið var upp úr kjör­köss­un­um.

Sam­fylk­ingin fékk sína næst verstu útreið í sög­unni og taldi sig hafa unnið sig­ur. Píratar náðu inn í þriðju kosn­ing­unum í röð og töldu sig hafa unnið sig­ur, þrátt fyrir fylgis­tap. Við­reisn náði að klóra sig aftur inn á þing úr von­lausri stöðu en tap­aði samt þremur þing­mönnum og taldi sig hafa unnið varn­ar­sig­ur. Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn fékk sína verstu nið­ur­stöðu í Íslands­sög­unni og taldi sig hafa unnið sig­ur. Meira að segja Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn, sem tap­aði fimm þing­mönnum og fékk næst minnsta fylgi sem hann hefur nokkru sinni feng­ið, lýsti sig sem sig­ur­veg­ara.

Vinstri græn eru því, hvernig sem á það er lit­ið, að leiða tap­ar­ana tvo sem lifðu af síð­ustu kosn­ingar inn í rík­is­stjórn.

Katrín leggur allt undir en Bjarni fær að lifa af

Það eru þó fleiri fletir á stöð­unni. Hinn póli­tíski veru­leiki er að Vinstri græn, og sér­stak­lega Katrín Jak­obs­dótt­ir, þurfa nauð­syn­lega á því að halda að kom­ast í rík­is­stjórn til að við­halda trú­verð­ug­leika og fest­ast ekki ein­ungis í hlut­verki þess sem er á móti. Flokk­ur­inn þarf að sýna að hann sé til­bú­inn að axla ábyrgð á sam­fé­lags­þró­un­inni. Katrín er að leggja allt sitt per­sónu­fylgi, og fylgi flokks­ins, undir með því að ná þessu mark­miði með því að fara í sam­starf með höf­uð­and­stæð­ingi sín­um.

Það er ekki síður póli­tískt lífs­spurs­mál fyrir Bjarna Bene­dikts­son, for­mann Sjálf­stæð­is­flokks­ins, að koma flokki sínum í rík­is­stjórn sem búi yfir breiðri skírskot­un. Þótt Bjarni tali dig­ur­barka­lega og beri sig vel þá er staða hans veik. Á meðan Bjarni hefur verið for­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins hefur hann fengið fjórar af fimm verstu nið­ur­stöðum sínum í kosn­ingum og gengið mjög illa að höfða til nýrra kjós­enda. Þá liggur fyrir að Bjarni hefur nán­ast ein­stakt lag á því að rata í hneyksl­is­mál og aðstæður þar sem grun­semdir gætu vaknað um hags­muna­á­rekstra eða spill­ingu. Þótt flokk­ur­inn hafi alltaf staðið við bakið á sínum for­manni, og finn­ist umfjöllun um hann oft og tíðum ósann­gjörn, er þreyta gagn­vart þessu ástandi innan hans. Það er lítið í það spunnið að vera alltaf að verja per­sónu­legar gjörðir ein­stak­linga úr for­yst­unni í stað þess að ein­beita sér að því að koma stefnu­málum flokks­ins á fram­færi.

Bjarni, sem er oft sagður vera úr tefloni sökum þess hve ótrú­lega honum gengur að standa af sér allskyns mál sem myndu binda enda á póli­tískt líf flestra stjórn­mála­manna, á ekki mikið eftir af póli­tískri inn­eign sinni. Ef hann leiðir ekki Sjálf­stæð­is­flokk­inn til valda gæti vel verið gerð atlaga að honum á lands­fundi flokks­ins snemma á næsta ári.

Með myndun fyr­ir­hug­aðrar rík­is­stjórnar getur Bjarni fengið skjól til að byggja sig aftur upp undir for­sæti Katrínar Jak­obs­dóttur sem afkasta­mik­ill fjár­mála­ráð­herra sem myndi stuðla að stór­tækum upp­bygg­inga­verk­efn­um. Og, ef honum tekst vel til, ritað nýjan kafla í póli­tísku sögu sína sem yrði laus við ásak­anir um spill­ingu, fyr­ir­greiðslu, leynd­ar­hyggju og pól­ariser­andi átök.

Risa­stórt veð­mál

Nið­ur­staða kosn­ing­anna í fyrra og þeirra sem haldnar voru í haust var sú að sá tími, sem flokkar með svip­aðar póli­tískar áherslur geta bund­ist böndum og valtað yfir sam­fé­lagið í krafti meiri­hluta síns á þingi, er lið­inn. Að minnsta kosti í bili. Það er aug­ljós­lega engin krafa um það í ljósi þess að átta ólíkir flokkar voru kosnir á þing, fleiri en nokkru sinni áður.

Stjórn­mála­menn verða að axla stóran hluta ábyrgð­ar­innar á því ástandi sem rík­ir. Þeir hafa, þvert á flokka, hreint út sagt hagað sér eins og flón á köflum síð­ast­lið­inn ára­tug. Og valdið miklum skaða með því að ala á óein­ingu og heift.

Kúvend­ing Vinstri grænna gagn­vart Sjálf­stæð­is­flokknum er nú rök­studd með því að best sé að breyta kerf­inu innan frá. Það er því eins gott fyrir Vinstri græn að hinir tveir flokk­arnir sem setj­ast í rík­is­stjórn Katrínar haldi sig á fyr­ir­greiðslu­mott­unni. Það hefur þeim oft og tíðum reynst erfitt á und­an­förnum ára­tug­um. Bara í síð­ustu rík­is­stjórn áttu sam­starfs­flokkar Sjálf­stæð­is­flokks að kyngja því að Bjarni Bene­dikts­son hafi setið á tveimur skýrslum fram yfir kosn­ing­ar, Lands­rétt­ar­mál­inu þar sem inn­an­rík­is­ráð­herra framdi lög­brot og leynd­ar­hyggj­unni í kringum upp­reist æru. Sú rík­is­stjórn starf­aði ein­ungis í átta mán­uði. Og kost­aði Bjarta fram­tíð sitt póli­tíska líf.

Ef það ger­ist ekki mun kostn­að­ur­inn af því ekki lenda hjá Sjálf­stæð­is­flokki og Fram­sókn­ar­flokki, kjós­endur þeirra vita að hverju þeir ganga og hafa sög­una til að máta sig við. Nei, hann mun lenda kyrfi­lega hjá Katrínu Jak­obs­dóttur og Vinstri græn­um.

En ef þess­ari rík­is­stjórn tekst vel til, ef hún verður stjórn mik­illa verka sem breið sátt verður um, ef henni tekst að inn­leiða ný vinnu­brögð í stjórn­mál og aðra áru yfir þau, ef henni lán­ast að sitja heilt kjör­tíma­bil og ef henni tekst að forð­ast fyr­ir­greiðslu og frænd­hygli, þá gæti hún orðið raun­veru­legur plástur á sam­fé­lags­mein­ið. Og leitt okkur í átt að skap­legri og sann­gjarn­ari sam­búð í þessu frá­bæra landi allsnægta sem við búum í.