Fyrir rúmum fimm árum síðan tók fimm manna hópur sig sam­an, setti fimm millj­ónir króna af sparifé sínu inn í félag, réð einn yfir­burð­ar­starfs­mann og stofn­aði fjöl­miðla­fyr­ir­tækið Kjarn­inn miðlar ehf. Hug­myndin var að nýta sér þær nýj­ungar sem fylgdu tækni- og upp­lýs­inga­bylt­ing­unni og búa til nýja teg­und af frétta­miðli. Eftir hug­mynda­vinnu var ákveðið að ráð­ast í gerð staf­ræns tíma­rits sem átti að koma út viku­lega fyrir spjald­tölv­ur, snjall­síma og í skertri útgáfu á vef. Og það yrði frítt en rekið á aug­lýs­inga­tekj­um.

Á­herslur yrðu á gæði og dýpt. Segja færri fréttir en segja þær bet­ur. Í ljósi þess að við áttum ekk­ert fé til að setja í mark­aðs­setn­ingu fórum við hróðug í öll við­töl sem buð­ust til að kynna nýja mið­il­inn og sögð­um­st, af miklum en skipu­lögðum hroka, ætla að verða sæl­kera­verslun í kringum stór­mark­aði. Þetta, eðli­lega, stuð­aði marga.

Hark og ham­ingja

Síð­ast­lið­inn mið­viku­dag voru liðin fimm ár frá því að fyrsta útgáfa Kjarn­ans kom út. Hægt er að við­ur­kenna þá stað­reynd í dag að það lá ansi fljótt fyrir að við­skipta­á­ætl­unin sem við höfðum gert myndi ekki ganga upp. Eft­ir­spurnin eftir staf­rænu tíma­riti sem gat boðið upp á sam­spil af marg­miðl­un, texta, mynd­um, mynd­böndum og hljóði á spjald­tölvum hafði verið stór­lega ofmet­in. Það virt­ust aðal­lega vera börn sem not­uðu spjald­tölv­ur. Lang­flestir sem lásu Kjarn­ann gerðu það í gegnum pdf-­út­gáfu sem við birtum á heima­síð­unni okk­ar, ekki á þeim tækjum sem við eyddum feiki­legum tíma og orku í að búa til ein­stakt efni fyr­ir. Sam­an­dregið þá voru aug­lýs­inga­tekjur langt undir vænt­ing­um.

Að sama skapi var aug­ljóst frá fyrsta degi að það var eft­ir­spurn eftir efn­inu og efn­is­tök­un­um. Almenn­ingur vildi fjöl­miðla sem væru óháðir sér­hags­muna­öflum og frjálsir í starf­semi sinni. Það var þörf fyrir gagn­rýna, heið­ar­lega og fram­sýna frétta­mennsku. Frétt­ir, frétta­skýr­ingar og opin­ber­anir Kjarn­ans voru enda teknar upp í meira mæli af öðrum miðlum en fréttir nokk­urs ann­ars. Við urðum ein­hvers­konar upp­spretta efnis fyrir aðra til að skapa net­um­ferð og afla tekna. En þessi staða hafði líka þau jákvæðu áhrif að hróður Kjarn­ans barst víð­ar. Trú­verð­ug­leiki mið­ils­ins mæld­ist ótrú­lega mik­ill og les­endur hans virt­ust mjög ánægðir með það sem þeir fengu.

En stofn­end­urnir þurftu að vinna launa­lítið eða launa­laust við þessar aðstæð­ur. Og það gerðum við í rúmt ár. Á þeim tíma komu út 60 ein­tök af staf­ræna tíma­rit­inu okk­ar. Eftir á að hyggja er slíkt galið.

Skipt um kúrs

Ljóst var að þetta ástand gat ekki varað enda­laust. Það þurfti að taka ákvörð­un. Annað hvort að hætta eða að finna annan far­veg til að miðla efn­inu sem sann­ar­lega hafði reynst mikil og djúp eft­ir­spurn eft­ir, sem gat skapað rekstr­ar­tekj­ur.

Haustið 2014 breyttum við um kúrs. Settur var í loftið nýr frétta­vefur og sam­hliða var útgáfu staf­ræna tíma­rits­ins hætt. Rit­stjórn Kjarn­ans hóf að sinna dag­legri frétta­þjón­ustu. Við­miðin og hug­mynda­fræðin voru þó áfram þau sömu: áhersla á gæði og dýpt. Að trún­aður okkar lægi að öllu leyti við les­endur okkar og að Kjarn­inn myndi aldrei veigra sér óhræddur við því að fjalla gagn­rýn­ið, en út frá stað­reynd­um, um helstu mál sam­fé­lags­ins.

Sam­hliða fór líka í loftið morg­un­póstur Kjarn­ans, sem í dag er með tæp­lega sex þús­und áskrif­end­ur. Og nýir hlut­haf­ar, sem flestir voru úr tækni- og nýsköp­un­ar­geir­an­um, komu að útgáfu­fé­lag­inu. Þeir komu með ómet­an­lega þekk­ingu á því hvernig byggja eigi upp fyr­ir­tæki við krefj­andi aðstæður og hafa reynst óað­finn­an­legir með­eig­endur að fjöl­miðli í þeim skiln­ingi að þeir hafa aldrei einu sinni gert til­raun til að skipta sér að efn­is­tökum eða rit­stjórn­ar­stefnu Kjarn­ans. Við það tæki­færi sagði Hjálmar Gísla­son, stjórn­ar­for­maður Kjarn­ans sem leiddi hóp­inn, að „á rétt rúmu ári hefur þessum hópi tek­ist að byggja upp öfl­­ugan, gagn­rýn­inn og grein­andi fjöl­­miðil og vöru­­merki sem fólk treyst­­ir. Við sjáum fjöl­­mörg tæki­­færi til að byggja á þessum grunni, ekki síst í þeim breyt­ingum sem bæði fjöl­miðla- og aug­lýs­inga­­mark­að­­ur­inn eru nú að ganga í gegn­­um.“

Að skipta máli

Síðan þá hefur Kjarn­inn vaxið og dafn­að. Hann hefur hlotið til­nefn­ingu til blaða­manna­verð­launa á hverju ári sem hann hefur starf­að. Árið 2015 hlaut Magnús Hall­dórs­son verð­launin fyrir fyrir rann­­sókn­­ar­­blaða­­mennsku árs­ins, vegna umfjöll­unar um sölu Lands­­bank­ans á eign­­ar­hlutum sínum í Borg­un.

Það eru ansi margar aðrar umfjall­anir sem telja má til þar sem Kjarn­inn hefur verið leið­andi. Má þar nefna birt­ingu á leyni­gögnum sem áttu mikið erindi við almenn­ing, umfjöllun Kjarn­ans um Leið­rétt­ing­una, þátt­taka okkar í úrvinnslu Panama­skjal­anna og umfjöllun okkar og lyk­il­gagna­birt­ingar í Lands­rétt­ar­mál­inu. Umfangs­mikil umfjöllun um stöðu kvenna í íslensku sam­fé­lagi (sér­stak­lega þegar kemur að stýr­ingu á fjár­mun­um), umfjöllun um þær gríð­ar­lega miklu sam­fé­lags­breyt­ingar sem eru að eiga sér stað hér­lendis vegna fjölg­unar á erlendum rík­is­borg­urum og umfjöllun okkar um ójöfnuð í íslensku sam­fé­lagi. Allt eru þetta umfjall­anir sem byggja á stað­reyndum og hag­tölum og hafa þannig getað myndað vit­rænt gólf fyrir umræðu um þessa mik­il­vægu sam­fé­lags­þætti.

Kjarn­inn hefur líka markað sér sér­stöðu hvað varðar umfjall­anir og grein­ingar um íslensk stjórn­mál og efna­hags­mál á tíma þar sem ríkt hefur for­dæma­laus póli­tískur óstöð­ug­leiki og eðl­is­breyt­ing hefur orðið á stjórn­mál­um.

Erfitt umhverfi, nánd og speki­leki

Það er marg­tuggin klisja að rekstr­ar­um­hverfi fjöl­miðla hefur lík­ast til aldrei verið jafn erfitt og það hefur verið á þeim tíma sem Kjarn­inn hefur starf­að. Fjár­munir frá sér­hags­muna­öflum hafa verið ráð­andi í því að greiða tap stærstu einka­reknu miðl­anna og aðrir á mark­aði hafa fengið að taka ólög­leg lán hjá hinu opin­bera og almenn­ing með því að skila ekki líf­eyr­is­sjóðs-, stétt­ar­fé­lags-, með­lags- eða skatt­greiðslum til þartil­bærra aðila árum saman með gíf­ur­lega nei­kvæðum áhrifum á getu heið­ar­legra fyr­ir­tækja til að reka sig.

Nándin í íslensku sam­fé­lagi á umbrota­tím­um, þar sem for­dæma­laus dóms­mál eru rekin gagn­vart ríku fólki, efna­hags­leg upp­risa eftir hrun og end­ur­út­deil­ing gæða stendur yfir, traust milli almenn­ings og helstu stofn­ana er horfið og fjöldi hneyksl­is­mála í stjórn­málum hefur verið meiri en nokkru sinni áður í Íslands­sög­unni gerir það líka krefj­andi að reka fjöl­mið­il.

Okkur hefur verið hótað mál­sókn­um, fram­færslu- og æru­missi og orð­ræðan í stjórn­málum hefur breyst þannig, hér­lendis sem erlend­is, á síð­ustu árum að fjöldi áhrifa­manna vílar ekki fyrir sér að tala um fjöl­miðla sem óvini fólks­ins, óheið­ar­lega flugu­menn óskil­greindra afla eða bara sem afskap­lega lélega.

Og það er auð­vitað stað­reynd að speki­lek­inn úr grein­inni er gríð­ar­leg­ur. Lít­ill sér­hæf­ing bygg­ist upp og mjög hæft fólk ákveður að yfir­gefa þennan vett­vang til að fá hærri laun og betri starfs­að­stæð­ur. Það sést best á þeim fjölda hæfra blaða- og frétta­manna sem sækja um nær öll upp­lýs­inga­full­trúa­störf sem í boði eru. Á síð­ast­liðnum ára­tug hafa verið skap­aðar aðstæður sem krefj­ast þess að fjöl­miðla­fólk geti unnið mik­ið, ekki sem gera því kleift að vinna vel. Kjarn­inn hefur ekki farið var­hluta af þessu ástandi.

Von­andi verða boð­aðar til­lögur stjórn­valda til að styrkja stöðu einka­rek­inna fjöl­miðla til þess að þetta breyt­ist.

Það þarf þorp til að ala upp barn

Þrátt fyrir allt er Kjarn­inn í dag rekstr­ar­lega sjálf­bært fjöl­miðla­fyr­ir­tæki sem býður upp á margs­konar vör­ur. Við rekum dag­lega frétta­þjón­ustu, birtum gríð­ar­legt magn frétta­skýr­inga og skoð­ana­greina og tökum virkan þátt í því að stuðla að vit­rænni sam­fé­lags­um­ræðu sem byggir á stað­reynd­um. Við gefum út morg­un­póst sex sinnum í viku, ritið Vís­bend­ingu viku­lega, ensk frétta­bréf, erum frum­kvöðlar í frjálsri hlað­varps­þjón­ustu, höfum fram­leitt sjón­varps­þætti, tekið þátt í sam­starfs­verk­efnum með öðrum miðlum og erum sífellt að leita nýrra leiða til að þjón­usta les­endur okkar bet­ur.

Lyk­il­at­riði í þessum við­snún­ingi, og bættum rekstri Kjarn­ans, er til­koma Kjarna­sam­fé­lags­ins sem hóf göngu sína snemma árs 2015. Með því buðum við les­endum okkar að styrkja mið­il­inn með mán­að­ar­legum fram­lög­um. Kjarna­sam­fé­lagið telur nú hátt í þrjú þús­und manns og er mik­il­væg­asta stoðin í rekstri okk­ar. Í gegnum það er búið til eðli­legt sam­band milli les­enda ann­ars vegar og fjöl­mið­ils hins vegar þar sem skýr krafa er um að við vöndum til verka og höldum tryggð við það sem við segj­umst standa fyr­ir. Það borgar alltaf ein­hver fyrir fréttir á end­anum og í til­viki Kjarn­ans eru það les­endur hans.

Við þessi miklu tíma­mót er við hæfi að segja takk við ykkur öll sem hafa lagt hönd á plóg. Stofn­end­ur, núver­andi og fyrr­ver­andi starfs­menn, hlut­hafa, ráð­gjafa, sér­fræð­inga, skríbenta, pistla­höf­unda, hlað­varps­fram­leið­end­ur, ljós­mynd­ara, lista­menn og alla hina. En fyrst og síð­ast vil ég, fyrir hönd okkar sem standa að Kjarn­an­um, þakka les­endum fyrir sam­fylgd­ina og stuðn­ing­inn síð­ast­liðin fimm ár. Án ykkar væri þetta auð­vitað til­gangs­laust.

Við ætlum að styrkj­ast og bæta okkur enn frekar á næstu árum. Kjarn­inn er búinn að slíta barns­skónum og hann er ekki að fara neitt.

Takk fyrir ykkar fram­lag.