Fyrir rúmu ári síðan, nánar tiltekið 28. október 2017, fóru fram Alþingiskosningar. Það má segja að sigurvegarar þeirra kosninga hafi verið karlar. Sérstaklega miðaldra karlar. Þegar kosið var í lok október 2016, einungis einu ári áður, náðu 30 konur kjöri til Alþingis og hlutfall kvenna á meðal þingmanna varð 47,6 prósent. Það hafði aldrei verið hærra.
Í október 2017 fækkaði konunum á þingi um sex, og voru allt í einu orðnar 24 á móti 39 körlum. Hlutfall kvenna fór niður í 38 prósent og hafði ekki verið lægra eftir hrun. Hjá Sjálfstæðisflokknum, stærsta flokki landsins, er kynjahlutfallið nú til að mynda þannig að 12 þingmenn eru karlar en fjórir eru konur. Bæði Miðflokkurinn og Flokkur fólksins eru að uppistöðu karlaflokkar. Þannig eru níu af ellefu þingmönnum flokkanna tveggja karlar. Þá eru fjórir af sex þingmönnum Pírata karlar og fjórir af sjö þingmönnum Samfylkingarinnar. Tveir þingflokkar innihalda fleiri konur en karla, annars vegar Framsókn þar sem konurnar eru fimm af átta þingmönnum og hins vegar Vinstri græn þar sem sex af ellefu eru konur.
Eitt skref afturábak en tvö fram á við
Það mátti með réttu líta á síðustu kosningar sem stórt skref aftur á bak í baráttunni fyrir jafnrétti kynjanna. Sérstaklega í ljósi þess að ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar hafði sprungið eftir mótmæli fólks á netinu vegna þöggunar á kynferðisofbeldi, aðallega gegn konum, sem fóru fram undir myllumerkinu #höfumhátt og því að þá var hin svokallaða #metoo bylting í hámæli.
Það hefur hins vegar ýmislegt gerst síðan þá sem gefur til kynna að stundum þurfi að taka eitt skref afturábak til að geta tekið tvö skref fram á við.
Síðan þá hefur átt sér stað ákveðin kúvending á stöðu kvenna víðsvegar í samfélaginu. Á hinu pólitíska sviði er staðan til að mynda þannig að í síðustu borgarstjórnarkosningum voru átta flokkar kjörnir í borgarstjórn. Oddvitar sex þeirra eru konur. Alls voru 15 þeirra 23 borgarfulltrúa sem kjörnir voru í maí konur. Einungis Sjálfstæðisflokkur og Samfylking voru leidd af körlum. Það má því með sanni segja að konur verði ráðandi í Reykjavík næstu árin.
Á Alþingi er staðan þannig að konur eru formenn Viðreisnar, Flokks fólksins og Vinstri grænna. Auk þess er Þórhildur Sunna Ævarsdóttir sem stendur formaður þingflokks Pírata sem kjósa sér ekki formann heldur vinna í flötum valdastrúktúr.
Konur næstar í röðinni í sögulegu valdaflokkunum
Því til viðbótar var Þordís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir kosin varaformaður Sjálfstæðisflokksins á landsfundi hans í mars og augljóst að sitjandi formaður lítur til hennar sem arftaka þegar hann loks hættir í stjórnmálum. Þar mun hún vitanlega mæta harðri andstöðu og samkeppni íhaldsamari afla og niðurstaða þeirrar rimmu mun ráða miklu um hvernig flokkur Sjálfstæðisflokkurinn verður í framtíðinni. Tekur hann skref aftur í átt að frjálsyndi og alþjóðahyggju eða fer hann nær afturhaldssemi, kreddum og einangrunarstefnu.
Þótt Bjarni Benediktsson segist enn ekki vera farinn að hugsa um að hætta þá verður að horfa á þær staðreyndir að hann hefur leitt flokkinn í tíu ár í byrjun næsta árs, að sá áratugur hefur verið þéttsetinn átökum og erfiðum málum sem tengjast honum beint og að niðurstaða þeirra þingkosninga sem hann hefur leitt flokkinn í gegnum eru fjórar af fimm verstu niðurstöðum Sjálfstæðisflokksins frá upphafi. Þá hafa síðustu þrjár ríkisstjórnin sem flokkurinn hefur átt aðild að ekki náð að sitja út heilt kjörtímabil.
Í dag er Sjálfstæðisflokkurinn að mælast með undir 20 prósent fylgi, sem hefur einungis gerst þrisvar áður í sögu mælinga. Á sama tíma er Þórdís Kolbrún að sýna festu og leiðtogarhæfileika þar sem hún er skilin eftir úti á berangri af öðrum forystumönnum ríkisstjórnarinnar við að verja og útskýra þriðja orkupakkann.
Það er því illa falið leyndarmál að margir innan flokksins horfa til Lilju Alfreðsdóttur, varaformannsins sem tókst að ná inn á þing í fyrra þrátt fyrir að vera í framboði í Reykjavík, sem framtíðarleiðtoga flokksins.
Ný ásýnd á vinnumarkaði
Í verkalýðsforystunni hefur staða kvenna líka sannarlega gjörbreyst. Og nýir kaflar skrifaðir.
Þar var fyrir á fleti Þórunn Sveinbjarnardóttir sem formaður BHM. Í ár bættist fyrst við Sólveig Anna Jónsdóttir, sem var kjörin formaður Eflingar, næst stærsta stéttarfélags landsins, fyrst kvenna. Á síðustu vikum var áframhaldandi kvennforysta BSRB tryggð með formannskjöri Sonju Ýrar Þorbergsdóttur og loks var Drífa Snædal svo kjörin forseti Alþýðusambands Íslands, stærstu fjöldahreyfingar launamanna í landinu. Hún var að sjálfsögðu fyrsta konan til að vera kjörin í það embætti í 102 ára sögu sambandsins. Þá eru ótaldar fjölmargar aðrar konur sem stýra sterkum stéttarfélögum og hafa gert í lengri tíma.
Atvinnurekendamegin í baráttunni hefur staðan líka skánað. Þannig er formaður Samtaka iðnaðarins konan Guðrún Hafsteinsdóttir. Konan Margrét Sanders er formaður Samtaka verslunar og þjónustu. Og konan Bjarnheiður Hallsdóttir er formaður Samtaka ferðaþjónustunnar. Það þýðir að nú er helmingur stjórnarformanna aðildarfélaga Samtaka atvinnulífsins konur. Þau þrjú félög sem það á ekki við eru hagsmunagæslusamtök sjávarútvegs, orkusölu og fjármálafyrirtækja.
Þá er auðvitað ótalið að Rannveig Sigurðardóttir var í júní skipuð aðstoðarseðlabankastjóri. Það er í fyrsta sinn sem kona er skipuð í æðstu stjórn Seðlabanka Íslands. Á næsta ári mun Már Guðmundsson svo láta af störfum sem seðlabankastjóri. Þá mun Katrín Jakobsdóttir án efa fá tækifæri til að brjóta blað í sögunni og skipa konu yfir bankann.
Síðasta vígið, peningavígið
Þótt ótrúlega stór skref hafi verið stigin þá er það enn, því miður enn þannig að karlar stýra að nær öllu leyti peningum á Íslandi. Í árlegum úttektum Kjarnans, sem framkvæmdar hafa verið snemma árs frá árinu 2014, hefur hlutfall karla á meðal æðstu stjórnenda viðskiptabanka, sparisjóða, lífeyrissjóða, skráðra félaga, óskráðra tryggingafélaga, lánafyrirtækja, verðbréfafyrirtækja og -miðlana, framtakssjóða, orkufyrirtækja, greiðslustofnana, Kauphallar og lánasjóða að jafnaði verið yfir 90 prósent.
Staðan er nánast hlægileg innan skráðra félaga, þar sem engin kona er forstjóri. Sama er uppi á teningnum í verðbréfafyrirtækjum. Konur er sjaldséðari þar en draugar.
Lög um kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja tóku að fullu gildi hér á landi í september 2013 og samkvæmt þeim ber fyrirtækjum með 50 eða fleiri starfsmenn að tryggja að hlutfall hvors kyns í stjórn sé ekki undir 40 prósentum. Árið eftir það náði hlutfall kvenna í stjórnum fyrirtækja af þessari stærð hámarki, fór upp í 33,2 prósent, en hefur síðan farið lækkandi aftur. Í árslok 2017 var hlutfallið til að mynda 32,6 prósent. Í ljósi þessa liggur fyrir að hið opinbera ætti að beita sektarákvæðum á þau fyrirtæki sem uppfylla ekki skilyrðin. Auk þess ættu lífeyrissjóðir landsins, sem eru langstærstu eigendur atvinnulífsins, að beita mætti sínum þannig að fjárfestingar þeirra séu skilyrtar því að jafnræði sé milli kynja í stjórnenda- og stjórnarstöðum í þeim fyrirtækjum sem sjóðirnir kaupa í.
Margt hefur áorkast á skömmum tíma. Líkast til meira en flestir gera sér grein fyrir. Konur eru hins vegar enn 49 prósent landsmanna. Valdajafnvægið í samfélaginu er enn í órafjarlægð frá því að endurspegla þá stöðu.
Enn og aftur er mikilvægt að benda á að karlar eru ekki hæfileikaríkari en konur. Ekkert skýrir aukin völd þeirra yfir samfélagsþróuninni annað en söguleg forréttindi.
Þau forréttindi er hægt að afnema með viljanum einum saman.
