Ég gerði þau mistök fyrir ekki svo löngu að opna Twitter appið á símanum mínum. Eftir að hafa eytt dýrmætum tíma mínum í að skrolla feed-ið rakst ég á status eftir ungan lögfræðinema: „Hagfræðingar: Jörðin er að útrýmast, en stóra spurningin er hvernig höldum við hagvexti gangandi á meðan“. Sem sagt, ungi maðurinn var að gefa í skyn að hagfræðingum sé sama um jörðina okkar, svo lengi sem hagkerfið vex.
Þetta var augljóslega brandari, og þótti mér hann alveg fyndinn. Ég fékk engar harðsperrur í magann af hlátri, en brosti. Þegar ég tók eftir því að yfir 200 manns hefðu like-að og tólf re-tweetað þessari ágætu hnyttni breytist þó gleðin í sorg. Af einhverjum ástæðum hafa hagfræðingar svo vont orð á sér að fólk heldur að stéttin sé full af drulluhölum sem pæla í engu öðru en beinhörðum peningum.
En svo er ekki. Flestir hagfræðingar eru á þeirri skoðun að hin klikkaða losun gróðurhúslofttegunda, sem er að rústa jörðinni, sé bæði ömurleg og undirverðlögð. Þ.e.a.s. þeir trúa því að það kosti of lítið að menga og því sé ein lausn á þessu vandamáli að skattleggja mengun. Slíkur skattur myndi leiða til hærra bensínverðs og hvetja fólk til að keyra minna og – guð hjálpi þeim – taka jafnvel taka strætó. Einnig myndu flugfargjöld hækka, sem drægi úr komu ferðamanna. Sem að öllu óbreyttu myndi draga úr hagvexti. Allavega til skemmri tíma.
Brandari unga mannsins á þó alveg rétt á sér. Það er oft lögð of mikil áhersla á hagvöxt. Í hvert skipti sem Hagstofan gefur út nýjar tölur þá taka blaðamenn upp símann og hringja upp í háskóla og greiningardeildir bankanna til þess að fá einhvern með hagfræðipróf til að tala um þessar tölur. Það er þó ekki endilega af því að 0.1% hagvöxtur frá fyrri mánuði skipti endilega miklu máli, eða að það segi okkur mikið. Heldur er ástæðan líklega sú að landsframleiðsla (eða breyting á henni, sem við köllum hagvöxt) er breyta sem blaðamenn kannast við (en fáir kannski skilja) og hagfræðingar hata það ekki að fá að besserwissast aðeins og auglýsa eigið ágæti í fjölmiðlum landsins.
Hvað er á bak við hagvöxtinn?
Í byrjun tuttugustu aldar var Ísland ömurlegur staður að búa á. Nánast allir sem bjuggu á Íslandi unnu alla daga – allan daginn – við það að reyna að búa til mat. Tæplega 20% barna sem fæddust létust á fyrsta aldursári; það var ekki óalgengt að mæður þeirra létust við fæðingu þeirra (eða systkina þeirra).
Svo gerðist eitthvað. Íslendingar fluttu inn tækni frá útlöndum. Traktorar og áburður gerðu það að verkum að færri einstaklingar þurftu að vinna á bændabýlum. Vélbátar og ný veiðarfæri drógu úr þörf á sjómönnum. Þar af leiðandi gat fólk, sem áður hefði þurft að vinna við að búa til mat, farið að sérhæfa sig í annarri snilld. Eins og til dæmis að lækna sjómenn og ganga úr skugga um að ungabörn lifðu. Einnig, þar sem hver sjómaður veiddi meiri fisk, jukust tekjur einstaklinga og þar af leiðandi tekjur ríkisins. Þess vegna gat ríkið tekið smá pening, sem við köllum skatta, af vinnufærum sjómönnum og bændum, og borgað læknunum fyrir að sinna þeim sem ekki höfðu efni á læknisþjónustu.
Því er hagvöxtur hvorki orsök né afleiðing framfara. Hagvöxtur er einfaldlega ófullkomin, en ágæt, mæling sem hagfræðingar nota til að lýsa hvernig veraldleg verðmætasköpun á ákveðnu landsvæði (til dæmis Íslandi) breytist frá einu tímabili til annars (til dæmis milli ára).
Þökk sé vexti þeirrar framþróunar, sem hag- og tölfræðingar summa saman upp í Hagstofu og kalla hagvöxt, eru Íslendingar hættir að lepja dauðann úr skel. Þeir lifa líka lengur og vinna minna. Hagfræðingar eru mis-slakir yfir því hvort hagvöxtur á hvern íbúa haldist hár á Íslandi þar til sólin étur jörðina. Eftir allt höfum við það ágætt í dag. En Ísland er ekki eina landið í heiminum. Í Afríku eru hundruð miljónir einstaklinga sem búa við algjöran skort. Stór hluti þessa fólks býr við jafn slæmt, og jafnvel verra, ástand en Íslendingar gerðu í byrjun síðustu aldar. Ef fátækustu þjóðir Afríku geta búið til meiri mat með færri bændum, þá geta þær fjölgað læknum, verkfræðingum og forriturum. Allt sem stuðlar að frekari hagvexti. Og þá gætu hundruð miljónir einstaklinga lifað lengur, borðað betur og unnið minna.
Það er kannski þess vegna sem hagfræðingar tala svona mikið um hagvöxt. En ekki af því að þeir hata jörðina.
