Ár hvert, stuttu eftir aðfangadag, hefst baráttan um flugeldana. Og skiptist þá samfélagið okkar í þrjá hópa:
- fólk sem er pró-flugeldar,
- fólk sem er anti-flugeldar, og
- fólk sem er tvístígandi.
Ef maður býr bara á internetinu, þá væri auðvelt að halda að nánast allir Íslendingar hafi sterka skoðun á flugeldum. Að nánast allir falli í annan af fyrstu tveimur hópunum. Þegar tekin er pása frá internetinu kemur þó í ljós að lang flestir eru einhvers staðar í miðjunni. Þeir skilja það vel að mengunin og slysahættan sem af flugeldum stafar er ekki frábær, en kunna þó að meta ljósin og stemmninguna sem býr til mengunina og veldur slysunum.
Ytri áhrif
Þegar einhver framkvæmir eitthvað sem einhver annar þarf að gjalda fyrir – eða getur grætt á – án þess að sá sem geldur eða græðir hafi neitt um það að segja, tala hagfræðingar um að framkvæmdin beri með sér ytri áhrif.
Ef ég, til að mynda, moka snjóinn við inngang fjölbýlishússins sem ég bý, þá græða líka nágranna mínir. Þ.e.a.s. af því að þeir geta nú ætt inn og út af heimili sínu án þess að blotna í fæturna. Því ber framkvæmdin snjómokstur með sér jákvæð ytri áhrif.
Aftur á móti er jólalagið sem nágrannar mínir eru nú að blasta hér og nú – aftur og aftur og aftur og aftur – mér (og líklega ölum íbúum fjölbýlishússins) til ama [1]. Ég bað ekki um að lagið yrði spilað, ég fæ ekkert við því gert og engar bætur fyrir að þurfa að hlusta á það. Því ber sú framkvæmd með sér neikvæð ytri áhrif.
Neikvæð ytri áhrif flugelda
Fyrir ekki löngu las ég grein á vefsíðu New York Times. Greinin, sem er stórfenglegt augnakonfekt fyrir gagnalúða eins og mig og aðra, leyfir manni að bera saman mengun í borg að eigin vali, við mengun í Peking.
Ef maður ber saman Reykjavík og Peking má greinilega sjá að loftgæði í Reykjavík er um margt betri hér en í Peking (sem er reyndar mjög lág stöng að limbóa sig undur). Svo gott sem alla klukkutíma ársins eru loftgæðin margfalt betri í Reykjavík, nema klukkan tólf að miðnætti á gamlárskvöld. Þá stundina skiljum við Pekingbúa eftir í ör-öskunni.
Í einn klukkutíma á ári er Reykjavík ein mengaðasta borg í heimi |
|
Neikvæð ytri áhrif flugelda hafa fyrst og fremst með mengun að gera. Þ.e.a.s., þeim sem finnst stuð að sprengja drasl í tætlur, gera það á kostnað:
- þeirra sem langar að fara snemma í háttinn;
- gæludýraeigenda (og dýranna þeirra);
- fólks sem hlýtur heilbrigðisskaða þar af (fólk með astma- og hjartveikir); og
- óheppins fólks sem slasast vegna kæruleysis sprengjuvarga.
Og já, umhverfisins.
Allir eiga þessir hagsmunaaðilar eitt sameiginlegt: Þeir hafa ekkert um það að segja hvort fólk skjóti upp flugeldum eða ekki. Þeir þurfa einfaldlega að lifa með þeirri tilfærslu sem flugeldaskot eru.
Jákvæð ytri áhrif flugelda
Flugeldar eiga sér tvær hliðar. Mörgum þykja nefnilega flugeldar geggjaðir. Annars vegar er hópur fólks sem ár eftir ár kaupir heilu kílóin af flugeldum og sprengir þá í tætlur. Sem hlýtur að vera sönnun þess að einhverjir fá einhverja ánægju út úr þeim. Þeir sem græða þó einnig á þessu áhugamáli fólks er fólk eins og ég. Fólk sem þykja litirnir fallegir, sprengingarnar spennandi og lyktin af menguninni hátíðleg en hafa engan áhuga á því að sprengja.
Verknaður þeirra sem þykja gaman að sprengja hafa því einnig jákvæð ytri áhrif. Þ.e.a.s. með því að sprengja gleðja þau þá sem ekki tíma (eða ekki hafa áhuga á) að kaupa og sprengja sjálf.
Þjóðarsáttin
Í grunnin er vandamálið eftirfarandi: Þeir sem hafa gaman af flugeldum fá að njóta á kostnað þeirra sem ekki kunna flugelda að meta.
Þetta er algengt vandamál, sem ég hef oft skrifað um. Vandamálið er það að þeir sem njóta færa hluta af byrðinni sem verknaði þeirra fylgir yfir á fólk sem hefur ekkert um það að segja. Lausnin er því að sjálfsögðu falin í því að leiðrétta þann halla eins og mögulegt er.
Því legg ég hér með til að í framtíðinni verði settur á sérstakur flugeldaskattur. Helsti kosturinn við skattinn er að hann bæði dregur úr skoti (dýrari flugeldar leiða til minni kaupa og minna skots) og býr til tekjur sem hægt er að nota til þess að bæta upp fyrir neikvæðu ytri áhrif skotsins.
Skatturinn þarf að vera nógu hár til þess að nægar tekjur fáist til þess að greiða fólki sem illa fer út úr flugeldaveislunni fyrir ónæðið (gæludýraeigendur, hjartveikir og fólk sem vill sofa). Og einnig þarf hann að dekka kolefnisjöfnun flugeldana (til að mynda með framlagi til skógræktar á Íslandi eða erlendis, sem er mögulega skilvirkara).
Ég hef ekki reiknað það út nákvæmlega hvað er skilvirkur skattur. Hann er þó hægt að reikna út (og prófa sig áfram með). Á þessu ári legg ég því til að ríkisstjórnin hefji þessa vinnu (og klári hana). Þá getum við öll farið á internetið milli jóla og nýárs á næsta ári – og rifist um eitthvað annað.
[1] nágrannar mínir eru að spila þýska jólalagið Weinachtsbackerei. Sem er svo sem ágætis barna-jólalag, þegar það er ekki í gangi vikunum saman.
