Á bollu­dag­inn mætti Hörður Arn­ar­son, for­stjóri Lands­virkj­un­ar, í við­tal í þátt­inn Sprengisand. Þar spurði Krist­ján Krist­jáns­son, þátt­ar­stjórn­andi, Hörð út í ýmis­konar bögg sem Lands­virkj­un ­lenti í þessa dag­ana, aðal­lega af hendi Sam­taka iðn­að­ar­ins og Rio Tinto á Íslandi. Hörður var vel und­ir­bú­inn og sýndi Sam­tökum iðn­að­ar­ins að hann ætl­aði ekki að láta þau keyra yfir sig, alla­vega ekki án þess að sprengja dekk.

Eitt af því sem Hörður ræddi voru svo­kall­aðar upp­runa­á­byrgðir [1]. Það má margt segja um kosti og galla upp­runa­papp­íra sem Lands­virkjun selur til erlendra fyr­ir­tækja og ætla ég ekki að rekja það að fullu hér. Í grunn­inn er þó mikið til í mál­flutn­ingi Harð­ar: Ef Rio Tinto ætlar að skreyta heima­síð­una sína með grænum barm­merkjum og segja öllum í Davos að þeir og Gréta Thun­berg sé bestu mát­ar, þá ber þeim að borga fullt grænt verð fyrir grænu ork­una sem þeir nota. 

Það er þó ekki ástæðan fyrir því að ég ákvað skrifa um þetta við­tal, heldur var það lýs­ing Harðar á fram­komu Rio Tinto í núver­andi samn­inga­við­ræðum við Lands­virkjun sem vakti áhuga minn. Hörður sagði við Krist­ján að Rio Tinto hafi í hót­unum við sam­fé­lagið og: bætti við orð­rétt að „ef [Rio Tin­to] fá ekki það sem þau vilja þá munu þeir skoða að loka. Þetta er í eðli sínu samn­inga­tækni. Menn geta velt því fyrir sér hversu sið­leg hún er og hvort hún sé boð­leg á Íslandi en þetta er sú leið sem fyr­ir­tækið velur að fara. Þetta er for­dæma­laust.“

Rio Tin­to, Lands­virkjun og Ísland

Þegar Danir færðu Íslend­ingum heima­stjórn, árið 1874, var Rio Tinto þegar orðið eins árs. Fyr­ir­tækið starfar í 35 löndum og er með 47.500 starfs­menn á launa­skrá, þar af 390 á Íslandi. Tekjur Rio Tinto árið 2018 námu rúm­lega 40 millj­örðum Banda­ríkja­dala [2]. Það er tala sem fæstir skilja, en er rúm­lega ein og hálf íslensk lands­fram­leiðsla (mæld í Banda­ríkja­dal á gengi þess árs).

Lands­virkjun er mögu­lega á leið í bar­daga við græna vöðva­skrímslið Hulk, með hunda­súru að vopni.

Ef hvat­inn er til staðar þá tekur Rio Tinto slag­inn

Fyr­ir­tæki eru ekki stofnuð til góð­gerð­ar. Þau eru ekki stofnuð til þess að vera sam­fé­lags­lega ábyrg eða stöðva lofts­lags­breyt­ing­ar. Fyr­ir­tæki eru sam­komu­lag ein­stak­linga um sam­starf, sem stofnuð eru til þess að spara og græða pen­inga. Það er ekk­ert að því, alla­vega svo lengi sem þau gera það innan lag­anna ramma og svo lengi sem rík­is­valdið setur þeim skorð­ur. 

Þetta er huga­far sem Lands­virkjun hefur klár­lega tekið upp, sem lýsir sér vel í þeirri stað­reynd að þeir eru hættir að gefa stór­fram­leið­endum græn upp­runa­skír­teini og fara nú fram á að ef Rio Tinto langar að monta sig af grænu áli að þeir borgi grænt raf­magns­verð. Sem Lands­virkjun gerir með það í huga að hámarka hagnað hlut­hafa sinna, Íslend­inga.

Það er ekki alveg ljóst hvað Rio Tinto borgar fyrir raf­magn í dag. Árs­reikn­ingur Lands­virkj­unar frá 2018 sýnir þó að með­al­verð fyrir hverja mega­vatt­stund, að flutn­ings­gjaldi inni­földu, til iðn­aðar (sem er að mestu leiti stór­iðja, a la Rio Tin­to) var um 28 Banda­ríkja­dalir (3.600 krón­ur).

Sama árið keypti Rio Tinto 3.359.000 mega­vatt stundir af Lands­virkj­un. Sem er um 27% af allri seldri orku Lands­virkj­unar til stórnot­enda. Sem þýðir að um 95 milj­ónir Banda­ríkja­dala runnu frá Rio Tinto inn á reikn­inga Lands­virkj­un­ar.

Auð­vitað má vel vera að Rio Tinto hafi á sínum tíma gert elsk­huga­samn­ing við Lands­virkj­un, sem þýðir að þeir hafi greitt aðeins minna, eða mögu­lega ekki og mögu­lega hefur Rio Tinto greitt aðeins meira. Þær upp­lýs­ingar eru ekki opin­ber­ar. 

Það er eflaust óhætt að gefa sér að árið 2018 hafi Rio Tinto borgað Lands­virkjun á bil­inu 80 – 100 milljón Banda­ríkja­dali fyrir ork­una. Til sam­an­burð­ar, þá var hagn­aður Lands­virkj­unar það árið 184 miljón Banda­ríkja­dalir (fyrir óinn­leysta fjár­magnslið­i). 

Rekstr­ar­kostn­aður Rio Tinto það árið nam 27,1 millj­örðum Banda­ríkja­dala. Þ.e.a.s. um 0,4% af rekstr­ar­kostn­aði sam­stæð­unnar fer í að borga Lands­virkjun fyrir raf­magn. 

Þar sem Rio Tinto kaupir brjál­æð­is­lega mikið af raf­magni, þá þýðir það að ef Lands­virkjun fær aðeins einn við­bótar Banda­ríkja­dal (129 krón­ur) fyrir hverja Mega­vatt stund sem Rio Tinto not­ar, þá þýðir það að tekjur Lands­virkj­unar koma til með að aukast um 3,5 miljón Banda­ríkja­dali [3]. Ef verðið hækkar um 8 Banda­ríkja­dali, upp í 35,3 Banda­ríkja­dali fyrir hverja mega­vatt­stund, þá þýðir það auka 23,5 milj­ónir Banda­ríkja­dali fyrir Lands­virkj­un, á ári. 

Sem er ekki neitt smott­erí.

Flýtum okkur hægt

Það eru hreinar línur að það er mikið í húfi. Hærra verð þýðir bein hækkun á hagn­aði Lands­virkj­un­ar. Ef Lands­virkjun tekst að fá, þó ekki nema bara smá­veg­is, hærra verð þá er aug­ljós­lega þess virði fyrir þá að taka slag­inn. Eða það hefði maður hald­ið.

Þó er það aðeins flókn­ara. 

Þó íslenska útgerð Rio Tinto séu aukastafir í bók­haldi risans, þá eru upp­hæð­irnar slíkar að Rio Tinto á eftir að gera allt – ég end­ur­tek allt – sem í þeirra valdi stendur til þess að borga sem minnst. Svo lengi sem þeir halda að með botn­lausum banka­reikn­ingum sé smá séns að þeir geti fengið sínu fram, þá er það þess virði fyrir Rio Tinto að taka slag­inn. 

Lík­lega á Rio Tinto á eftir að láta pen­ingum rigna yfir teymi lög­fræð­inga – lög­fræð­inga sem láta lög­fræð­ingateymi Mr. Burns úr Simp­son líta út eins og Barry, lög­fræð­ing Bluth fjöl­skyld­unnar í Arre­sted Develop­ment. 

Þessir lög­fræð­ingar munu svo lík­lega ráða til sín verk­fræð­inga, orku­hag­fræð­inga og aðra sér­fræð­inga sem eiga eftir að gera allt sem þeir mögu­lega geta, til þess eins að Rio Tinto kom­ist hjá því að þurfa að borga krónu meira en þeir telja sig kom­ast upp með. Rio Tinto er nefni­lega ekki á Íslandi til að eign­ast vini. Ekki frekar en Össur hf. í Ástr­al­íu. Rio Tinto reka álver á Íslandi til að græða pen­ing.

Sjáum hvað setur

Íslenskt sam­fé­lag er stór­feng­legt. Allir þekkja alla og eigum við það til að gefa eftir í harðri samn­inga­barráttu, af því að við viljum sam­löndum okkar vel. Þetta tel ég að geri Íslandi gott, bæði þar sem þetta ýtir undir traust, sem ein­faldar við­skipti og eykur vel­sæld, en einnig af því að þetta ýtir undir sam­kennd og sam­vinn­u. 

Alþjóð­leg stór­fyr­ir­tæki hafa þó engan áhuga á að taka þátt í slíkum kær­leiks­bjarna krútt­leg­heit­um. Þau sinna sínum stjórn­endum og hlut­höfum [4]. Það er alla­vega for­senda sem ég gef mér og Lands­net gefur sér eflaust líka. Lands­net á ekki að láta það koma sér í opna skjöldu að Rio Tinto hóti öllu illu. Lík­lega hefur Rio Tinto ekki þurft að stand­ast í miklu stappi við Lands­virkjun í gegnum tíð­ina. Þeir hafa eflaust boð­ist til að kaupa ork­una á lágu verði, sem hefur þó verið nóg til að skila temmi­legum gróða til Lands­virkj­un­ar. Þegar öllu er á botn­inn hvolft hefur samn­ingstaða Lands­virkj­unar aldrei verið neitt sér­stak­lega sterk. 

Eftir að Lands­virkjun hristi hunda­kof­ann yfir hausa­mót­unum á Rio Tinto byrj­uðu þeir að gelta. Það var fyr­ir­sjá­an­legt. Rio Tinto veit einnig að Lands­virkjun hefur lítið svig­rúm til að ybba gogg. Þeir vita það einnig að þó stjórn­endur Lands­virkj­unar vilji gjarnan sýna fram á að þeir geti fengið sann­gjarn­ara verð fyrir ork­una okk­ar, þá væri það mik­ill skellur fyrir þá ef Rio Tinto stæðu við hót­anir sín­ar. 

Hver veit hvar þetta allt end­ar. Þetta er flókið ferli. En ef Lands­virkjun ætlar í hart, þá ættu þeir að finna sér góða lög­fræð­inga. Þeir ættu líka að gera sér góða grein fyrir hvöt­unum Rio Tinto og reyna að skilja vel hversu langt slík fyr­ir­tæki eru til­búin að ganga, til þess að græða pen­ing. Rio Tinto á eftir að skanna smáa letrið og gera allt sem þeir geta til þess að borga sem minnst. 

Slíkur slagur getur tekið ár, ef ekki ára­tug, að klár­ast. Hann getur kostað báða aðila tugi, ef ekki hund­ruð milj­óna króna. Rio Tinto er aug­ljós­lega lík­legri til sig­urs, en ómögu­legt er að segja hvernig þetta fer.

Það eina sem við vitum er að ef til slags­mála kemur verða þau kostn­að­ar­söm. 

Skýr­ingar

[1] Upp­runa­á­byrgðir eru papp­írar sem raf­orku­fram­leið­endur geta selt til fyr­ir­tækja. Þetta er flókið og umdeilt kerfi, sem má lesa meira um með því að fara á www.duck­duckgo.com (eða Bing eða Goog­le) og setja inn leit­ar­orðin „Gu­ar­an­tee of orig­in“.

[2] Í grein­inni not­ast ég meira og minna við Banda­ríkja­dal. Ann­ars vegar af því að töl­urnar sem um er að ræða eru svo gígantískar, að ef talað er um þær í krónum er erfit að átta sig á þeim og hins vegar af því að per­sónu­lega þykir mér rugl­andi þegar enda­laust er verið að flakka á milli gjald­miðla, í rit­uðum texta. Þegar þetta er skrifað kostar einn Banda­ríkja­dalur um 129 krón­ur. 

[3] Það þarf ekki endi­lega að vera að Rio Tinto komi til með að kaupa sama magn raf­magns, ef Lands­virkjun hækkar verð. Það fer eflaust fyrst og fremst eftir samn­ing­um, en  hag­fræðin spilar þar líka inn í.

[4] Tekið skal fram að þó svo að fyr­ir­tæki fjár­festi, með það að mark­miði að græða, þýðir það alls ekki að Ísland og Íslend­ingar græði ekki á starf­sem­inni. Álver Rio Tinto hefur skapað mikla vel­megun fyrir starfs­menn, byrgja og alls­konar Íslend­inga í gegnum tíð­ina. Erlend fjár­fest­ing er almennt jákvæð, jafn­vel þó hún komi frá Fosters sötr­andi kap­ít­alistum með pípu­hatta, vindla og ástr­alskan hreim.