Ket­ill Sig­ur­jóns­son, orku­blogg­ari og MBA frá CBS, fylgist grannt með gangi mála í orku­geir­anum á heims­vísu og hér á landi. Hann fer yfir helstu atburði árs­ins, sem voru dramat­ískir í meira lagi, í þessum grunni hag­kerfa heims­ins.

Nobody knows nut­hin! Þessi kald­hæðn­is­lega speki, sem Jack Bog­le, stofn­andi Vangu­ard, vísar stundum til, minnir okkur á að þegar horft er til fram­tíðar er ekki gott að segja hvað muni ger­ast. Vert er að minn­ast þess­ara orða núna þegar helstu tíð­indin á sviði orku­mála frá árinu 2014 eru rifjuð upp. Á árinu sem nú er að líða í ald­anna skaut hafa nefni­lega gerst atburðir í orku­geir­anum sem fæstir höfðu spáð. Eft­ir­far­andi er lauf­létt upp­rifjun á nokkrum þess­ara atburða.

Ket­ill Sig­ur­jóns­son

Orku­at­burður árs­ins:  Mikið verð­fall á olíu

Stærsti orku­at­burður árs­ins er tví­mæla­laust hið mikla verð­fall á hrá­ol­íu, sem varð á síð­ari hluta árs­ins. Á ein­ungis um sex mán­uðum hefur olíu­verð hrapað um næstum 45%. Farið úr um 100-110 USD/tunnu og niður í um 60-65 USD.

Margar orku­spár frá því fyrir ári síðan virð­ast fremur kjána­legar í dag. Taka má spá upp­lýs­inga­skrif­stofu banda­ríska orku­mál­ráðu­neyt­is­ins um þróun olíu­verðs sem dæmi. Fyrir um ári síðan spáði starfs­fólk stofn­un­ar­innar því að nú um kom­andi ára­mót yrði olíu­verð senni­lega um 100 USD/t­unn­an. Reyndin er sú að verðið er nú um 40% lægra.  Svona er nú fram­tíðin ófyr­ir­sjá­an­leg.

Þetta mikla og hraða verð­fall kom mörgum á óvart. Í þrjú ár höfðu olíu­mark­aðir ein­kennst af nokkuð stöð­ugu verði. En svo gerð­ist það um mitt þetta ár að olíu­verð tók að síga niður á við og nú síð­ustu vik­urnar hefur verðið fallið hratt.

Nú stöndum við frammi fyrir því álita­máli hvort verð­fallið hafi stöðvast? Og hvenær olíu­verð fer að stíga upp á við? En þá má minn­ast þess að nýlega lækk­aði Alþjóða gjald­eyr­is­sjóð­ur­inn hag­vaxta­spá sína og virð­ist álíta að veg­ur­inn framundan sé mun holótt­ari en menn héldu. Gangi spáin eftir er varla að búast við umtals­verðri upp­sveiflu á orku­mörk­uðum heims­ins í bráð. En þarna er auð­vitað tölu­verð óvissa!

Orku­menn árs­ins: Andrew Hall hjá Phi­bro og Ali al-Naimi í Arabíu

Það er reyndar ekki svo að þetta verð­fall á olíu hafi komið öllum í opna skjöldu. Hér má t.d. nefna að síð­sum­ars sagði hinn alræmdi Andy Hall, for­stjóri Phi­bro, olíu­verð­lækkun vera yfir­vof­andi. Hann er líka sagður hafa skort­selt olíu þá og hefur því senni­lega hagn­ast vel eina ferð­ina enn.

Ekki er aug­ljóst af hverju Hall var þarna gleggri en flestir aðrir (hann er reyndar þekkt­ari fyrir að veðja almennt á hækk­andi olíu­verð). Kannski var það vegna þess að hann rýndi í töl­fræð­ina, en lét ekki stjórn­ast af til­finn­ing­um. Töl­urnar sýna nefni­lega að allt frá miðju ári 2013 hefur fram­leiðsla á olíu verið meiri en nemur olíu­notkun í heim­in­um. Þetta kall­ast offram­boð!

Þarna skiptir líka önnur töl­fræði máli. Það er nefni­lega svo að Sádarnir hafa und­an­far­inn ára­tug eða svo smám saman verið að tapa mark­aðs­hlut­deild á olíu­mörk­uð­um. Svona eftir á að hyggja, þá hlaut mik­il­væg­asti olíu­út­flytj­andi heims, þ.e. Saudi Arab­ía, fyrr eða síðar að bregð­ast við og sýna tenn­urn­ar. Og nota einn stærsta gjald­eyr­is­sjóð heims og ódýr­ustu olíu­fram­leiðslu heims til að reyna að end­ur­heimta mark­aðs­hlut­deild sína og kaf­færa keppi­naut­ana.

Þess vegna er skilj­an­leg sú ákvörðun Ali al-Naimi, olíu­mála­ráð­herra Sádanna, í nóv­em­ber sem leið að draga ekki úr olíu­fram­leiðslu Sádanna. Og segja hinum OPEC-­ríkj­unum að halda fram­leiðslu­kvótum sínum óbreytt­um. En það gat samt eng­inn vitað fyr­ir­fram hvað Sádarnir myndu eða myndu ekki gera. Og þar af leið­andi var hver sá sem skort­seldi olíu í stórum stíl í sumar að taka mikla áhættu. Og miðað við örvænt­ing­una í olíu­iðn­að­inum víða um heim nú síð­ustu vik­urnar hefur Ali al-Naimi ber­sýni­lega komið flestum á óvart.

Jákvæð­asta orku­á­kvörðun árs­ins:  Samn­ingur Lands­virkj­unar og Alcan

Hér verða íslensk og erlend orku­mál­efni hrist saman líkt og bland í poka eða kæru­leys­is­legur ára­móta­kokk­teill. Lands­virkjun og Rio Tinto Alcan verða hér útnefnd hand­hafar jákvæð­ustu orku­á­kvörð­unar árs­ins.

Nú á árinu sömdu fyr­ir­tækin um lausn vegna raf­orku­samn­ings sem þau gerðu fyrir nokkrum árum (2010). Eða öllu heldur um lausn á ves­eni sem breyttar áætl­anir Rio Tinto Alcan í Straums­vík ollu.

Í umræddum orku­samn­ingi frá 2010 var m.a. kveðið á um raf­orku­kaup Straums­víkur vegna fyr­ir­hug­aðrar fram­leiðslu­aukn­ingar álversin þar. En sökum þess að sú stækkun varð mun minni en ráð­gert hafði ver­ið, sat álverið nú uppi með að borga fyrir veru­legt magn af raf­orku sem það gat ekki not­að. Og Lands­virkjun sat uppi með umtals­vert afl sem fyr­ir­tækið gat ekki ráð­stafað til ann­arra (til að efna sinn hluta samn­ings­ins hafði Lands­virkjun reist Búð­ar­háls­virkj­un).

Nið­ur­staðan í þessu vand­ræða­máli var sú að Rio Tinto Alcan sleppti taki á umræddu afli og fékk um leið að losna undan ámóta hluta af kaup­skyldu sinni. Að auki greiddi álfyr­ir­tækið 17 millj­ónir USD til Lands­virkj­unar vegna bóta fyrir að hafa gert raf­orku­samn­ing við Lands­virkjun sem kall­aði á ann­ars ónauð­syn­legar virkj­un­ar­fram­væmd­ir.

Þó svo þessu sam­omu­lagi hafi verið lýst sem ásætt­an­legri lausn fyrir bæði fyr­ir­tækin má kannski segja að sam­komu­lagið hafi verið sér­stak­lega jákvætt fyrir Lands­virkj­un. Álverið í Straums­vík hefði mögu­lega getað við­haldið samn­ingn­um, en í stað­inn dregið úr raf­orku­kaupum sínum með því að beita skerð­inga­heim­ildum heild­ar­raforku­samn­ings­ins. Á móti kemur að ein­hverjum kann að þykja álfyr­ir­tækið hafa sloppið vel að losna við umræddan hluta kaup­skyldu sinnar gegn ein­ungis 17 millj­óna doll­ara greiðslu. En hvað svo sem slíkum vanga­veltum líður þá er jákvætt að fyr­ir­tækin skuli hafa fundið þarna lausn sem þau eru bæði sátt við.

Ósk­hyggja árs­ins:  Vöxtur í áliðn­aði

Eins og áður kom fram gaf töl­fræðin sterkar vís­bend­ingar um offram­boð af olíu. Töl­fræðin segir okkur líka ýmis­legt um ástandið og þró­un­ina á álmörk­uðum og gefur okkur til­efni til að ætla að einnig þar sé offram­boð yfir­vof­andi. Það er reyndar óum­deilt að und­an­farin ár hafa ein­kennst af offram­boði af áli og lágu álverði. Á allra síð­ustu árum hefur þó dregið aðeins úr þessi offram­boði og áliðn­að­ur­inn víða spjarað sig nokkuð vel. En það eru blikur á lofti.

Í Banda­ríkj­unum er ennþá verið að rann­saka meinta mark­aðs­mis­notkun með ál, sem gæti þýtt að offram­boð hafi verið falið með ólög­mætum hætti. Álút­flutn­ingur frá Kína virð­ist heldur vera að aukast. Og fram­kvæmdir standa yfir við bygg­ingu nýrra og afar hag­kvæmra álvera við Persaflóa og sömu­leiðis er aukin upp­bygg­ing fyr­ir­huguð á Ind­landi.

Hér á landi starfa Sam­tök álf­ram­leið­enda, sem á árinu kynntu athygl­is­verða sýn á stöðu álmark­aða. Þar var lögð rík áhersla á að „grein­endur á álmark­aði“ geri ráð fyrir 6% aukn­ingu í eft­ir­spurn eftir áli á næstu árum - og þarna gefið í skyn að þetta skapi íslensku álver­unum tæki­færi.

Vand­inn er bara sá að í reynd skiptir þessi góða vaxt­ar­spá því miður litlu máli fyrir íslensku álfyr­ir­tæk­in. Nær öll þessi aukn­ing, sem rétti­lega er spáð, mun nefni­lega sam­kvæmt spánni verða innan Kína. Og henni verður þá nær örugg­lega svo til alfarið mætt með fram­leiðslu kín­verskra álvera, en Kína hefur í nokkur ár full­nægt eigin mark­aðs­þörf á áli og gott bet­ur.

Sam­kvæmt sömu grein­endum er talið lík­legt að næstu árin auk­ist áleft­ir­spurn utan Kína vart meira en 1,5% árlega. Ef þetta verður raunin þarf vissu­lega að auka álf­ram­leiðslu utan Kína. Það gæti t.d. orðið á Vest­ur­löndum og kannski á Íslandi. En gleymum því ekki að innan bæði Ind­lands og Persaflóa­ríkj­anna stendur til að stór­auka álf­ram­leiðslu og álút­flutn­ing. Persaflóa­ríkin standa þarna mjög sterkt því þau geta boðið lægsta raf­orku­verðið (frá gasorku­verum). Lít­ill vöxtur í eft­ir­spurn eftir áli (utan Kína) og fram­leiðslu­aukn­ing í Persaflóa­ríkj­unum og á Ind­landi er lík­leg til að halda aftur af hækk­unum á álverði. Og varla unnt að búast við umtals­verðum vexti í álf­ram­leiðslu á Íslandi.

Græn­asta orku­tæki­færi árs­ins:  Sæstrengur milli Íslands og Bret­lands

Á árinu 2013 kom form­lega fram áhugi breskra stjórn­valda á raf­orku­streng milli Íslands og Bret­lands. Og í des­em­ber það ár sam­þykkti breska þingið lög­gjöf sem ætlað er að tryggja nýjum orku­verk­efnum lág­marks­verð sem er marg­falt hærra en það verð sem við t.d. seljum raf­ork­una til álver­anna hér.

Sam­kvæmt þess­ari lög­gjöf og hinni nýju orku­stefnu Bret­lands má gera ráð fyrir að íslensk raf­orka yrði seld til Bret­lands á allt að átt­földu því verði sem t.d. álverin hér almennt greiða fyrir raf­ork­una. Á árunum 2013 og 2014 gafst gott tæki­færi til að hefja form­legar við­ræður milli breskra og íslenskra stjórn­valda um þann mögu­leika að leggja sæstreng milli land­anna. Ávinn­ing­ur­inn sem Bretar sjá í slíkum streng er að hann gæfi kost að að nálg­ast áreið­an­lega end­ur­nýj­an­lega raf­orku á verði sem er t.d. sam­keppn­is­fært við raf­orku frá vind­orku­verum við bresku strand­lengj­una. Slíkar við­ræður eru ennþá ekki byrj­að­ar.

Þarna er um að ræða eitt­hvert áhuga­verð­asta við­skipta­tæki­færi Íslands - og þarna skap­að­ist líka það sem kalla má eitt allra græn­asta orku­tæki­færi árs­ins í heim­inum öll­um. Í þessu sam­bandi má nefna að nú á árinu gaf KPMG Global út skýrslu þar sem fram kom að sæstrengur milli Íslands og Bret­lands sé eitt af hund­rað eft­ir­tekt­ar­verðust­u verk­efnum í heim­inum á sviði upp­bygg­ingar inn­viða.

Á árinu 2014 tóku íslensk stjórn­völd loks skerf í þá att að fara að huga að þessu tæki­færi. Þar mætti þó ganga mun ákveðn­ara til verks og hefja beinar við­ræður við Breta, enda  hafa bresk stjórn­völd þegar sýnt slíkum við­ræðum áhuga.

Mesta ógn árs­ins: Bárð­ar­bunga!

Þó svo olían hafi stolið sen­unni á orku­ár­inu 2014 er líka drama­tík á öðrum hrá­vöru­mörk­uð­um. Verð á járn­grýti hefur snar­fallið á árinu rétt eins og hrá­ol­ía. Og hrá­vöru­kon­ung­ur­inn kopar hefur líka verið á leið niður á við, sem er oft talin afar skýr vís­bend­ing um versn­andi efna­hags­á­stand. Það virð­ist því sem skyn­sam­leg­ast sé að búast við nokkuð dauf­legum hag­vexti næstu miss­er­in.

Kannski verður örlaga­rík­asti atburður árs­ins 2015 sá sem hinn danski Saxo Bank spáir í sinni árlegu Outragous Pred­ict­ions. Spá þeirra Sax­lend­inga er sú að risa­eld­gos í Bárð­ar­bungu paa den for­blæste vulkanö Island muni eyði­leggja stóran hluta af korn­upp­skeru heims­ins með til­heyr­andi verð­spreng­ingu á mat­væl­um. Fari svo að þessi drunga­lega spá Saxo ræt­ist, þá er bara að minn­ast orða Win­ston’s Churchill: If you're going through hell, keep going!