Þessi kafla­skipta grein eru hug­leið­ingar um við­brögð rétt­ar­ríkis í málum af þeim toga sem blóð­mera­málið er. Málið er alvar­leg­asta mál íslenskrar dýra­vernd­ar­sögu og til þessa hef­ur, að mínu mati, sem lög­fræð­ings með sér­þekk­ingu á íslensku dýra­vernd­ar­lög­gjöf­inni, alls ekki verið tekið á af fram­kvæmda­vald­inu og dóm­stólum í sam­ræmi við skýran vilja Alþingis eins og hann kemur fram í settum rétti, hvorki fyrr né síð­ar. Það hef ég reifað áður og rök­stutt í greina­skrifum og loka­verk­efni mínu í laga­námi um rétt­ar­á­hrif og fram­kvæmd dýra­vernd­ar­laga á Íslandi.

Haustið 2019 hóf ég skrif mest lesnu greinar minnar um dýra­vernd á Íslandi, Blóð­mera­hald og fallin folöld þeirra. Fyrsta umfjöllun hér­lendis um málið í ára­tugi. Birt í Kjarn­anum í jan­úar 2020. Skrifin tóku mán­uði. Þó aðeins drepið á broti af því, sem nú hefur verið afhjúpað. Hags­muna­að­il­um, MAST og öðrum stjórn­völdum sl. 40 ár hafði tek­ist að halda leynd yfir ofbeld­inu í blóð­tök­unni. Á milli skrifa og birt­ingar kynnt­ist ég AWF/TSB. Á sama tíma hafn­að­i ­um­boðs­laus for­maður Dýra­vernd­ar­sam­bands Íslands­ ­sam­starfi við AWF/TSB vegna máls­ins, þeim til mik­illar undr­un­ar, þó ekki mér. Í aðdrag­anda kosn­ing­anna gerði ég, í tveimur Kjarna­grein­um, grein fyrir ofbeld­inu, sem sýnt yrð­i, enda hef ég haft heim­ilda­mynd­ina undir höndum frá því snemma í haust eða löngu áður en hún var birt. Engin við­brögð. MAST var send ábend­ing. Engin við­brögð þrátt fyrir ítrek­aðar fyr­ir­spurnir og kvartað hefur verið til Umboðsmanns Alþingis vegna. Svo virð­ist sem MAST og hlut­að­eig­andi aðilar hafa alltaf ætlað sér að þagga málið þar til neydd til við­bragða eftir afhjúpun eins og fram kemur síð­ar.

Samstarf mitt við AWF/TSB hefur verið þétt í tvö ár, ótal fundir fyrir og eftir afhjúp­un. Árangur af vinnu sann­fær­ingar okkur um að hér sé stundað dýra­níð í stórum stíl í blóð­mera­haldi hefur nú verið opin­ber­að­ur. Blóð­mera­málið varðar víð­tæka lög­gjöf, krefst úrlausnar í sam­ræmi við hana. Mik­il­vægt er að geta þess strax að AWF/TSB hefur engan áhuga á því að sækja ein­hvern til saka heldur er það mark­mið sam­tak­anna að Alþingi beiti sér fyrir banni á blóð­töku. Það er ann­ara að benda á lög­brot og leita uppi sak­born­inga. 

Hvernig verður blóð­mer­a­iðn­að­ur­inn stöðv­aður

Upp­haf og endir hans er hjá hinum valda­mikla svína­kjöts­neyt­anda. Ákveði hann að hætta svína­kjöts­neyslu er málið sjálf­dautt og frek­ari aðgerða er ekki þörf.

Alþingi í kast­ljósi heims­ins vegna dýra­níðs

Blóð­mera­málið hefur náð heims­at­hygli. Máski verður það til þess að Alþingi leggi við hlust­ir. Nýtt frum­varp um bann hefur verið lagt fyrir þingið af Flokki fólks­ins. 

Ég og AWF/TSB munum fylgj­ast náið með fram­vindu máls­ins á Alþingi í atvinnu­vega­nefnd, umsögnum og að lokum atkvæða­greiðsl­unni og gera grein fyrir nið­ur­stöðu máls­ins, hverjir voru með, hverjir sátu hjá, ef ein­hverj­ir og hverj­ir, ef ein­hverj­ir, greiddu atkvæði gegn frum­varp­inu. Því verður síðan miðlað til miðla, sem þegar hafa fjallað um málið og and­stæð­ingar frum­varps­ins um að banna blóð­töku, ef ein­hverjir verða, verða eflaust kynntir ræki­lega. Nei­kvæðni í garð frum­varps­ins verður þing­mönnum ekki til fram­dráttar á heims­vísu né ímynd Íslands.

Afstaða nokkuð stærra þings, Evr­ópu­þings­ins, skýr

Von­andi verður afstaða Evr­ópu­þings­ins, og von­andi innan skamms, æðri vald­hafa innan Evr­ópu­sam­bands­ins, til þess fótum verð kippt undan áfram­hald­andi fram­leiðslu PMSG á Íslandi. Upp­lýs­ingar um mynd­ina eru komnar til helstu stofn­ana Evr­ópu­sam­bands­ins. 

MAST hyggst rann­saka sjálft sig - Við­brögð AWF/TSB

Sam­kvæmt upp­lýs­ingum frá sam­starfs­að­ilum mín­um, AWF/TSB, veltir nú settur yfir­dýra­læknir fyrir sér hvort hann og for­stjóri MAST eigi að kæra málið til lög­reglu en sá fyrr­nefndi hefur óskað eftir gögnum um málið frá sam­tök­un­um. Ég hef tjáð þeim að það sé umhugs­un­ar­efni að láta frek­ari gögn í hendur MAST, sem ætlar m.a. að rann­saka eigið hátta­lag og eigi að taka ákvörðun m.a. hvort því hátta­lagi verði vísað til rann­sóknar lög­reglu með kæru. Sam­kvæmt fundi sem ég átti með AWF/TSB í gær­morg­un, mánu­dag, má búast má við frétta­til­kynn­ingu til íslenskra fjöl­miðla, þriðju­dag eða mið­viku­dag um við­brögð AWF/TSB við mála­leitan MAST, sem AWF/TSB hefur mjög sterkar skoð­anir á. Sem fyrr segir stendur hugur sam­tak­anna ekki til að koma höggi á meinta sak­born­inga heldur afnám blóð­töku.

MAST hefur orðið upp­víst að alvar­legri hand­vömm í mörgum mál­um, eins og síðar verður ræki­lega get­ið. Þá er skemmst frá því að segja að það stendur ekki steinn yfir steini í mál­flutn­ingi stofn­un­ar­innar í þessu máli, eins og svo oft áður og ég og AWF/TSB erum sam­mála um varð­andi þetta mál. Ég tel auk þess að bæði hæfis og hæfn­is­skil­yrði stjórn­sýslu­laga séu brostin hjá MAST til að fjalla meira um mál­ið. Ein­ungis óháður aðili sé nú fær um það. Þann aðila verði Svan­dís Svav­ars­dóttur land­bún­að­ar­ráð­herra að skipa.

Ég íhuga nú, vegna per­sónu­legs og almenns van­trausts á MAST, að beina þessu máli í beint til lög­reglu og/eða til­ ­rík­is­sak­sókn­ara skv. 52. grein saka­mála­lag­anna enda tel ég málið mjög alvar­legt í lög­fræði­legum skiln­ingi sbr. síð­ar. Það sé borg­ara­leg skylda mín.

Brota­þol­arn­ir, tug­þús­undir blóð­mera í ára­tugi og afkvæmi þeirra eiga skilið við­brögð ákæru­valds og dóm­stóla

Ef blóð­mera­málið færi fyrir dóm­stóla, sem ætti ekki að vera tog­streita um, yrði nið­ur­staða dóm­ara eða fjöl­skip­aðs dóm­stól nokkuð skýr að mínu mati. Ætti það við á öllum dóm­stig­um. Upp­fyllt eru, að mínu mati og því mið­ur­, refsiskil­yrði dýra­vel­ferð­ar­laga um 2ja ára fang­elsi og svipt­ingu leyfis ævi­langt til að halda dýr. Verkn­aði í heim­ilda­mynd­inni má í raun heim­færa við fjöl­mörg refsi­verð ákvæði í lögum um vel­ferð dýra og getið verður síð­ar. Brot virð­ast auk þess stór­felld eða ítrek­uð. 

Ég er almennt ekki tals­maður refs­inga nema að mjög vel ígrund­uðu máli, að sann­anir liggi fyrir um refsi­verðan verknað og sak­næmi. Til­gangur refs­ingar er skv. lær­dóms­ritum er m.a. sá að lýsa andúð sam­fé­lags­ins á verkn­aði. Sú andúð varð ljós þegar á birt­ing­ar­degi heim­ilda­mynd­ar­innar og hafa frétta og sam­fé­lags­miðlar logað síð­an. Þegar að dýra­vernd­ar­málum kemur er ég hik­laust tals­maður þess að tekið sé hart á mál­um. Dýrin eru á engan hátt fær um að svara fyrir sig og geta frá engu sagt og eru auð­veld bráð hins illa inn­rætta hugar manns­ins, á köfl­um. Málsvari þeirra erum við, sem látum okkur dýra­vernd varða og málsvarar þeirra ættu líka að vera fram­kvæmda­vald og dóm­stól­ar. Hinir tveir síð­ast­nefndu hand­hafar rík­is­valds­ins hafa aldrei stigið hart til jarðar í þeim efnum á Íslandi utan sér­at­kvæða í Hæsta­rétti Íslands.

Ákvarð­anir refs­inga hjá íslenskum dóm­stólum í dýra­vernd­ar­mál­um, til þessa, hafa vart haft önnur áhrif á dæmdu en að þær fær­ast í saka­skrá við­kom­andi. Í ákvörðun refs­ingar á þó að nokkru að fel­ast að hún hafi fælni­á­hrif á aðra, sem er og að hluta til­gangur refsi­á­kvæða. Aldrei hefur verið dæmd þyngsta leyfi­lega refs­ing í brotum á dýra­vernd­ar­lög­gjöf hér­lendis og ég hef eig­in­lega ekki hug­mynda­flug í að átta mig á því hvaða hrotta­skap þurfi að beita til þess. Er ekki verkn­aður í blóð­mera­mál­inu nægi­leg­ur? Getur þetta orðið verra. Á sama tíma hafa pylsu­pakka­þjófar í mat­vöru­versl­unum fengið dóma að fullu í sam­ræmi við brot sitt skv. refsi­á­kvæð­um. Erlendis þyrftu menn, í flestum rétt­ar­ríkjum að lúta þungum dómum fyrir verknað blóð­mera­máls­ins þ.á.m. fang­els­is­dómum enda eru mál á kali­beri máls­ins lit­inn þar mjög alvar­legum augum af lang­flestum dóm­stól­um. Um það er hægt að nefna hell­ing af dæm­um. 

Ég bind því vonir við að þetta mál fari í far­veg dóm­stóla. Dýr­in, þó þau hafi engan skiln­ing á því, hafa þó ekki gleymt þján­ing­unni sem við höfum valdið þeim. Það væri mat fáfróðra á þessum skyni gæddu líf­verum að halda því fram. Öll dýr forð­ast hætt­ur, hvað þá end­ur­teknar hættur og eru mer­arnar því vel með­vit­aðar um hvað býður þeirra ef af næstu blóð­töku verður sbr. Sús­anna Sand Ólafs­dótt­ir, for­maður Félags tamn­inga­manna í Pall­borði á Stöð2 s.l. föstu­dag.

Ég hef hins vegar enga trú á að af frek­ari blóð­tökum verði enda muni Alþingi og Evr­ópu­sam­bandið sjá til þess. 

Í hlut­verk dóm­ara

Blóð­mera­málið er í lög­fræði­legum skiln­ingi auð­velt úrlausn­ar­efni fyrir dóm­stóla á öllum dóm­stig­um. Fyrir liggja svo miklar sann­anir að ákæru­valdi og dóm­stólum væri létt verk fyrir höndum í sönn­un­ar­færslu og ákvörðun refs­ing­ar.

Ég ætla ekki að setja mig í dóm­ara­sæti hér­, en ég ætla samt að gera mér smá mat út því hlut­verki því að lögum þá upp­fylli ég eins og margir aðrir skil­yrði með­dóm­ara yrði hann skip­að­ur. Fari svo að þetta mál verði kært, ákæra gefin út og það fer fyrir dóm­stóla hlýtur fjöl­skip­aður dóm­stóll að verða skip­aður í hér­aði og jafn­vel sér­fróður ein­stak­lingur kall­aður til í Lands­rétti og Hæsta­rétti ef málið fer þang­að. Málið að umfangi er slíkt. Auk þess er þetta skv. dóma­safni allra dóm­stóla pott­þétt alvar­leg­asta dýra­vernd­ar­mál Íslands­sög­unnar þar sem hvert refsi­vert laga­á­kvæðið á fætur öðru var möl­brot­ið. Heim­færsla við refsilaga­á­kvæði er með því auð­veldasta sem ég hef séð í öllum mínum dóma­lestri.

Ég tel mig því full­færan að setj­ast í þetta sæti því ég hef rann­sakað dýra­vernd­ar­lög­gjöf­ina frá upp­hafi og gjör­þekki til­gang hennar og mark­mið. Það er því til­valið og í raun skylda mín að stíga til baka og aftur til náms­ár­anna þegar við laga­nem­arnir feng­umst einmitt við svona verk­efni til úrlausn­ar, að dæma í málum til að læra af og þjálfa sig undir leið­sögn þunga­vikt­ar­að­ila í laga­kennslu. 

Máls­at­vik og lagarök

Í stuttu máli eru máls­at­vik blóð­mera­máls­ins þau að blóð­takan hefur verið stunduð í 40 ár. Yfir­gnæf­andi líkur eru á því að ofbeldi hafi verið beitt allan þann tíma við tug­þús­undir merar og folöld enda eru þær allar hálf villtar og önnur með­höndlun en ofbeldi úti­lokar að hægt sé að ná þeim árangri að lokka þær í bása til blóð­töku. Brotin eru því stór­felld eða ít­rek­uð, að mínu mati hvorttveggja, ­sem eru á meðal refsiskil­yrða dýra­vel­ferð­ar­lag ef dæma á hámarks refs­ingu. Úti­lokað er að gera alla þá sem hafa beitt þessu ofbeldi að sak­born­ing­um. Mál fyrn­ast. Ég ætla því að afmarka málið við þann tíma sem í mynd­band­inu er þ.e. blóð­tök­una s.l. haust og tveimur árum áður.

Hafið er yfir allan vafa, að mínu mati, að brot hafa verið framin á eft­ir­töldum ákvæðum í lögum um vel­ferð dýra og lögum um dýra­lækna og heil­brigð­is­þjón­ustu við dýr, það kemur fram í mynd­band­inu auk þess sem aðrir ábyrgir eft­ir­lits­að­ilar hafa, án nokk­urs vafa í mínum huga, gerst brot­legir við sömu lög.

Þau ákvæði sem skipta máli í lögum um vel­ferð dýra eru: 1., 6., 7., 8., 9., 10., 12., 13., d.,e.,f. og g liðir 1. mgr. 14, a og g liðir 1. mgr. 15. gr., 3. mgr. 16., 29., 30. og 45. gr.

Refsi­á­byrgðin er eft­ir­far­andi: Fyrir stór­fellt eða ítrekað brot skal maður sæta fang­elsi allt að tveimur árum nema brot telj­ist meiri háttar svo að það varði refs­ingu skv. 174. gr. almennra hegn­ing­ar­laga.

Til­raun til brota og hlut­deild í brotum skv. nánar til­greindum ákvæðum eru manni refsi­verð eftir því sem segir í almennum hegn­ing­ar­lög­um.

Ég ætla ekki að benda á alla aðila máls­ins, það væri of langt gengið og þjónar engum til­gangi. Ein­ungis emb­ætti æðstu stjórn­enda fram­kvæmdar laga um vel­ferð dýra verða til­greindir auk helstu höf­uð­paura í fram­kvæmd­inni sjálfri. Hitt er hlut­verk rann­sókn­ar­að­ila, að draga hið sanna í ljós, ef af rann­sókn verð­ur. Þeir hafa nú skot­held gögn. Um það o.fl. verður fjallað í næstu grein. Hluta II.

Grein úr Kjarn­anum eftir mig: Blóð­merar og fallin folöld þeirra á Íslandi.

Höf­undur er ­dýra­rétt­ar­lög­fræð­ing­ur.