Orku- og veitu­mál eru mik­il­vægur mála­flokkur sem kemur við sögu í dag­legu lífi lands­manna á hverjum ein­asta degi. Öfl­ugt starfs­fólk vinnur að því hörðum að færa heim­ilum og fyr­ir­tækjum heitt og kalt vatn, raf­magn og góða frá­veitu­þjón­ustu.

Stundum erum við þó minnt á að það dugir ekki alltaf til. Á nýliðnu ári höfum við dæmi um bæði raf­orku­skort og skort á heitu vatni, sem hefur áhrif á fólk og fyr­ir­tæki. En hvað veld­ur?

Gott aðgengi að orku er ekki sjálf­gef­ið. Orku­mál eru flók­inn mála­flokkur sem krefst þess að horft sé til lengri tíma, jafn­vel ára­tuga fram í tím­ann. Langan tíma tekur að rann­saka, þróa og byggja nýja orku­kosti. Ef við ætlum okkur eitt­hvað eftir 10-20 ár, þurfa stjórn­völd að veita til­skilin leyfi til þess með löngum og nægum fyr­ir­vara.

Orku­ör­yggi og orku­sjálf­stæði hefur einnig fengið meira vægi eftir að hörmu­legt stríð braust út í Úkra­ínu á árinu og áhrif þess birt­ast meðal ann­ars í mik­illi orku­krísu um alla Evr­ópu. Þó við séum að mörgu leyti í for­rétt­inda­stöðu á Íslandi því við fram­leiðum sjálf langstærstan hluta þeirrar orku sem sam­fé­lagið þarf, þá eru allar sam­göngur háðar inn­fluttri olíu og óljóst er um fram­boð af raf­magni, heitu vatni og raf­elds­neyti í náinni fram­tíð.

Þróun laga- og reglu­verks stuðlar ekki að orku­ör­yggi til fram­tíðar

Eins og laga- og reglu­verkið hefur þró­ast síð­ustu ár hefur það því miður ekki stuðlað að orku­ör­yggi í land­inu til fram­tíðar lit­ið. Ramma­á­ætl­un, með bæði nýjum raf­orku­kostum og háhita­svæðum til hita­veitu­nýt­ing­ar, var loks afgreidd á árinu eftir að hafa velkst um í kerf­inu í næstum því ára­tug, sem er alltof langur tími að bíða nið­ur­stöðu um nýt­ingu eða vernd.

Á meðan fjölgar íbúum í land­inu og atvinnu­lífið vex og blómstr­ar. Sam­kvæmt nýjum upp­lýs­inga­vef Sam­orku, Sam­taka iðn­að­ar­ins, Lands­virkj­unar og EFLU, orku­skipt­i.is, sem opn­aði á árinu, er 60% allrar orku sem notuð er á Íslandi heitt vatn sem nýtt er til hús­hit­un­ar, bað­lóna og ann­arrar neyslu. Sam­kvæmt jarð­varma­spá Orku­stofn­unar til árs­ins 2060 mun eft­ir­spurn atvinnu­lífs­ins eftir jarð­varma aukast mik­ið. Til dæmis er gert ráð fyrir tals­verðri fjölgun bað­lóna og ylstranda og að eft­ir­spurn vegna fisk­eldis muni þre­fald­ast. Gangi þetta eftir er hætta á að hita­vatns­notkun auk­ist langt umfram getu þeirra vinnslu­svæða sem nú eru í rann­sókn. En eins og kom í ljós nú undir lok árs­ins eru hita­veit­urnar þegar margar hverjar í vand­ræðum með að anna núver­andi eft­ir­spurn þrátt fyrir að hafa unnið að auk­inni heita­vatns­öflun árum sam­an. Reglu­verkið um háhita­svæðin hefur tafið mjög fyrir nauð­syn­legum rann­sóknum á nýjum svæðum og auka þarf stuðn­ing við jarð­hita­leit á köldum svæð­um.

Eðli­legt að setja metn­að­ar­full mark­mið

Sviðs­myndir hvað varðar orku­þörf fyrir sam­fé­lagið voru kynntar í byrjun mars í nýrri skýrslu um stöðu og áskor­anir Íslands í orku­málum sem Guð­laugur Þór Þórð­ar­son, umhverf­is-, orku- og lofts­lags­ráð­herra, lét vinna með til­liti til áherslna og mark­miða stjórn­valda í lofts­lags­mál­um. Mark­miðið var að draga fram stað­reyndir og upp­lýs­ingar á grund­velli fag­legra sjón­ar­miða. ­Skýrslan varpar mjög skýru ljósi á stöð­una, bæði hvað varðar orku og inn­viði. Eitt af því sem þar kom fram er að raf­orku­þörf heim­ila, atvinnu­lífs og orku­skipta til árs­ins 2040 geti kallað á það sem nemur rúm­lega tvö­földun á núver­andi raf­orku­fram­leiðslu.  

Að stjórn­völd setji metn­að­ar­full mark­mið í lofts­lags­málum er eðli­legt í landi þar sem hlut­fall end­ur­nýj­an­legra orku­gjafa í allri orku­notkun er það hæsta í heimi. En það er samt sem áður stórt verk­efni að að hætta að nota þau milljón tonn af jarð­efna­elds­neyti sem við flytjum inn á hverju ári fyrir árið 2040 og upp­fylla orku­þörf­ina með öðrum umhverf­is­vænni orku­gjöf­um. Til við­bótar þarf auð­vitað að sinna almennri orku­þörf heim­ila og atvinnu­lífs. Ávinn­ing­ur­inn getur hins vegar verið mjög mik­ill. Sam­kvæmt nýrri grein­ingu EFLU á orku­skipt­i.is getur fjár­hags­legur ávinn­ingur orðið 1.400 millj­arðar til árs­ins 2060 og orku­sjálf­stæði lands­ins væri tryggt.

Hvaðan á orkan að koma?

En hvaðan orkan að koma sem á að skipta bens­íni og olíu út? Sú nauð­syn­lega umræða er auð­vitað þegar haf­in, sem er jákvætt og mik­il­vægt er að fá sem flesta að borð­inu. Flestir virð­ast sam­mála um að jarð­efna­elds­neyt­is­laust Ísland sé mark­mið sem er þess virði að vinna að þó að skiptar skoð­anir séu um réttu leið­ina að því.

Á árinu var vind­orka rædd mikið enda hafa komið fram margar hug­myndir hér á landi um vind­orku­kosti til nýt­ingar og fyrstu vindlund­irnir voru afgreiddir úr ramma­á­ætl­un. Að mati Sam­orku er vind­orka eðli­leg við­bót við þá end­ur­nýj­an­legu orku­kosti sem nýttir eru í dag og er upp­bygg­ing hennar hér á landi tæki­færi til að upp­fylla þarfir þjóð­ar­innar fyrir græna orku á fjöl­breytt­ari máta en nú er gert. Hingað til hefur skort á full­nægj­andi lagaum­gjörð um vind­orku­nýt­ingu, en von er á til­lögu frá stjórn­völdum snemma á næsta ári. Sam­orka hefur talað fyrir því að um vind­orku sé gott lagaum­hverfi sem liðkar fyrir hag­nýt­ingu vinds í þágu sam­fé­lags­ins en horfir um leið til umhverf­is­ins. 

Þá verður þess von­andi ekki langt að bíða að raf­elds­neyt­is­fram­leiðsla ryðji sér til rúms hér á landi enda verður það nauð­syn­legur orku­gjafi eftir því sem orku­skiptum fleygir fram, þá fyrir stærri far­ar­tæki svo sem skip og flug­vél­ar. Ísland er í ein­stakri stöðu til að fram­leiða grænt raf­elds­neyti til eigin þarfa og ná þannig mark­miðum um full orku­skipti með til­heyr­andi verð­mæta- og þekk­ing­ar­sköp­un.

Starfs­á­nægja ein­kennir orku­geir­ann

Rétt er að hafa í huga að græna orkan getur ekki skilað sér þangað sem hennar er þörf nema að öfl­ugs flutn­ings- og dreifi­kerfis njóti við. Sam­orka hefur árum saman bent á að nauð­syn­legt sé að styrkja upp­bygg­ingu og við­hald þess svo orku­skiptin gangi vel fyrir sig og fjöl­breytt atvinnu­upp­bygg­ing geti blómstrað um allt land.

Orku- og veitu­fyr­ir­tækin í land­inu hafa það hlut­verk að sinna þörfum lands­manna um raf­magn, heitt og kalt vatn og frá­veitu. Framundan eru spenn­andi verk­efni í þessum mála­flokk­um. Við hvetjum alla til að kynna sér orku- og veitu­geir­ann sem fram­tíð­ar­starfs­vett­vang. Nýjar nið­ur­stöður úr könnun á líðan starfs­fólks hjá 12 stærstu orku- og veitu­fyr­ir­tækjum lands­ins sýna að mikil starfs­á­nægja, hátt mennt­un­ar­stig og þekk­ing ein­kenna geirann, en 90% starfs­fólks er ánægt með starfið sitt sem er hærra en þekk­ist á almennum vinnu­mark­aði og 40% hefur unnið í 11 ár eða leng­ur. Þetta sýnir að það er vel þess virði að slást í hóp­inn!

Sam­orka óskar lands­mönnum öllum gleði­legra jóla og far­sældar á nýju ári. Við hlökkum til að eiga áfram líf­legt sam­tal um orku- og veitu­mál árið 2023.

Höf­undur er upp­lýs­inga­full­trúi Sam­orku.