Við vitum ekki enn hvernig stríðið fer. Þó er orðið ljóst að Rúss­land mun ekki ná Úkra­ínu undir sig og ekki sigra í stríð­inu í neinum skiln­ingi. Hót­anir Pútíns um enn meiri óskapnað segja fyrst og fremst sögu um þá þröngu stöðu sem hann er kom­inn í bæði heima fyrir og á alþjóða­vett­vangi. Mögu­leikar hans til að semja sig frá ósigri fara minnk­andi og því fylgja hætt­ur. Stríðið mun því halda áfram, lík­lega um nokkra hríð. 

Fram­tíð Rúss­lands í húfi

Heima fyrir er fram­tíð valda­kerfis Rúss­lands í húfi. Í alþjóða­kerf­inu hefur staða Rúss­lands laskast veru­lega eftir póli­tískan upp­gang síð­ustu ára. Þetta er ekki fyrst og fremst vegna stríðs­glæpa rúss­neska hers­ins, þótt þeir hafi vakið við­bjóð víða um heim, heldur vegna þess að ekk­ert stór­veldi er sterkara en það sýn­ist vera. Því er stór­veldum fátt hættu­legra en að van­máttur þeirra verði öðrum sýni­leg­ur.   

Afleið­ingar hrak­fara rúss­neska hers­ins eru víð­tækar og gætu orði lang­vinn­ar. Stríðið hefur nú þegar vegið alvar­lega að fram­tíð efna­hags­lífs Rússa með því að lama mögu­leika til vaxtar í nútíma­legri greinum atvinnu­lífs­ins. Um leið hafa verð­mæt­ustu mark­aðir Rússa fyrir bæði hrá­vöru og flókn­ari fram­leiðslu lok­ast. Við­skiptin við Vest­ur­lönd voru mun verð­mæt­ari en við­skipti við Kína geta orð­ið. 

Tveir tap­aðir lyklar 

Draumur Pútíns var um hnatt­rænt stór­veldi sem gæti gert hags­muna­banda­lög við önnur stór­veldi eftir hent­ug­leik­um. Í þessum draumi átti Rúss­land ekki aðeins að ráða mestu á öllum sínum nær­svæðum heldur átti það einnig að vera öfl­ugt stór­veldi á fjar­læg­ari svæðum eins og vel sést af íhlutun Rússa í stríðin í Sýr­land og Líbýu og nýlegum til­raunum til áhrifa í Afr­íku og Asíu. 

Tveir lyklar voru að þess­ari fram­tíð. Annar var meint hnignum Vest­ur­landa og sundr­ung innan hinnar frjáls­lyndu Evr­ópu. Þar hafði Pútín náð veru­legum ítökum hjá hópum lengst til hægri og vinstri. Þær vin­sældir eru orðnar að feimn­is­máli og eru núorðið víða bundnar við jaðra þeirra flokka sem standa yst til hægri og vinstri. Um leið hefur Evr­ópa staðið mun þéttar saman en flestir Evr­ópu­menn þorðu að vona. Sam­eig­in­legar varnir álf­unnar munu líka verða stór­lega efldar á næstu árum og sam­vinna enn aukin á mik­il­vægum svið­u­m.    

Heim­ur­inn

Hinn lyk­ill­inn var hags­muna­banda­lög Rússa við Kína, Ind­land, Tyrk­land, Íran og smærri ríki innan ESB í þeim til­gangi að reisa skorður við áhrifum Vest­ur­landa og sundra Evr­ópu sem mest. Kína, Ind­land og Tyrk­land hafa nú öll brugð­ist vonum Pútíns og reynst óviljug til að hjálpa Rússum nema að kaupa af þeim olíu með miklum afslætti. Nið­ur­staðan er sú að Rúss­land er nú þegar orðið mun háð­ara Kína en áður, bæði póli­tískt og efna­hags­lega. Hættan fyrir Rússa, og raunar líka Vest­ur­lönd, er sú að Rúss­land verði nær alger­lega háð Kína. 

Þetta er vegna þess að við­skipta­þving­anir Vest­ur­landa hafa virkað mun betur en margir reikn­uðu með, þótt þær séu í leið­inni enn meira íþyngj­andi fyrir Evr­ópu en margir von­uðu. Til lengri tíma eru þær hættu­legar því þær geta ekki aðeins gert Rúss­land fátækara og van­þró­aðra heldur einnig afhent Kína lyk­il­stöðu í rúss­nesku efna­hags­líf­i.  

Sigur eða tap Kína?

Kína gæti annað hvort orðið það ríki sem hagn­ast mest af stríð­inu í Úkra­ínu eða land sem tapar stórt á átök­un­um. Kín­verjar eru yfir­leitt ekki ævin­týra­menn í alþjóða­málum og eru því mjög pirraðir á Pútín fyrir að trufla gang heims­mála með stríði sem veldur ekki aðeins tví­sýnu póli­tísku upp­gjöri heldur líka alþjóð­legri efna­hag­skreppu. Kína myndi hagn­ast mjög til lengri tíma, bæði efna­hags­lega og póli­tíst, ef veikt Rúss­land félli því í fang. Fall Pútín­stjórn­ar­innar og ein­hvers konar lýð­ræði í Rúss­landi væri hins vegar mikið áfall fyrir Kín­verja því þeir deila með Pútín draumum um veik­ari og sundraðri Vest­ur­lönd þótt Rúss­land sé þar í öllu minna hlut­verki en í draumi Pútíns. Þeir vilja því verja Pútín falli þótt þeir telji fram­göngu hans í Úkra­ínu vera óðs manns æði.     

Hættu­leg skref

Með her­út­boði og inn­limun hluta Úkra­ínu í Rúss­land hefur Pútín gert almenn­ing í Rúss­land að beinni aðila að stríð­inu en áður var. Þetta skref hafði hann forð­ast í sjö mán­uði. Um leið hefur hann með inn­limun her­tek­inna svæða snúið stríð­inu upp í varn­ar­stríð Rúss­lands gegn Vest­ur­lönd­um. Hvort tveggja felur í sér svo miklar hættur að ljóst má vera að örvænt­ing hefur gripið um sig í valda­klíku Pútíns. Ljóst er að Pútín van­mat stór­kost­lega afl Vest­ur­landa og þá sér­stak­lega Evr­ópu­ríkja til að standa saman og ekki síður vilja úkra­ínsku þjóð­ar­innar til að verja sjálf­stæði sitt. Nú mun reyna á það hvort mat hans á rúss­nesku þjóð­inni er eins rang­t.    

Þjóðin

Rúss­neska þjóðin hefur til þessa að mestu leyti getað leitt stríðið hjá sér en stuðn­ingur við það hefur þó verið greini­leg­ur. And­staða við stríðið er að mestu þögul og hefur helst birst í flótta ungs og vel mennt­aðs fólks frá Rúss­landi. Þetta gæti breyst hratt ef hund­ruð þús­unda manna og kvenna verðar þving­aðar til þjón­ustu á blóð­völlum Úkra­ínu, sér­stak­lega ef sigrar vinn­ast ekki og sam­dráttur verður víð­tækur og djúpur í efna­hags­líf­inu. Í þessu felst lífs­hætta fyrir valda­klíku Pútíns. 

Bjargar her­út­boð rúss­neska hern­um?

Her­út­boðið gæti á end­anum tvö­faldað lið­styrk Rússa í Úkra­ínu. Skortur á mann­afla í inn­rás­ar­hernum er hins vegar afleið­ing ófara Rússa frekar en orsök þeirra. Orsak­irnar eru marg­ar. Áhuga­leysi her­manna á því að hætta lífi sínu fyrir óljósan mál­stað er ein. Önnur er að stjórn hers­ins hefur verið veik­burða og það af ýmsum ástæð­um. Eitt er að upp­haf­lega plön hers­ins byggð­ust á órum Pútíns sjálfs um úkra­ínsku þjóð­ina og valda­menn henn­ar. Annað er að tækja­bún­aður hers­ins hefur virkað verr en menn reikn­uðu með. Við þetta bæt­ist svo úrelt her­stjórn­ar­list byggð á mik­illi mið­stýr­ingu, víð­tæk spill­ing á meðal yfir­manna og snilli úkra­ínska hers­ins við að nýta sér veik­leika rúss­neska hers­ins.

Aukið her­út­boð gæti styrkt varn­ar­línur rúss­neska hers­ins þar sem þær eru við­kvæm­astar en það tekur langan tíma. Önnur vanda­mál hers­ins eru lík­legri til að fara vax­andi, eins og skortur á not­hæfum vopnum en fram­leiðsla á hátækni­vopnum hefur trufl­ast vegna við­skipta­þving­ana og áhuga­leysis Kína á að hjálpa Pútín. Hund­ruð þús­unda óviljugra og lítið þjálfaðra vara­liða munu varla bæta lið­sand­ann og bar­áttu­vilj­ann. Aga­leysi hers­ins mun heldur varla minnka nú þegar þús­undir fanga með langa dóma fyrir ofbeld­is­glæpi eru á leið úr fang­elsum Rúss­lands til víg­valla Úkra­ínu í skiptum fyrir sak­ar­upp­gjöf.       

Vest­ur­lönd og stærsta hættan

Pútín á enga góða kosti í Úkra­ínu. Í því fel­ast miklar hætt­ur. Það er fyrst og fremst tvennt sem Pútín hefur notað gegn Vest­ur­lönd­um. Annað er að loka fyrir orku­flutn­inga til Evr­ópu og hitt að hóta beit­ingu kjarn­orku­vopna. 

­Evr­ópa virð­ist ætla að standa af sér fyrri ógn­ina þótt efna­hag­skreppa, versn­andi lífs­kjör og marg­vís­leg óþæg­indi blasi nú við þjóðum álf­unn­ar. Um leið er farið að þrengja óþægi­lega að í efna­hags­lífi Rúss­lands og mjög alvar­legar ógnir við fram­tíð atvinnu­lífs lands­ins eru að verða ljós­ari. Hót­anir um notkun kjarn­orku­sprengja er því smám saman að verða eina virka vopn Pútíns gegn Vest­ur­lönd­um.  

Kjarn­orku­árás á Vest­ur­lönd er mjög ólík­leg enda gætu afleið­ing­arnar orðið ólýs­an­legar fyrir Rúss­land. Notkun svo­nefndra taktískra kjarn­orku­vopna á víg­völl­unum sjálfum er hins vegar hugs­an­leg. Tvennt mælir þó sterk­lega gegn því. Annað er að þetta myndi ein­angra Rússa enn frek­ar. Hin er að vopn af þessu tagi gera ekki endi­lega mikið gagn gegn her eins og þeim úkra­ínska sem teflir fram til­tölu­lega litl­um, sveigj­an­legum og fær­an­legum her­sveit­um. Ein­kenni rúss­neska hers­ins er að tefla fram stórum mið­stýrðum her­deildum í skjóli stór­skota­liðs og skrið­dreka. Vand­ræði Rússa snú­ast því ekki um að sprengj­urnar þeirra séu ekki nógu stór­ar. 

Skásti kostur fyrir Rússa?

Þrá­tefli og fryst­ing stríðs­ins er lík­lega skásta nið­ur­staða sem Pútín getur von­ast eft­ir. Þetta gæti gefið honum tvennt. Annað er að forða beinum hern­að­ar­legum ósigri sem gæti haft ófyr­ir­sjá­an­leg áhrif innan Rúss­lands og á stöðu rík­is­ins útá­við. Hitt er að þrá­tefli myndi veikja Úkra­ínu til lang­frama og koma í veg fyrir að þar geti þrif­ist blóm­legt þjóð­fé­lag en opin og frjáls Úkra­ína væri óþol­andi fyr­ir­mynd við hlið Rúss­lands. Þrá­tefli gæti líka gefið Pútín vonir um að sam­staða Vest­ur­landa bresti á end­an­um. Í þessu ljósi er lík­lega best að horfa á útkvaðn­ingu vara­liðs rúss­neska hers­ins. Það gæti, ef vel geng­ur, hjálpað Rússum til að halda hluta þeirra svæða sem þeir hafa þegar her­tekið og keypt tíma fyrir Pútín sem trúir því enn að Vest­ur­lönd séu ört hnign­andi og óguð­legt lasta­bæli sem skorti sið­ferði­legan styrk.      

Höf­undur er alþjóða­­­­stjórn­­­­­­­mála­fræð­ing­­­­ur.