Und­an­far­in ár hafa sam­tök kennd við íslamskt ríki farið með ófriði, sér í lagi í ríkj­u­m þar sem upp­lausn ríkir og stjórn­ar­far er í mol­um, eins og Írak, Sýr­landi og Lí­býu. Eftir að sam­tökin færðu sig upp á skaftið með stríðs­yf­ir­lýs­ingum og hryðju­verkum í vest­rænum borgum hefur þeim verið lýst sem mestu ógn sem heim­ur­inn stendur frammi fyr­ir.

Í gömlum spak­mæl­u­m ­segir eitt­hvað á þá leið að vel­ferð sé ekki háð því sem hendir á lífs­leið­inn­i, heldur hvernig brugð­ist er við í þeim aðstæðum sem upp koma. Þetta má setja í stærra sam­hengi þar sem við­brögð alþjóða­sam­fé­lags­ins við hryðju­verka­vand­anum eru lyk­il­at­riði.

Var­huga­vert er í því sam­bandi að saka þá sem vilja stíga var­lega til jarð­ar, og t.d. efast um gildi loft­árása á liðs­menn Íslamska rík­is­ins, um barna­lega ein­feldni eða samúð með hryðju­verka­mönn­um. Það er mjög mik­il­vægt að aðgerð­ir til að ráða nið­ur­lögum þess­ara öfga­afla séu yfir­veg­aðar og byggðar á stað­reynd­um en ekki hræðslu­á­róðri, heift og póli­tískri sýnd­ar­mennsku.

Upp­blásnar æsifréttir

Ummæli ­þjóð­ar­leið­toga og umfjöllun fjöl­miðla í æsifrétta­stíl eru til þess fallin að ­fólk telur hætt­una á hryðju­verkum almennt vera að aukast. Raun­veru­leik­inn er þó allt annar því rann­sóknir og skrif fræði­manna leiða í ljós að hætta á hryðju­verkum á Vest­ur­löndum er hverf­andi. Nán­ari ­skoðun sýnir einnig að það eru sjaldn­ast íslamskir öfga­menn að baki þeim hryðju­verkum sem þó eru fram­in.

Hér er ekki gert lítið úr hugs­an­legri auk­inni ógn eða þeim skelfi­legu voða­verkum sem fram­in hafa ver­ið. Hins vegar má færa fyrir því rök að þind­ar­laus og upp­blásin umfjöll­un verði ein­ungis til að styðja við mál­stað hinna ofstæk­is­fullu hryðju­verka­manna. Hún­ hjálpi þeim að ná fram ætl­un­ar­verk­inu: að hræða fólk, skipta í fylk­ingar og grafa undan stöð­ug­leika vest­rænna ríkja, kalla fram ofsa­fengin við­brögð eins og ­loft­árás­ir, tak­mark­anir á ferða­frelsi og hrak­lega með­ferð flótta­manna.

Það flækir einmitt málið að við þetta bland­ast umræða um auk­inn flótta­manna­straum til­ ­Evr­ópu. M.a. áttu hryðju­verka­menn­irnir sem stóðu að ódæð­unum í París í nóv­em­ber að hafa smeygt sér í raðir flótta­manna til að kom­ast milli landa. Sann­ar­lega vafa­sam­ar vanga­veltur þar sem hryðju­verka­menn­irnir voru flestir Evr­ópu­búar búsettir í Frakk­landi og Belg­íu. Í umræð­unni er einnig grautað saman hætt­unni á öfga-Íslamstrú, aðlögun inn­flytj­enda í nýju sam­fé­lagi og auk­inni hættu á hryðju­verk­um.

Í kjöl­far voða­verk­ana í París voru við­brögð Francois Hollande eins og við mátti búast og minnt­u á við­brögð George W. Bush eftir hryðju­verkin 11. sept­em­ber árið 2001. Hollande lýsti umsvifa­laust yfir stríði gegn Íslamska rík­inu og franski lofther­inn hélt nán­ast sam­stundis í árás­ar­ferðir sem beindust að liðs­mönnum þess.

Það er býsna áhrifa­ríkt að sjá myndir af orr­ustu­þotum taka á loft af flug­móð­ur­skipi því birt­ing­ar­mynd valds­ins verður vart mikið skýr­ari. Slíkt vekur með fólki þá til­finn­ingu að verið sé að bregð­ast við – „gera eitt­hvað“ – í nafni þjóð­ar­inn­ar. Það þjappar fólki sam­an, fylkir því að baki leið­tog­anum og ­styrkir völd hans.   

Loft­árás­ir Frakka í kjöl­far hryðju­verk­ana í París í nóv­em­ber virt­ust þó hvorki her­fræði­lega né póli­tískt úthugs­aðar ­– nema þá til heima­brúks. Sýnd­ust þær frekar vera svið­settar hefnd­ar­að­gerðir því önnur ríki drógu sig í hlé á meðan Frakk­ar ­fengu að athafna sig svo þeir ættu sviðið örugg­lega ein­ir. Það minnir dálítið á at­riði í sjón­varps­þætti þar sem löggan lítur undan á meðan eig­in­mað­ur­inn, full­ur hefnd­ar­þorsta, fær að ganga í skrokk á ódámnum sem sví­virti konu hans.

Á að semja við hryðju­verka­menn?

Þeg­ar hryðju­verka­menn láta til skarar skríða og hafa að ein­hverju leyti tekið frum­kvæð­i ­með til­heyr­andi ógn og skelf­ingu, er úr vöndu að ráða. Sumir vilja fara þá leið að semja ekki við hryðju­verka­menn en aðrir hafa bent á að sé samn­inga­leið­inn­i ka­stað fyrir róða þá þurfi menn að vera til­búnir að taka afleið­ing­unum og berj­ast þar til yfir lýk­ur.

Í kjöl­far árásanna 11. sept­em­ber hafa Banda­ríkja­menn varið óheyri­legum fjár­hæðum til að ­upp­ræta hryðju­verka­starf­semi í Mið­aust­ur­lönd­um, Afganistan og víðar – og her­styrk­ur vest­rænna ríkja, Banda­ríkj­anna og NATO-­ríkj­anna er gríð­ar­lega mik­ill í sam­an­burði við her­styrk Íslamska rík­is­ins.

Þrátt ­fyrir yfir­lýst stríð gegn hryðju­verk­um, allan þennan hern­að­ar­mátt og linnu­laus­ar ­loft­árásir með háþró­uðum vopnum gegn til­teknum skot­mörk­um, virð­ast þau hryðju­verka­sam­tök sem barist er gegn fremur dafna en hitt. Þrátt fyrir all­ar þessar aðgerðir spratt upp það sem kallað er Íslamska rík­ið, sam­tök sem tal­in eru ógna heims­friðnum svo mjög að öfl­ug­asta her­veldi heims skelfur á bein­un­um.

Erfitt að kom­ast hjá beit­ingu her­valds – en hvað svo?

Aðferð­irn­ar ­virka því greini­lega ekki. Jafn­framt hefur verið bent á að and­stæð­ing­ur­inn, sem vest­ræn ríki standa frammi fyrir nú, hafi engan áhuga á samn­inga­við­ræð­u­m. Þannig að jafn­vel þótt reynt væri að fara þá leið væri það tæp­ast væn­legt til­ ár­ang­urs. Vera kann að eina leiðin sé að láta reyna á hinn gríð­ar­lega her­styrk sem vest­ur­veldin búa yfir.

Slík­um hern­að­ar­úr­ræðum þarf að beita af yfir­veg­un, jafnt á póli­tískum og her­fræði­leg­um ­for­send­um, fremur en með „stríði gegn hryðju­verk­um“ eða til­falland­i refsi­að­gerðum eins og loft­árásum til að friða reiðar þjóðir og tryggja vin­sæld­ir. Þessar aðgerðir þyrftu jafn­framt að vera með sam­þykki Örygg­is­ráðs ­Sam­ein­uðu þjóð­anna og við­tækum stuðn­ingi alþjóða­sam­fé­lags­ins.

Barack Obama hefur sagt að sam­staða hafi náðst um aðgerðir til að takast á við Íslamska rík­ið. Sú sam­staða virð­ist þó lítið meira en orðin tóm og ástæðan eru mis­mun­andi hags­munir ríkja. Má þar nefna að Tyrkir virð­ast hafa frítt spil í þess­ari bar­áttu, kaupa olíu af Íslamska rík­inu og fá að óhindrað að berja á sveitum Kúrda sem þó hafa barist hvað hetju­leg­ast gegn öfga­sam­tök­un­um. Einnig hafa sumir haldið því fram að aðgerðir Rússa í Sýr­landi snú­ist meira um að halda Assad for­seta við völd en að ráða nið­ur­lögum Íslamska rík­is­ins.

Ef beita á her­valdi væri einn mögu­leiki að NATO kæmi að málum því Banda­lagið hefur mikla burði og sterkan bak­grunn til­ slíkra verk­efna. NATO býr yfir víð­tækum úrræð­um, en aðild­ar­ríki þess ráða m.a. ­yfir þremur millj­ónum manna undir vopn­um, meira en 25.000 flug­vél­um, 800 her­skip­um, og 50 AWACS flug­vél­um. Jafn­framt eru banda­lags­ríkin ábyrg fyrir um helm­ingi af lands­fram­leiðslu heims­ins.

Liðs­menn Íslamska rík­is­ins dreifa sér gjarnan á meðal almennra borg­ara inni í borg­um, ­sem er einmitt eitt af því sem gerir sprengju­árásir og hefð­bund­inn hernað gegn þeim að slæmum kosti. NATO hefur gefið sig út fyrir að vera meira en hern­að­ar­leg­t varn­ar­banda­lag – þar sem póli­tísk og borg­ara­leg úrræði þurfi einnig að koma til þegar stilla eig­i til friðar í átökum – og ætti að geta starfað í þeim anda að verk­efn­inu.

Meg­in­máli ­skiptir þó það sem á eftir kem­ur, sú upp­bygg­ing sem þarf að eiga sér stað eft­ir að hern­að­ar­að­gerðum lík­ur. Þó NATO hafi náð þeim hern­að­ar­legu mark­miðum sem lagt var upp með í Líbýu árið 2011, gleymd­ist alger­lega að taka með í reikn­ing­inn hvað tæki við eftir að Muammar Gaddafi var komið frá völd­um. Þar hefur því ríkt upp­lausn­ar­á­stand sem er gróðr­ar­stía fyrir öfga­öfl og hryðju­verka­menn.

Í raun má ­segja að það sama hafi verið uppi á ten­ingnum eftir inn­rás­ina í Írak. Þá gerð­u ­Banda­ríkja­menn þau mis­tök að leysa upp her og lög­reglu lands­ins og senda menn heim ­launa­lausa. Afleið­ing­arnar voru alger upp­lausn og hund­ruð þús­unda óánægðra vopn­færra ­manna í atvinnu­leit, sem m.a. lagði ákveð­inn grunn fyrir Íslamska rík­ið.

Vest­rænt skipu­lag og gildi eiga ekki við

Hafa ber í huga að upp­reisn­ar­menn og skæru­liða­sveitir hafa oft og tíðum tak­mark­aðan áhuga á að koma á stöð­ugu lýð­ræð­is­sam­fé­lagi að vest­rænni fyr­ir­mynd hinna full­valda ­ríkja. Grund­völlur slíkra mótherja er heldur ekki endi­lega til­tekið land­svæð­i, ­ríki eða þær form­legu stofn­anir sem því til­heyra, sem bíði þess að ver­a end­ur­reist – heldur mál­stað­ur, hug­sjónir eða bar­áttu­mál sem lúta öðrum lög­mál­u­m en hið vest­ræna kerfi sem reynt er að koma á. Þetta á einmitt við um Íslamska ­rík­ið.

Yfir­gang­ur og stjórn­semi Vest­ur­landa í Mið­aust­ur­löndum og víðar er eitt af því sem skapað hefur það ástand sem upp er kom­ið. Þar er einn þátt­ur­inn stuðn­ingur Vest­ur­landa við þau stjórn­völd sem hlið­holl eru vest­ræn­um hags­mun­um, sem gjarnan tengj­ast olíu. Hann við­heldur mik­illi mis­skipt­ingu í þeim sam­fé­lögum þar sem hryðju­verka­menn­irnir vaxa upp og tryggir gjarn­an ­yf­ir­þyrm­andi auð og völd til­tölu­lega fámennrar valda­stétt­ar, á með­an al­menn­ingur ber skarðan hlut frá borði.

Lík­lega er far­sæl­ast að Vest­ur­lönd reyni að forð­ast að vera að vasast í mál­efnum ríkja Mið­aust­ur­landa. Ósenni­legt er að stríðið gegn öfga­fullum jíhad­istum vinnist, álíka ósenni­legt og að stríðið gegn fíkni­efnum eða glæpum vinnist end­an­lega, því hryðju­verka­menn og öfga­hópar munu ætíð halda áfram að skipu­leggja og fremja voða­verk, hvort sem Íslamska ríkið er til staðar eða ekki.

Segjum að það næð­ist í skottið á meiri­hluta liðs­manna Íslamska rík­is­ins, höf­uð­vígi þess væru ­jöfnuð við jörðu og fjár­hags­legum grund­velli kippt þar und­an. Í þeim aðgerð­u­m er víst að fjöldi sak­lausra borg­ara léti líf­ið, borgir væru í rústum og ­sam­fé­lög sundruð. Úr þeim jarð­vegi má telja víst að spryttu nýir hópar og ­sam­tök sem teldu sig eiga harma að hefna – og svo koll af kolli.

Það er því ­ljóst að yfir­veguð við­brögð sem taka mið af stað­reyndum en ekki upp­blásnum hræðslu­á­róðri, hefnd­ar­þörf og póli­tískri sýnd­ar­mennsku, geta minkað lík­urnar á slíkri ­nið­ur­stöðu. Það er ekki barna­leg ein­feldni heldur her­kænska.