Þing Sri Lanka hefur sam­þykkt lög um sér­stakt efna­hags­svæði sem nú rís við höf­uð­borg­ina og er kallað Colombo Port City. Þar verða, auk stór­skipa­hafn­ar, m.a. íbúð­ir, hót­el, íþrótta- og golf­vell­ir, skemmti­garðar og For­múlu 1 kappakst­urs­braut. Fram­kvæmdin er sam­kvæmt samn­ingi sem stjórn­völd á Sri Lanka gerðu við kín­verskt fyr­ir­tæki sem leggur til fjár­magn og fær í stað­inn rétt til að nýta sér til­tekið land­svæði.

Eins og þetta sé ekki nóg þá hafa Kín­verjar einnig staðið að bygg­ingu stór­skipa­hafnar við Haban­tota á Sri Lanka. Verk­efni sem frá byrjun hefur virst harla til­gangs­laust enda kom á dag­inn að lítið hefur verið að gera í höfn­inni því afkasta­mikil höfn er þegar til staðar við höf­uð­borg­ina. Auk þess hefur nýbyggður alþjóða­flug­völlur staðið ónot­aður og hrað­brautir sem áttu að tengja svæðið verið not­aðar af bændum til að þurrka afurðir sín­ar.

Þessar fram­kvæmdir Kín­verja hafa verið ákaf­lega umdeildar og margir bent á að þær vegi að full­veldi Sri Lanka. Þeir hafi nýtt sér bága stöðu lands­ins, greitt háar fjár­hæðir í kosn­inga­sjóði spiltra stjórn­mála­manna – og með því að lána fyrir fjár­fest­ingum sem ljóst hefur verið að aldrei muni borga sig. Skuldir Sri Lanka við Kína nema u.þ.b. heilum fjár­lögum og í krafti þessa muni Kín­verjar geta farið sínu fram, þrátt fyrir ákvæði sem tak­marka hern­að­ar­legra umferð um hafn­ar­svæð­in.

Belti og braut

Á yfir­borð­inu eru þessar fram­kvæmdir hluti af „Belti og braut“ eins og flest það sem Kín­verjar fram­kvæma þessi miss­er­in, tví­skiptri áætlun sem tekur til inn­viða­upp­bygg­ingar um heim allan en öllum ríkjum hefur verið boðin þátt­taka. Kína er mjög háð útflutn­ingi en jafn­framt inn­flutn­ingi á olíu og gasi frá Mið-Aust­ur­lönd­um. Þeir hafa því verið að leggja vegi og járn­brautir og byggja hafn­ar­að­stöðu til að bæta teng­ingar milli Kína, Mið-Asíu og Mið-Aust­ur­landa, á því sem kallað hefur verið „Nýja silki­leið­in“.

Nú þegar hafa þeir tryggt sér yfir­ráð yfir stór­skipa­höfnum alla leið inn á Mið­jarð­ar­haf. Má nefna höfn­ina í Singa­pore sem þeir keyptu nýverið og áður­nefndar hafnir á Sri Lanka, auk mik­illa fjár­fest­inga í höfnum í Jem­en, Djí­bútí og Súd­an. Kín­verjar hafa keypt meiri­hluta í höfn­inni við Pira­eus, stærstu höfn Grikk­lands, og lýst því yfir að fjár­fest verði fyrir um 600 millj­ónir evra í upp­bygg­ingu hafn­ar­innar sem þá yrði stærsta höfn Evr­ópu.

Aukin umsvif Kína eru gjarnan í nafni nokk­urra risa­fyr­ir­tækja sem eru að mestu í eigu kín­verska rík­is­ins, jafn­vel kín­verska hers­ins. Þau er flest undir hatti hinnar gríð­ar­stóru COSCO Shipp­ing-­sam­steypu og CCCC sem sinnir hönnun og bygg­ingu inn­viða; sam­skipta­kerfa, hafna, járn­brauta, vega, brúa og olíu­vinnslu­stöðva.

Kín­verjar hugsa fram í tím­ann – mögu­legar norð­ur­slóða­sigl­ingar

En Kín­verjar eru ekki ein­ungis að tryggja greiðar sigl­ingar og hafnir í sínu næsta nágrenni. Þeir hafa á und­an­förnum árum verið að kaupa hluti í stór­skipa­höfnum um allan heim og eiga nú í gegnum nefnd fyr­ir­tæki ýmist ráð­andi hlut eða hluta í fjölda risa­hafna. Hvort sem það er í Asíu, Amer­íku, Evr­ópu eða Eyja­álfu.

Gott dæmi er Panama þar sem Kín­verjar hafa fjár­fest umtals­vert, m.a. með fram Panama­skurð­in­um. Miðað við sögu og tengsl Banda­ríkja­manna við Panama­skurð­inn gæti jafn­vel slegið í brýnu. Kína hefur jafn­framt náð tals­verðri fót­festu meðal ann­arra ríkja rómönsku Amer­íku en 19 ríki á svæð­inu hafa skrifað undir samn­inga um Belti og braut.

Kín­verjar horfa langt fram í tím­ann og hafa þeir m.a. reynt að koma í kring upp­bygg­ingu stór­skipa­hafnar í Nova Scotia, til að tryggja aðstöðu vegna mögu­legra íshafs­sigl­inga um Norð­vest­ur­leið­ina. Þeir hafa jafn­framt sýnt áhuga á Íslandi og und­ir­bún­ingi bygg­ingar risa­hafnar í Finna­firði og COSCO hefur einnig komið að áformum um höfn við Kirkenes í Nor­egi. Norsk stjórn­völd hafa lýst yfir and­stöðu við áformin en þeim verið haldið áfram engu að síð­ur.

Er eitt­hvað að því að Kína stundi alþjóða­við­skipti?

En spyrja má hvort eitt­hvað þurfi að vera athuga­vert við að kín­versk fyr­ir­tækin kaupi önnur fyr­ir­tæki eins og tíðkast á alþjóð­legum mark­aði. Þessi umsvif Kín­verja hleypa vissu­lega lífi í bág­bor­inn efna­hag ríkja víða um heim og geta rennt stoðum undir efna­hags­lega vel­sæld.

Að sama skapi hefur verið bent á að það sé einmitt frjálst og óhindrað flæði á vörum og þjón­ustu um heim­inn sem hafi átt sinn þátt í að halda frið­inn milli ríkja. Að ríkjum sé nú sem mest í mun að óheft við­skipti fái að blómstra, að hægt sé að koma vörum á markað og fólk fái þær vörur og þjón­ustu sem það vant­ar.

Í því sam­hengi má nefna að efna­hags­leg útþensla Kín­verja kann einnig að tengja þá meira við Vest­ur­lönd og umheim­inn almennt og auka sam­skipti, sem hefði jákvæðar afleið­ing­ar. Slíkt myndi færa Kína og Vest­ur­lönd nær hvoru öðru, félags- og menn­ing­ar­lega, öllum til hags­bóta.

Var­huga­verð þróun þegar veik­burða ríki eru ann­ars vegar

Eða hvað? Þó Belti og braut-verk­efnið og þessi gríð­ar­legu umsvif Kín­verja kunni að líta vel út á yfir­borð­inu eru þetta ekk­ert venju­leg við­skipti. Þau eru aug­ljós­lega ekki ein­ungis til að tryggja flutn­inga svo koma megi vörum og orku til og frá land­inu. Með þeim er jafn­framt verið að tryggja Kína fót­festu og ítök um heim all­an.

Þó það eigi kannski ekki við um öfl­uga aðila eins og Banda­ríkin og Evr­ópu­sam­bandið þá nýta Kín­verjar sér gjarnan ástand í ríkjum þar sem efna­hags­á­stand er bág­bor­ið. Stjórn­völd slíkra ríkja freist­ast til að taka við við fjár­magni til fjár­fest­inga sem síðan reyn­ist hafa ýmsa van­kanta – og getur leitt þau í skulda­gildru. Fram­kvæmdir eru oft­ast á hendi kín­verskra fyr­ir­tækja sem koma með sína starfs­menn þannig að inn­lendur vinnu­mark­aður nýtur tak­mark­aðs ávinn­ings.

Þetta á við um m.a. Sri Lanka, Pana­ma, og nokkur ríki Afr­íku. Atvinnu­á­stand og efna­hagur ríkj­anna kann að batna að ein­hverju leyti en fórn­ar­kostn­að­ur­inn er oft mik­ill. Fjár­streymi inn í lönd sem eiga í vök að verj­ast efna­hags­lega og þar sem lýð­ræði á undir högg að sækja getur því verið var­huga­vert. Slíkt kallar gjarnan á spill­ingu og leiðir til ójafn­vægis og klofn­ings sam­fé­lag­anna.

Kína er ein­ræð­is­ríki sem virðir ekki lýð­ræði og virð­ist ekki alltaf ganga út frá þeirri heims­mynd að við­skipti geti gengið án þess að neyta afls­mun­ar. Upp­bygg­ing þar sem gríð­ar­leg völd og áhrif safn­ast á hendur eins ríkis eins og Kína, hefur nei­kvæð áhrif þegar kemur að valda­jafn­vægi í heim­in­um. Slíkir yfir­burðir eru öðrum ríkjum óhag­felld­ir, sér í lagi smá­ríkj­um, hvort sem það er Sri Lanka, Pana­ma, nú eða Ísland.