Árið hefur ekki byrjað vel á verðbréfamörkuðum í heiminum, og hefur þessi vika verið söguleg vegna mikilla lækkana. Strax á mánudaginn var tónninn gefinn fyrir það sem á eftir hefur komið, þegar hlutabréfaverð í Kína (Shanghai-vísitalan) lækkaði um rúmlega sjö prósent á einum degi. Í dag voru svo viðskipti með bréf stöðvuð um tíma, vegna hraðrar lækkunar sem þá var um átta prósent.
Sama þróun hefur síðan haldið áfram á öðrum mörkuðum, og hafa vísitölur í Evrópu lækkað um mikið að undanförnu. Einkum hefur lækkunin verið skörp í Þýskaland, en lækkun DAX vísitölunnar nemur um níu prósentum á síðustu tveimur vikum, sem þýðir að markaðsvirði skráðra félaga í vísitölunni hefur lækkað um mörg þúsund milljarða á skömmum tíma. Sömu sögu er að segja af Bandaríkjunum, Bretlandi, Frakklandi og Japan. Rauðar tölur lækkunar hvert sem litið er, að meðaltali á bilinu fjögur til sex prósent á undanförnum dögum.
Hvað er að gerast?
Skammtímasveiflur á hlutabréfamörkuðum segja oft lítið um það sem raunverulega á sér stað, en þær geta gefið vísbendingar um undirliggjandi veik- eða styrkleika á mörkuðum. George Soros, fjárfestirinn sem þekktur eru fyrir stór veðmál sín um gengi gjaldmiðla, telur að heimskreppa geti verið í nánd. Þessi orð lét hann falla í morgun, þegar hann tjáði sig um mikið verðfall á verðbréfamörkuðum og ekki síst áhyggjur fjárfesta af gangi mála í Kína. Óhætt er að segja að hagvaxtartölur í Kína hafi verið með ólíkindum undanfarin fimmtán ár en hagkerfið hefur vaxið um á bilinu sjö til tólf prósent á hverju ári á þeim tíma.
En nú eru blikur á lofti. Í byrjun ársins birtust nýjar hagtölur, sem þóttu sýna slaka í hagkerfinu og minni eftirspurn en flestar spár höfðu gert ráð fyrir, samkvæmt fréttum Wall Street Journal. Við þessar fréttir virtist trúverðugleiki gjaldmiðilsins, júansins, minnka á meðal alþjóðlegra fjárfesta. Þessi tiðindi bættust við önnur frá undanförnum mánuðum, þar sem efasemdir hafa komið upp um kínverska hagkerfið, með tilheyrandi verðfalli og titringi.
Til einföldunar má segja að fjárfestir trúi ekki lengur á að hagvöxtur í Kína geti verið eins mikill og hann hefur verið að undanförnu, og að aðgerðir stjórnvalda til að örva hagkerfið, í gegnum peningastefnuna meðal annars, séu ekki trúverðugar. Soros heldur því fram, líkt og margir fleiri, að staða mála nú minni á svikalognið árið 2008, áður en fjármálamarkaðir hrundu eins og spilaborg, áður en þeir voru hífðir upp á nýjan leik af seðlabönkum.
Soros sagði, í erindi sem hann fluti á ráðstefnu í Sri Lanka í morgun, að það ríkti mikið ójafnvægi í efnahagsmálum Kína, miklar og tíðar sveiflur á eignaverði, og skuldsetning í ákveðnum geirum væri mikil. Þetta leiddi hugann að því að undirstöðurnar væru ekki nægilega traustar.
Soros hefur náð einstökum árangri á verðbréfamörkuðum frá því hann hóf að reka vogunarsjóði, en frá árinu 1969 og til 2011 hefur meðaltalsársávöxtun hans verið rúmlega 20 prósent, og eru eignir hans persónulega metnar á 27,1 milljarð Bandaríkjadala, eða sem nemur 3.500 milljörðum króna. Soros er einna þekktastur fyrir að hafa hagnast um einn milljarð punda, tæplega 200 milljarða króna, þegar hann veðjaði á veikingu pundsins árið 1992.
Eins og Kjarninn greindi frá í fréttaskýringu á gamlársdag þá vakti það athygli margra, að Kína væri ekki á topp tíu lista The Economist fyrir árið 2016, þegar kom að því að spá fyrir um hagvöxt. Það er í fyrsta skipti í 19 ár sem það gerist, en eina stóra ríkið á listanum að þessu sinni er Indland, með um sjö prósent hagvöxt.
Olían hefur hrunið í verði
Þó áhyggjur manna af Kína séu að magnast, með tilheyrandi titringi og erfiðleikum þjóða sem eru háð viðskiptum við þetta fjölmennasta ríkið heims, þá hefur verðfall á olíu þótt helsta einkennið um að eitthvað undarlegt sé á seyði. Á fimmtán mánaða tímabili hefur hráolía fallið úr 111,2 Bandaríkjadölum á tunnuna niður í 33,3 dali í dag. Það er rúmlega 70 prósent fall.
Olíuframleiðsluríki hafa fundið fyrir þessu, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Brasilía, stærsta ríki Suður-Ameríku með meira en 200 milljónir íbúa (meira en öll Suður-Evrópa) er nánast í frjálsu falli, og Rússland og Nígería hafa einnig gengið í gegnum erfiða tíma sem ekki sér fyrir endann á á meðan olíuverðið helst lágt. Norðmenn eru einnig að upplifa mikinn samdrátt, einkum í þjónustuiðnaði við olíugeirann, meðal annars í skipaþjónustu við olíuborpalla. Íslenska félagið Fáfnir Offshore, sem Kjarninn hefur skrifað fréttaskýringar um að undanförnu, berst nú í bökkum vegna þessara hliðaráhrifa af hröðu falli olíuverðsins. Íslenskir lífeyrissjóðir eiga mikið undir í starfsemi félagsins.
Almennt er litið svo á að olíuverð þurfi að vera yfir 60 Bandaríkjdalir svo að olíugeirinn í Noregi og við Norðursjó gangi ásættanlega. Spár gera flestar ekki ráð fyrir því að verðið muni hækka upp í þá tölu á þessu ári, og því er ekki ólíklegt að erfiðleikar muni víða koma fram í olíuiðnaðinum á næstunni, ekki síst í Noregi.
Ísland í vari hafta
Ísland er í þeirri undarlegu stöðu, þegar þessar hremmingar ganga yfir víða, að vera í vari fjármagnshafta og með flesta hagvísa í jákvæðar áttir. Hagvöxtur er mikill í alþjóðlegum samanburði, þrjú til fjögur prósent, atvinnuleysi er lítið, 2,8 prósent, og verðbólga hefur aldrei þessu vant, haldist undir 2,5 prósent verðbólgumarkaði í dágóðan tíma. Hún mælist nú tvö prósent. Seðlabanki Íslands hefur varað við því að verðbólga kunni að aukast á næstunni vegna áhrifa af kjarasamningum, og 20 til 30 prósent launahækkana á þriggja ára tímabili, sem um var samið á nær öllum vinnumarkaðnum íslenska. Verðbólgudraugurinn hefur þó látið bíða eftir sér lengur en spáð var í fyrstu eftir að samið var um kaup og kjör.
Þá hefur þróun á hlutabréfamarkaði hér lendis verið mun jákvæðari fyrir fjárfesta en víðast hvar annars staðar en í fyrra var ávöxtunin 43 prósent á íslenska markaðnum.
Verðfallið á olíu hefur haft jákvæð áhrif á íslenskan efnahag, ef litið er framhjá óbeinum áhrifum. Útgerðarfyrirtæki þurfa að greiða minna fyrir olíu á flotann, íslenskir neytendur minna fyrir olíuna á ökutæki – þó verð á innanlandlansmarkaði hafi aldrei sveiflast með heimsmarkaðsverði, meðal annars vegna opinberra gjalda sem inn í söluverðinu eru – og verðbólguáhrif eru almennt jákvæð fyrir almenning.
Fjármagnshöftin hafa síðan hlíft Íslandi við miklum sveiflum á markaði, og komið á stöðugleika í gengis- og peningamálum, þó neikvæðu áhrifin séu augljós einnig. Einkum einangrunareinkenni og lítil tengsl við alþjóðamarkaði og fjárfesta.
En á þessu ári stendur til að losa um höftin, eins og kunnugt er, lækka opinberar skuldir enn meira, eða niður í um 50 prósent af árlegri landsframleiðslu, og endurskipuleggja eignahald á bankakerfinu. Vissulega krefjandi verkefni, en ef vel tekst til mun íslenskur efnahagur standa traustari fótum en reyndin er víða annars staðar.
