Evrópsk vegabréf eru verðmæt söluvara, ekki síst dönsk og sænsk. Milljónir evrópskra vegabréfa og persónuskilríkja hverfa árlega. Sum týnast, önnur seld en flestum þó stolið. Mörg hundruð þúsund fölsuð vegabréf eru í umferð um allan heim.
og fyrir nokkru urðu til dæmis danskir blaðamenn vitni að því þegar hópur flóttafólks á leið til Þýskalands og Svíþjóðar keypti dönsk og sænsk vegabréf á götuhorni í Istanbúl í Tyrklandi. Þótt lögregluyfirvöld hvarvetna líti illa fengin eða fölsuð vegabréf ætíð alvarlegum augum er flóttafólk sem reynir að komast landa á milli ekki helsta áhyggjuefnið.
Vegabréf lykilþáttur glæpa og hryðjuverka
Að mati Alþjóðalögreglunnar Interpol og Evrópulögreglunnar Europol eru stolin og fölsuð vegabréf einn af lykilþáttum skipulagðra glæpa, hryðjuverkastarfsemi og mansals. Það sé fremur regla en undantekning að hryðjuverkamenn notist við illa fengin eða fölsuð vegabréf. Að minnsta kosti tveir tilræðismannanna í París í nóvember í fyrra (þarsem 130 létust) voru með stolin persónuskilríki. Innanríkisráðherra Frakklands sagði fyrir nokkru að Daesh hefði orðið sér úti um vegabréf frá Írak, Sýrlandi og Líbíu gagngert til að nota við ”eigin vegabréfaframleiðslu” einsog ráðherrann orðaði það. Um svipað leyti kom það fram að rússneska leyniþjónustan hefði handtekið 14 menn sem höfðu í fórum sínum fullkominn búnað til að útbúa vegabréf og persónuskilríki. Þeir voru jafnframt grunaðir um að hafa látið Daesh slík skilríki í té.
Sérstakur gagnabanki með upplýsingum um horfin vegabréf og önnur persónuskilríki varð til hjá Interpol eftir hryðjuverkin í Bandaríkjunum 11. september 2001. 170 lönd senda upplýsingar í gagnabankann. Á síðasta ári komst upp um 125 þúsund tilvik þar sem reynt var að nota stolin vegabréf en að mati Interpol er sú tala einsog dropi í hafið.
Bandaríkin herða sífellt reglurnar
Bandarísk yfirvöld hafa miklar áhyggjur af hve mikið af stolnum og fölsuðum vegabréfum er í umferð víða um heim. 21. janúar síðastliðinn tóku gildi í Bandaríkjunum sérstakar reglur til viðbótar þeim ströngu reglum sem fyrir voru. Þessi viðbót þýðir að þeir sem eru með tvöfaldan ríkisborgararétt, annan evrópskan en hinn súdanskan, íraskan, íranskan eða sýrlenskan geta ekki ferðast til Bandaríkjanna án vegabréfaáritunar. Sama gildir um fólk sem ferðast hefur til ofangreindra fjögurra landa eftir 1. mars 2011.
Al-Qeda bæklingurinn
Í sérstökum leiðbeiningabæklingi fyrir hryðjuverkamenn, sem al-Qaeda lét gera á sínum tíma og Daesh gaf út, með breytingum og viðbótum, er langur kafli um fölsuð vegabréf. Þar er lögð áhersla á að kynna sér vegabréfið vel og vita sem mest um viðkomandi land. Þekkja nöfn helstu ráðamanna, stærstu borgir og atvinnuvegi, íbúafjölda, nöfn stærstu íþróttafélaga og annað sem varðar landið. Þar er einnig sérstaklega mælt með að vera með tvö vegabréf í fórum sínum, annað þeirra vandlega falið.
Þau dönsku eftirsótt
Dönsk vegabréf eru eftirsótt og gangverð á einu slíku talið samsvara rúmlega 400 þúsund íslenskum krónum ”á svörtum markaði”. Á síðasta ári hurfu rúmlega 43 þúsund dönsk vegabréf, ýmist týnst, verið stolið eða seld og frá árinu 2010 er talan samtals 226 þúsund. Þetta er mikill fjöldi, samanborið við önnur ESB lönd. Engin augljós skýring er á þessum mikla fjölda en danska lögreglan telur hugsanlegt að hana megi að hluta rekja til þess að fram til þessa hefur verið mjög auðvelt, og tiltölulega ódýrt, að fá nýtt vegabréf. Athygli hefur vakið að nokkur hópur fólks, einkum karla, hefur margoft fengið ný vegabréf á tiltölulega skömmum tíma. Grunur leikur á að vegabréfin hafi verið seld enda ”gangverðið” nokkuð hátt.
Svíar geta mest fengið þrjú vegabréf á fimm árum
Í Svíþjóð var svipað upp á teningnum og í Danmörku. Stór hópur fólks fékk sí og æ nýtt vegabréf og skýringin ætíð sú sama: vegabréfið hefði tapast. Nú hafa Svíar sett ný lög, frá og með 1. júlí á þessu ári getur hver einstaklingur í mesta lagi fengið útgefin þrjú vegabréf á hverju fimm ára tímabili. Danir íhuga nú að fara þessa leið.
Dönsk vegabréf týnast í póstinum
Þegar danskur ríkisborgari ætlar að verða sér úti um nýtt vegabréf fer hann á Borgaraþjónustuna, fær tekna af sér mynd og sýnir gamla vegabréfið, sem gert er ógilt, eða gild persónuskilríki. Eftir tíu til tólf daga er nýja vegabréfið tilbúið og þá getur eigandinn sótt það á Borgaraþjónustuna eða, sem er lang algengast, fengið vegabréfið sent í pósti. En, vegabréfin komast ekki öll í hendur viðtakanda með póstinum. Á síðasta ári hurfu 244 vegabréf á leiðinni frá fyrirtækinu sem útbýr vegabréfið til viðtakandans. Skýringalaust.
Danski dómsmálaráðherrann sagði fyrir nokkrum dögum í blaðaviðtali að þótt 244 vegabréf séu út af fyrir sig ekki mikill fjöldi væri þetta óviðunandi. þetta væri óviðunandi. Bent hefur verið á að ef eigandinn yrði sjálfur að mæta á Borgaraþjónustuna til að sækja vegabréfið væri búið að girða fyrir vandann. Flestir vilja hins vegar vera lausir við að þurfa að fara tvær ferðir á Borgaraþjónustuna og velja því að fá vegabréfið með póstinum. Hvorki danska lögreglan né pósturinn Danska lögreglan hafa viljað tjá sig um ástæður þess að vegabréfin skila sér ekki til eigendanna. Á síðasta ári voru gefin út 694 þúsund vegabréf í Danmörku.
