Ein stærsta stífla Ind­lands, Sardar Sarovar-stíflan, var vígð sunnu­dag­inn 17. sept­em­ber eftir ára­tuga langar deil­ur. Stíflan hefur væg­ast sagt verið umdeild og hafa nátt­úru­vernd­ar- og mann­rétt­inda­sam­tök verið iðin við að mót­mæla fram­kvæmd­un­um. Horn­steinn stífl­unar var lagður árið 1961 en bygg­ing hennar hófst árið 1987. Síðan þá hafa oft verið uppi vanga­veltur um að hætta við hana. 

For­sæt­is­ráð­herra Ind­lands Nar­endra Modi vígði stífl­una þrátt fyrir mikil mót­mæli á þessu ári og til­eink­aði hana fólk­inu á Ind­landi. Hann sagði í tísti að þetta verk­efni muni vera þús­undum bænda til bóta og hjálpa til við að upp­fylla hug­sjónir fólks. 

Stíflan mun veita vatni til 9.000 þorpa

Mót­mæl­endur létu sig aftur á móti ekki vanta en telja þeir að þús­undir manna muni missa lífs­við­ur­væri sitt með til­komu stífl­unn­ar. Stíflan mun aftur á móti veita vatni til níu þús­und þorpa í allt að þremur fylkj­um; Mad­hya Prades­h-, Maharashtra- og Gujarat-­fylk­is. 

Hávær­ustu mót­mæl­end­urnir eru í röðum sam­tak­anna The Nar­mada Bachao Andolan eða NBA en leið­togi þeirra er aðgerðasinn­inn Medha Patk­ar. Hún og fylg­is­menn hennar mót­mæltu vígsl­unni um helg­ina. Þegar byrjað verður að nota stífl­una mun vatns­borð hækka og telja þau að það muni setja þorp á svæð­inu í mikla hættu.  

Slæmar afleið­ingar sagðar verri en búist var við

And­staðan við stífl­una á rætur sínar að rekja aftur til mið­biks síð­ustu ald­ar. Gagn­rýnin hefur aðal­lega beinst að því hvernig farið var að fram­kvæmd­unum sjálfum og stjórn­völd verið gagn­rýnd fyrir fljót­fær og van­hugsuð vinnu­brögð.

Nátt­úru­vernd­ar­sam­tök hafa barist fyrir því að landið verði ósnert en einnig hafa þau barist fyrir þær þús­undir manna sem misst hafa heim­ili sín vegna stíflu­gerð­ar­inn­ar. Slæmar afleið­ingar í Nar­ma­da­dalnum eru sagðar vega mun þyngra en þeir kostir sem stíflan var sögð hafa í upp­hafi. Telja and­stæð­ingar fram­kvæmd­anna að tekið hafi verið fram fyrir hend­urnar á fólki, upp­lýs­ingar ekki verið veitt­ar, mis­skipt­ing gæða hefi auk­ist og svo mætti lengi telja. 

Tvö­falt öfl­ugri en Kára­hnjúka­virkjun

Eins og fyrr segir hefur ýmsi­legt gengið á við bygg­ingu stífl­unn­ar. Henni var frestað árið 1996 en Hæsti­réttur á Ind­landi úrskurð­aði þá að fram­kvæmdir þyrftu að bíða. Þeim var haldið áfram fjórum árum seinna. 

Stíflan er stað­sett í Nar­ma­da­dalnum í Gujarat-­fylki og er hún með stærstu stíflum heims. Stíflan sjálf er 1210 metra að lengd og 163 metra að hæð þar sem hún er hæst. Til sam­an­burðar er Kára­hnjúka­stífla 193 metra há og 700 metra löng. 

Hún safnar vatni á yfir 214 kílometra svæði sem nær yfir þrjú fylki; Gujarat, Maharashtra og Mad­hya Pradesh. Stíflan er sögð eiga að fram­leiða allt að 1450 mega­vött af raf­magni sem er tvö­falt meira en upp­sett afl Kára­hnjúka­virkj­un­ar.

Alþjóða­bank­inn dró sig út úr fram­kvæmdum

Alþjóða­bank­inn leikur almennt stórt hlut­verk í stór­fram­kvæmdum á Ind­landi. Hann fjár­magnar og hjálpar t.d. til við að leysa ýmis vanda­mál sem fylgja slíkum fram­kvæmd­um. Þar ber að nefna þá bóta­skyldu sem fellur á ríkið þegar fólk er flutt af jörðum sínum eða úr þorp­um. Tak­markið er þó að sem fæstir þurfi að þjást eða missa heim­ili sín vegna stífl­unn­ar. 

Bank­inn orðar það svo að grund­vall­ar­mark­mið í stefnu­skrá Alþjóða­bank­ans sé að ná aftur þeim lífs­gæðum og tekju­getu þeirra sem brott­fluttir eru. Mark­miðið með lán­veit­ingu fyrir Sardar Sarovar-stífl­unni var einnig að bæta hag Ind­verja og sjá þeim fyrir raf­magni, vatni o.s.frv. og vinna að sem hag­kvæmustum lausnum með rík­is­stjórn­inn­i. 

Alþjóða­bank­inn dró sig aftur á móti út úr verk­efn­inu árið 1993 eftir að harð­orð skýrsla kom út þar sem fram kom að Sardar Sarovar-fram­kvæmdin væri göll­uð. Sá fólks­flutn­ingur og end­ur­hæf­ing fólks­ins á vegum verk­efn­is­ins hafi ekki verið ásætt­an­legur undir þessum kring­um­stæðum og umhverf­is­á­hrif verk­efn­is­ins hafi ekki verið fylli­lega könnuð eða nógu vel staðið að þeim. 

Fram­kvæmdum ábóta­vant

Nið­ur­staða skýrsl­unnar var afdrátt­ar­laus, þ.e. að þessi með­ferð á fólki og umhverfi rétt­læt­ist ekki af mik­il­vægi fram­kvæmd­anna og þá sér­stak­lega vegna þess að fólks­flutn­ing­ur­inn var stór­lega van­met­inn. Ekki voru nægar upp­lýs­ingar til staðar eða rann­sóknir gerð­ar, bæði hvað varðar svæðið sjálft og sjálfa stíflu­gerð­ina, áður en fram­kvæmdir hófust. 

Miklu var ábóta­vant í fram­kvæmd og skipu­lagn­ingu henn­ar, t.d. voru raf­knúin kerfi, sem áttu að mæla vatns­magn, sett upp eftir bygg­ingu stífl­unnar og þótti það mjög vara­söm og erfið fram­kvæmd. Þó var ekki hætt við fram­kvæmd­irnar í miðjum klíð­um; rík­is­stjórnin og fylk­is­stjórn Gujarat til­kynntu að lokið yrði við stífl­una og að fjár­munum yrði safnað til þess.

Umhverf­is­á­hrif gríð­ar­mikil

Miklum land­svæðum var sökkt við gerð stífl­unnar og mun halda áfram. Skóg­lendi og tún fara undir vatn og mikil röskun verður á dýra­lífi við svona aðstæð­ur. Líf­ríki fiska raskast mikið sem hefur svo aftur áhrif á bæði dýr og menn á svæð­in­u. 

Einnig hefur stíflu­gerðin áhrif á far­vegi áa. Þegar hinum nátt­úru­lega far­vegi er raskað hefur það áhrif á fólk á mjög stóru svæði þannig að miklar erjur hafa skap­ast milli fylkja. Vandana Shi­va, heim­spek­ingur og rit­höf­und­ur, hefur fjallað um þetta efni og hefur hún bent á að nán­ast allar ár á Ind­landi hafi orðið að ágrein­ings­efn­i. 

Shiva segir að árnar Sutlej, Yamuna, Ganges, Nar­ma­da, Mahana­di, Krishna og Kaveri hafi verið mið­punktur mik­illa deilna milli fylkja sem eru ósam­mála um eign­ar­hald og úthlutun vatns. Vegna mik­il­vægis vatns­ins eru deil­urnar hat­rammar og sér­stak­lega þegar svo stórar ár eiga í hlut því að afleið­ing­arnar eru miklar þegar þeim er beint úr sínum eðli­lega far­vegi með t.d. stíflu­gerð. 

Hund­ruðir þús­undir manna þurft að flytja sig um set

Þús­undir manna hafa þegar misst heim­ili sín og segja mann­rétt­inda­sam­tök að fleiri verði heim­il­is­laus­ir. Fólk er neytt til að flytja og margir enda á göt­unni. Opin­berar töl­ur, sem til eru um þann fjölda fólks sem hefur þurft að flytja sig um set, eru 40.000 til 41.500 en þær þykja mjög fjarri sanni. Lík­legra þykir að allt frá 240.000 til hálfrar millj­ónar manna hafi þurft að flytja vegna fram­kvæmd­anna.

Borið hefur á mik­illi óánægju vegna þess að lífi fólks hefur verið raskað á þennan hátt; land, sem gengið hefur milli margra ætt­liða, er horfið og mikil til­finn­inga­leg bönd, sem tengja saman fólkið og land­ið, rofna. Bænd­urnir hafa sumir enga aðra reynslu en að vinna á akrinum eða ann­ast búfén­að. Þetta veldur því að margar fjöl­skyldur enda á göt­unni vegna þess að fyr­ir­vinnan er horfin og pen­inga­bætur end­ast ekki lengi. Þetta kemur fram í úttektum á vegum mann­rétt­inda­sam­taka. 

Flutn­ingar bitna á þeim sem minnst mega sín

Í rann­sóknum á fólks­flutn­ingum sem þessum kemur fram að þeir bitna gjarnan mest á konum og börn­um. Konan verði oftar en ekki að sjá fyrir fjöl­skyldu sinni og reyn­ist það mörgum erfitt vegna þjóð­fé­lags­hátta þar sem fátækt og stétta­skipt­ing er mik­il. 

Hvort sem þú elskar stífl­una eða hat­ar, hvort sem þú vilt hana eða ekki, þá er mik­il­vægt að skilja þá fórn sem færð er

Einnig er því haldið fram að ástandið bitni mjög illa á þeim öldruðu, því for­sendur fyrir að byrja nýtt líf við svo erf­iðar aðstæður eru varla til stað­ar. Aðstæður í nýju þorp­unum geti verið hrylli­leg­ar, bæði vegna þess að allt of mörgum er troðið saman á lítið svæði og að matur er af skornum skammti.  

Fjöldi manns hefur líka ein­fald­lega horf­ið, þ.e. engin skrá er yfir fólkið og eng­inn veit í raun­inni um afdrif þeirra. Mjög lík­legt þykir að margir hafi endað á götum stór­borg­anna í fátækt og örbirgð.

Arund­hati Roy, rit­höf­undur og aðgerðasinni, hefur verið ötull tals­maður mót­mæl­enda og gagn­rýnt stífl­una og fram­kvæmd­ina í heild sinni. Hún segir að hvort sem fólk elski stífl­una eða hati; hvort sem fólk vilji hana eða ekki, þá sé mik­il­vægt að skilja þá fórn sem færð er.