Rétt­inda­laus á æsku­slóðum

Móð­ir­in, Zahra, er nítján ára og fað­ir­inn, Ali, er ekki viss hvort hann sé tutt­ugu og eins eða tveggja því að í Afganistan er venja hjá fólk­inu hans að miða aðeins við árið sem barnið fæð­ist en ekki dag­setn­ingu. „For­eldr­arnir segja bara: Nú ertu níu ára, nú ertu tíu ára,“ útskýra þau sem eru búin að vera á flótta síðan hún var sautján ára og hann lík­lega nítján ára.

Bæði eru þau með afganskt vega­bréf. Zahra fædd­ist í Afganistan en var sjö eða átta ára þegar hún flutti til Íran. Ali fædd­ist líka í Afganistan en þau eru bæði alin upp í Íran í sitt­hvorum bæn­um, rétt­inda­laus því for­eldrar þeirra voru ólög­legir í land­inu svo þau höfðu hvorki vega­bréf þar né stöðu flótta­fólks.

En hvað bíður þeirra ef þau snúa aftur til Afganistan?

„Við höfum engan sama­stað þar, það er vanda­mál með fjöl­skyldu mína,“ segir Zahra. „Því móðir mín og stjúp­faðir vildu að ég gift­ist eldri manni upp í skuld stjúpa míns. Ég myndi aldrei sam­þykkja það.“

Þau Ali flýðu Íran þar sem henni stafar hætta af fjöl­skyldu sinni en þau gátu ekki farið til Afganistan því þar stendur þeim ógn af þessum manni.

„Það er hættu­legt fyrir okkur að fara til Afganistan því þessi maður þykir mik­il­vægur maður og fjöl­skyldan mín sagði honum að ég myndi gift­ast hon­um. Við Ali flúðum frá Íran og héldum að það yrði betra í Afganistan, í Herat við landa­mæri Íran og Afganistan,“ útskýrir Zahra. „Þar hringdum við í frænku mína en hún sagði mér að vera ekki í Afganistan áfram því hann væri að leita mín. Hvar er Zahra? hafði hann spurt. Frænka mín sagði: Flýð­u!“

Hjóna­bandið ekki lög­legt sam­kvæmt íslam

Hvað bíður Milad? spyr Zahra sig dag­lega. „Ég er svo hrædd um hann. Við erum múslimar og í íslam verður faðir að sam­þykkja ráða­hag­inn, það er svo mik­il­vægt fyrir múslima. Hjóna­band okkar er ekki með sam­þykki föð­ur. Ég hugsa aftur á móti ekki þannig. Við Ali vildum hvort annað og hjóna­bandið er hið sanna. Ef ég fer aftur til Afganistan verðum við kannski aðskilin því hjóna­band okkar er ekki lög­legt sam­kvæmt íslam og þessi mik­il­vægi maður vill aðskilja okk­ur. Fjöl­skyldan mín lof­aði honum því. Og ég gæti neyðst til þess. Í Afganistan getur lög­reglan ekki gert neitt fyrir ást­ina. Við erum Haz­arar og þeir eru und­ir­ok­aðir í Afganist­an. Aðrir hópar fólks eru ekki hrifnir af Hazörum og talí­banar drepa þá,“ segir hún.

Zahra varð ennþá hrædd­ari eftir að hafa séð frétt á BBC um aðra afganska konu sem hafði verið í þriggja ára sam­bandi og átti þrjú börn þegar hún hafði sam­band við fjöl­skyldu sína sem myrti hana í kjöl­far­ið.

„Í Afganistan er ástin ekki lið­in. Fólkið vill hana en…“ segir Zahra og yppir öxlum von­lít­il.

Er #metoo-­bylt­ingin fyrir alla?

Í ljósi atburða síð­ustu mán­aða, þar sem konur víða um hinn vest­ræna heim hafa stigið fram og greint frá kyn­ferð­is­legu áreiti, ofbeldi og mis­mun­un, er ekki annað hægt en að velta því fyrir sér hvort bylt­ingin nái til allra kvenna og allra landa. Guð­björg Ott­ós­dótt­ir, lektor í félags­ráð­gjöf og doktor í mann­vist­ar­landa­fræði, spyr sig að þessu í sam­tali við blaða­menn, og hvort #metoo-­bylt­ingin sé kannski for­rétt­indi vest­rænna kvenna.

„Nú hafa Sam­ein­uðu þjóð­irnar lagt áherslu að á að veita vernd fyrir kyn­bundnu ofbeldi – ekki satt? Á þessi bylt­ing eftir að ná til þess­ara landa á einn eða annan hátt með tíð og tíma? Mun þetta verða til þess að ríki fari við­ur­kenna þessa teg­und af ofbeldi, þar sem konur geta ekki gifst þeim sem þær elska og þurfa að flýja land. Fyrir allar konur ætti þetta að duga til að þær fengju vernd,“ segir hún og bætir við að fyr­ir­liggj­andi séu ýmiss konar sátt­málar og alþjóð­legar yfir­lýs­ingar um afnám mis­mun­unar og ofbeldis gagn­vart konum og flótta­manna­stofnun Sam­ein­uðu þjóð­anna leggi m.a. áherslu á að aðild­ar­ríki bregð­ist við kyn­bundnu ofbeldi. „Ís­land er aðili að ýmsum af þessum sátt­málum en mér finnst samt eins og það tryggi konum ekki vernd.“

Guð­björg bendir á að kyn­bundið ofbeldi sé því miður ekki einn af þeim þáttum sem nefndir eru í skil­grein­ingu flótta­manna­samn­ings Sam­ein­uðu þjóð­anna á þeim sem skil­greindir eru flótta­menn, þó að stofn­unin leggi þessa áherslu á það. „Frelsi þeirra er heft, þær geta ekki gifst þeim sem þær elska út af íhalds­sömum við­horfum til kynja­hlut­verka og þeim er hótað með ofbeldi og jafn­vel líf­láti. Það að elska getur valdið þeim gríð­ar­legri hættu. Í ýmsum löndum búa konur einmitt við þessa hættu sem við búum ekki við á Vest­ur­lönd­um. Þær geta verið drepnar fyrir að elska mann sem fellur ekki að gildum sam­fé­lags­ins,“ segir hún.

––––––––––

Jóla­hug­vekja

Við erum mæður tveggja drengja sem eru saman í sex ára bekk í Aust­ur­bæj­ar­skóla. Báðar vitum við, af feng­inni reynslu, hversu næm sam­líðan nýbak­aðs for­eldris getur orðið við að verða vitni að eymd ann­arra barna. Hjartað er svo galopið þegar maður á lítið barn – síðan lag­ast það! er gjarnan við­kvæði fólks, eins og sam­líðan sé á pari við fæð­ing­ar­þung­lyndi.

Það þykir eðli­legra sál­ar­á­stand að horfa á líf alls þessa fólks – mæðra, feðra og barna á lífs­hættu­legu ferða­lagi í leit að alþjóð­legri vernd – eins og nokk­urs konar hlið­ar­veru­leika sem við þurfum að skýla fyrir okkur svo hvorki sárs­auki né sam­líðan nái að trufla lífstakt hvers­dags­ins. Við verjum okkur með því að forð­ast fréttir af börnum í lífs­hættu­legum aðstæðum til að geta lifað okkar eðli­lega lífi frá degi til dags. Til að við slysumst ekki til að spegla þau í börn­unum okk­ar.

En hvert barn á heimt­ingu á því að við sem eldri erum gefum því allt sem það þarf til að kom­ast til manns. Það hlýtur að vera sið­ferði­leg skylda okkar að gang­ast við rétti barns til mann­sæm­andi lífs. Hlut­verk hinnar full­orðnu mann­eskju er að veita börnum skjól, nær­ingu og öryggi. Og hjálpa þeim, svo fremi sem það er mögu­legt, að búa í skjóli með for­eldrum sín­um.

Að upp­lifa sam­líðan með náung­anum er ekki sjúk­dóms­á­stand eða veik­leiki. Þvert á móti sýnir það styrk. Sam­kenndin ber vott um að mann­eskjan sé til­búin til að setja sig í spor ann­arra og finna til. Sá sem það gerir tekur til­finn­inga­lega áhættu, ef svo má að orði kom­ast. Að líta ekki undan þýðir að við­kom­andi sé reiðu­bú­inn til að gefa eitt­hvað af sér fyrir ein­hvern ann­an.

Rétt eins og við myndum öll vilja að aðrir gerðu ef við værum í sporum þeirra sem eiga ekk­ert heim­ili, ekk­ert land, engan sama­stað.

Sam­kenndin er við­ur­kenn­ing á lífi ann­arrar mann­eskju; upp­lifun hennar og aðstæð­um. Og börnum henn­ar.  Það er varla hægt að gefa mann­eskju stærri gjöf en við­ur­kenn­ingu á því að líf hennar og barn­anna hennar skipti máli. Að fram­tíð barns­ins skipti máli.

Hvert eiga börn í hættu að fara annað en í skjól, hlýtt rúm og í öryggi? Hvert fara flótta­börnin þegar við, sem sam­fé­lag, segjum að þau eigi ekki lengur heima hérna? Hvað verður um þau? Í hvert skipti sem barn er sent úr landi er mögu­lega verið að svipta það von um mann­sæm­andi fram­tíð.

Á hverjum degi notar íslenska ríkið efn­is­hyggjurök til að rétt­læta það að íslenskt sam­fé­lag – við öll – reki barn burt úr skjóli og út í óvissu og hættu. Kannski ræður hræðsla að ein­hverju leyti för. Ótti okkar við hið óþekkta og um leið óþæg­indin við að setja okkur í spor ann­arra.

Við hittum móður og föður drengs í þessum spor­um. Móð­irin er á flótta undan fjöl­skyldu sinni sem vill láta hana upp í skuld og ef þau verða send út aftur á hún mögu­lega á hættu að verða aðskilin frá syni sínum og eig­in­manni – sem eiga heldur ekk­ert skjól – til að verða amb­átt karl­manns. Við, tvær sjálf­stæðar mæður með litlu dreng­ina okkar í Aust­ur­bæj­ar­skóla og í sam­fé­lagi þar sem ríkir eitt mesta kven­frelsi í heim­in­um, getum aldrei skilið veru­leika hennar til fulln­ustu.

En við getum speglað okkur í henni og um leið veru­leik­ann eins og við þekkjum hann. Veru­leika þar sem bróð­ur­partur sam­fé­lags­ins tekur því fagn­andi þegar konur rísa upp í bylt­ingu kenndri við metoo og mót­mæla hvers konar kyn­bundnu ofbeldi og mis­rétti á vinnu­stöðum sam­fé­lags­ins og í dag­legu lífi. En er þessi bylt­ing aðeins fyrir útvaldar kon­ur? Getum við sem sam­fé­lag hunsað konur í öðrum eins ofbeld­is­að­stæð­um, sem rekja má beint í forn­fá­legt feðra­veldi, á sama tíma og við drögum upp fána metoo á íslenska fána­stöng?

Móð­irin sem við hittum frá fjar­lægu landi á það skilið að hlustað verði á hana. Við hvetjum og dáum konur í sam­fé­lag­inu okkar sem stigið hafa fram og sýnt hug­rekki og þor að segja frá reynslu sinni af áreiti, ofbeldi og mis­mun­un. Styrkur þess­arar móður er hinn sami og allra kvenna sem brotið hafa þagn­ar­múr­inn og hann kemur frá sama stað innra með henni. Hún sýnir það í verki með því að flýja þau örlög sem okkur allar óar við.

Besta leiðin til að hjálpa barni er að hjálpa for­eldrum þess. Metoo-­bylt­ingin leiðir af sér betri ver­öld því hún fæðir af sér for­eldra með frjáls­lynd­ari við­horf en áður tíðk­að­ist, við­horf sem bera með sér virð­ingu fyrir mann­eskj­unni og mann­rétt­indum henn­ar. Það kemur sér vel fyrir alla.

Elskum náung­ann eins og öll jóla­börn, fyrr og síð­ar, skora á okkur að gera. Virðum hann – og hana.

Móður barns­ins.