Yfir­heyrsl­urnar eru hluti af tug­þús­undum skjala sem fjallað er um í bók­inni Kaupt­hink­ing: Bank­inn sem átti sig sjálfur eftir Þórð Snæ Júl­í­us­son, rit­stjóra Kjarn­ans, sem kom út í nóv­em­ber 2018 og var í gær til­nefnd til Blaða­manna­verð­launa Íslands.

Þú getur það, þú þarft bara að halda að þú getir það

Kaup­þing var allra banka stærstur á Íslandi, menn­irnir sem stjórn­uðu honum voru álitnir nokk­urs konar hálf­guðir og sjálfs­mynd þeirra og margra ann­arra sem störf­uðu fyrir bank­ann var nátengd árangri hans. Ekk­ert verk­efni var of stórt til að takast á við og engin mark­mið voru of umfangs­mik­il. Allt var hægt. Þangað til að bank­inn féll með látum haustið 2008 ásamt öllu íslenska banka­kerf­inu og með til­heyr­andi áhrifum á íslenskt sam­fé­lag.

Kaupt­hink­ing er nefnd eftir hug­mynda­fræði sem sett var fram í hvatn­ing­ar­mynd­bandi fyrir starfs­menn bank­ans, þar sem dimm­radd­aður þulur lýsti því yfir hvernig væri hægt að vaxa hratt með því að vera sveigj­an­leg­ur, hreyfa sig hraðar og vera snjall­ari en skrifræð­ið. Og að það væri hægt að skemmta sér kon­ung­lega á með­an. „Ef þú vilt breyta heim­in­um, þá get­urðu það. Þú þarft bara að halda að þú getir það.“

Bókin byggir á tíu ára vinnu höf­undar og á miklu magni trún­að­ar- og rann­sókn­ar­gagna, íslenskum og erlend­um, sem hann fékk aðgang að snemma á árinu 2018. Á meðal þeirra gagna eru, ógrynni tölvu­pósta, frum­gögn innan úr Kaup­þingi, yfir­heyrslur yfir sak­born­ingum og vitn­um, grein­ar­gerðir rann­sak­enda í risa­vöxnum málum og hlust­anir í síma sem flestar áttu sér ann­að­hvort stað um það leyti sem skýrsla rann­sókn­ar­nefndar Alþingis birti skýrslu sína í apríl 2010 eða um mán­uði síðar í kjöl­far þess að helstu stjórn­endur Kaup­þings voru hnepptir í gæslu­varð­hald vegna gruns um stór­fellda brota­hegð­un. Flestir þeirra hlutu síðar fang­els­is­dóma fyrir efna­hags­brot sem eiga sér enga hlið­stæðu í Íslands­sög­unni.

Það er eins og þú sért að tala kín­versku

Gögnin sýna meðal ann­ars hvernig margir af helstu við­skipta­vinum og milli­stjórn­endur Kaup­þings upp­lifðu bank­ann í bak­sýn­is­spegl­in­um. Á meðal þeirra sem tekin var skýrsla af er Sheikh Mohammed Bin Khalifa Al Thani, úr kon­ungs­fjöl­skyld­unni í Kat­ar. Al-T­hani var kynntur sem kaup­andi að rúm­lega fimm pró­sent hlut í Kaup­þingi í sept­em­ber 2008. Síðar kom í ljós að Kaup­þing hafði fjár­magnað kaupin sjálft og við­skiptin leiddu til þess að þrír af  æðstu stjórn­endum bank­ans, ásamt einum helsta eig­anda hans, voru dæmdir til fang­els­is­vistar í febr­úar 2015 fyrir mark­aðs­mis­notk­un, umboðs­svik eða hlut­deild í þeim brot­um. Til við­bótar stóð til að Al Thani myndi taka þátt í svoköll­uðum CLN-við­skiptum sem höfðu þann til­gang að reyna að ná niður skulda­trygg­inga­á­lagi bank­ans.

Þegar Al Thani var spurður út í þau við­skipti af rann­sak­endum sér­staks sak­sókn­ara við skýrslu­gjöf sagði hann: „„Getur þú útskýrt þetta, ég skil ekki hvað þú ert að segja[...]það er eins og þú sért að tala kín­versku.“

Annar stór við­skipta­vinur Kaup­þings, sem tók þátt í CLN-við­skipt­unum án tap­á­ættu og með fjár­magn frá bank­anum sjálf­um, var Tony Yer­olemou. Sá sat um tíma í stjórn Kaup­þings.

Við yfir­heyrslur sagði hann: „Ég hafði sjálfur enga hug­mynd um hvað bank­inn var að gera, ég hefði ekki getað vitað það. Ég gerði ráð fyrir að stjórn­endur hans vissu hvað þeir væru að gera. […] Þeir voru mjög bjart­sýnir og alltaf að reyna að kaupa aðra banka og ég held að það hafi verið mis­tök að menn héldu að með því að kaupa aðra myndu hlut­irnir hækk­a.“

Enn annar við­skipta­vin­ur, Vincent Tchengu­iz, sagði að íslensku bank­arnir hefðu ekki verið raun­veru­legir bankar, heldur vog­un­ar­sjóð­ir.

„Ég var að vona að þið mynduð ekki fatta þetta“

Margir hátt­settir starfs­menn voru ekki síður skept­ískir á það sem átt hafði sé stað innan Kaup­þings síð­ustu miss­erin í til­veru bank­ans. Það kom ber­sýni­lega í ljós í sím­tölum þeirra á milli sem voru hlust­uð. Afrit af mörgum þeirra sím­tala eru birt í bók­inni.

Á meðal þeirra sem ræddu saman í síma í apríl 2010, rétt eftir að skýrsla rann­sókn­ar­nefndar Alþingis um orsök og afleið­ingar falls bank­anna var birt, voru Helgi Sig­urðs­son, fyrr­ver­andi for­stöðu­maður lög­fræðis­viðs Kaup­þings, og Bjarki Diego, fyrr­ver­andi fram­kvæmda­stjóri útlána hjá Kaup­þingi. Bjarki hlaut síðar tveggja og hálfs árs fang­els­is­dóm í stóra mark­aðs­mis­notk­un­ar­máli Kaup­þings. Í sím­tal­inu ræða þeir meinta mark­aðs­mis­notkun út frá þeim upp­lýs­ingum sem komu fram í rann­sókn­ar­skýrsl­unni, sér­stak­lega kaup félags­ins Desulo Tra­d­ing, sem var í eigu Egils Ágústs­son­ar, á hluta­bréfum í Kaup­þingi sem fjár­mögnuð voru að fullu af sama banka. Þau kaup voru á meðal þeirra sem voru undir í áður­nefndu mark­aðs­mis­notk­un­ar­máli, þar sem níu manns voru dæmdir sekir í Hæsta­rétti í októ­ber 2016.

Í sím­tal­inu sagði Helgi, sem í dag er hér­aðs­dóm­ari, orð­rétt: „Þarna er bók­staf­lega verið að „plass­era“ bréf­um. Þetta eru svo aug­ljós­lega sýnd­ar­við­skipti ef það átti ekk­ert fé að koma til þarna og það var ekki einu sinni rætt.“

Sumir starfs­menn virt­ust geta séð spaugi­legu hlið­ina á því sem var að ger­ast á loka­metr­unum í lífi Kaup­þings banka, og var síðar dæmt sem mark­aðs­mis­notk­un. Einn við­skipta­stjóri á lána­sviði hafði verið kall­aður til fundar við við ytri end­ur­skoð­endur Kaup­þings vegna lána til eign­ar­lausra eða eigna­lít­illa félaga til að kaupa bréf í bank­an­um. Þetta var gert með tölvu­pósti sem var sendur 19. sept­em­ber 2008. Hann átti meðal ann­ars að svara því hvernig áður­nefnt Desulo Tra­d­ing ætl­aði að greiða upp lán sem var á gjald­daga í des­em­ber 2008.

Afrit af póst­inum var meðal ann­ars sent til Bjarka Diego sem svar­aði: „Good luck[…], það verður auð­velt fyrir þig að svara þessu!“ Við­skipta­stjór­inn svar­aði að bragði og sagði: „hehe … Það kemur víst alltaf að skulda­dögum – ég segi bara líkt og Nick Leeson sagði við end­ur­skoð­endur Bar­ings banka: „ég var að vona að þið mynduð ekki fatta þetta …“

Misst algjör­lega trú á þessum mönnum sem ráku þennan banka

Hall­dór Bjarkar Lúð­vígs­son, fyrr­ver­andi við­skipta­stjóri á útlána­sviði Kaup­þings, var ekki síður myrkur í máli við yfir­heyrsl­ur. „Ég hef misst algjör­lega trú á þessum mönnum sem að ráku þennan banka og áttu þennan banka og hérna[…]og á öllu sem þarna var gert,“ sagði hann við rann­sak­end­ur. 

Við fyrstu yfir­heyrsl­unum sem fóru fram yfir Hall­dóri Bjark­ar, sem var lyk­il­vitni sak­sókn­ara í hluta Kaup­þings­mála, sagð­ist hann hafa ætlað að hætta í banka­geir­anum við hrun­ið. Fyrir því hefðu verið tvær ástæð­ur: „Ann­ars vegar það sem ég varð vitni að í bank­anum svona vik­urnar og mán­uð­ina fyrir fall varð nú eig­in­lega til þess að ég varð mjög frá­hverfur þessu bankaum­hverfi og hitt það að þetta var bara hætt að vera gam­an.“ Hann hætti þó ekki og var lengi vel lyk­il­stjórn­andi innan Arion banka. Hall­dór Bjarkar starfar nú hjá Valitor, dótt­ur­fé­lagi Arion banka.