Það er hart barist á sjónvarps- og internetmarkaði á Íslandi. Tvö stærstu fyrirtækin sem þar takast á, Síminn og Sýn, bjóða bæði upp á umfangsmikla fjölmiðlastarfsemi, efnisframleiðslu og keypt vinsælt efni ásamt því að bjóða pípurnar til flytja efnið í sjónvarp, eða eftir atvikum önnur tæki, landsmanna.
Samkvæmt nýrri tölfræðiskýrslu Póst- og fjarskiptastofnunar um íslenska fjarskiptamarkaðinn, sem sýnir stöðuna eins og hún var um mitt þetta ár, er Síminn ráðandi þegar kemur að heildarfjölda þeirra áskrifenda fjarskiptafyrirtækja sem eru með sjónvarp yfir svokallað IP-net. Það þýðir að fleiri eru með myndlykla frá Símanum en helsta samkeppnisaðilum. Þar er markaðshlutdeild hans 59,1 prósent en Vodafone, sem tilheyrir Sýn-samstæðunni, er með 40,9 prósent.
Vöxtur í myndlyklum frá Símanum hefur haldist í hendur við mikla sókn Sjónvarps Símans, efnisþjónustu fyrirtækisins, á undanförnum árum.
Þegar kemur að internettengingum þá er Síminn líka stærstur. Hlutdeild hans á markaði er 46,9 prósent sem er nánast sama hlutfall og verið hefur undanfarin ár. Fyrirtækinu virðist ganga ágætlega að bæta við sig þeim viðskiptavinum sem bætast við á hverju ári og halda stöðu sinni.
Vodafone er hins vegar að tapa hlutdeild milli ára og er nú með 32,3 prósent viðskiptavina sem kaupa internettengingar á Íslandi. Staða fyrirtækisins batnaði umtalsvert í lok árs 2017 þegar það tók yfir internetstarfsemi 365 og fékk með tæplega 15 þúsund viðskiptavini. Sú viðbót gerði það að verkum að fjöldi viðskiptavina Vodafone jókst um rúmlega 40 prósent frá miðju ári 2017 og fram á sama tíma í fyrra. Síðastliðið ár hefur þeim hins vegar fækkað um rúmlega fjögur þúsund auk þess sem fyrirtækinu hefur mistekist að höfða til þeirra viðskiptavina sem bæst hafa við markaðinn, en þeim fjölgaði um á þriðja þúsund milli ára.
Nova seldi lengi vel ekki internetþjónustu með öðrum hætti en í gegnum farsímakerfi. Á því varð breyting á árinu 2016 þegar að fyrirtækið tilkynnti að það ætlaði að hefja ljósleiðaraþjónustu. Síðan þá hefur hlutdeild fyrirtækisins vaxið hratt. Hún var 3,3 prósent um mitt ár 2017 en 10,9 prósent í lok júní 2019. Alls fjölgaði þeim viðskiptavinum sem keyptu internetþjónustu hjá Nova um 50 prósent milli ára.
Hringdu hefur líka komið sér ágætlega fyrir á internetmarkaðnum og er með 7,6 prósent hlutdeild, sem hefur haldist nánast óbreytt síðastliðin tvö ár
Það er kergja á þessum mörkuðum. Sérstaklega gagnvart Símanum, en keppinautar hans telja fyrirtækið brjóta vísvitandi ákvæði laga til að tryggja sér aukna markaðshlutdeild í bæði interneti og sölu á sjónvarpsþjónustu. Það geri hann með því að búa til vöndul úr vörunum tveimur.
Í lok nóvember síðastliðins lagði Póst- og fjarskiptastofnun níu milljóna króna stjórnvaldssekt á Símann fyrir að hafa ítrekað brotið gegn fjölmiðlalögum með því að hindra aðra aðila á markaði frá því að dreifa ólínulegu efni Sjónvarps Símans.
Samkvæmt ákvæði þeirra laga á viðskiptavinur að geta keypt myndefni, eins og til dæmis Sjónvarp Símans, og fjarskiptafyrirtæki sem selur internetþjónustu eða miðlar sjónvarpsefni í gegnum net og myndlykil, án þess að binda sig til að kaupa bæði af sama fjarskiptafyrirtækinu. Þetta er gert til að fyrirtæki sem selja bæði efni og fjarskiptaþjónustu misnoti ekki aðstöðu sína með því að búa til svokallaðan vöndul úr báðu. Þ.e. vöru sem er samþætt sjónvarps- og fjarskiptaþjónusta.
En nákvæmlega það er Símanum gefið að hafa gert.
Það hafi hann meðal annars náð fram með því að fyrst stöðva dreifingu á slíku yfir á kerfi Vodafone í október 2015. Eftir þann tíma þurfti að vera með myndlykil frá Símanum til að geta keypt Sjónvarp Símans. Það þýddi að til að gerast áskrifandi að þeirri þjónustu þurfti að gera það í gegnum dreifikerfi Símans og að mestu leyti á neti Mílu, sem Síminn á að öllu leyti.
Síðar, frá sumrinu 2018 eftir að Póst- og fjarskiptastofnun hafði sent frá sér úrskurð um að þetta væri óheimilt, er Síminn sagður hafa brotið af sér með því að gera viðskiptavinum samkeppnisaðila Símans mögulegt að nálgast sjónvarpsþjónustu Símans gegn því að leigja myndlykil af Símanum fyrir 2.200 krónur á mánuði og borga svo áskriftargjald að Sjónvarpi Símans ofan á það, en áskrift að svokallaðri Premium áskrift er í dag 6.000 krónur.
Póst- og fjarskiptastofnun taldi brot Símans hafa verið meðvituð og markviss og sagði í úrskurði sínum að þau hafi haft umtalsverð skaðleg áhrif á fjarskiptamarkaðinn. Hámarkssekt sem stofnunin gat lagt á Símann fyrir brotin er tíu milljónir króna og því sýnir það að Póst- og fjarskiptastofnun nánast fullnýtti þann ramma hversu alvarlegt stofnunin telur brotið vera. Hún segir sömuleiðis í úrskurði sínum að ávinningur Símans af þeim brotum sem fyrirtækið framdi hafi verið langt umfram þær sektir sem hægt væri að leggja á það. Orðrétt segir í úrskurðinum: „Við ákvörðum um upphæð sektarinnar verður að horfa til alvarleika brotsins og þess ávinnings sem ætla má að Síminn hafi notið af brotinu og þess að um ítrekað brot er að ræða.“
Af þessu má ráða að það hafi margborgað sig fyrir Símann að brjóta gegn lögunum, þar sem hámarkssekt fyrir athæfið sem lög heimila var mun lægri en væntur ávinningur.
Síminn segir ákvörðunina óskiljanlega og hefur sagt að hann muni kæra niðurstöðuna til úrskurðarnefndar fjarskipta- og póstmála.
Setja verður ofangreint í samhengi við það að gríðarlegur vöxtur hefur verið í sjónvarpsþjónustu Símans á undanförnum árum. Áskrifendur að Sjónvarpi Símans Premium, helstu áskriftarleið fyrirtækisins, hefur fjölgað gríðarlega á skömmum tíma. Þeir eru í dag taldir vera um 40 þúsund.
Ein af árangursríkustu leiðunum sem Síminn hefur farið til að auka tekjur sínar af sjónvarpsþjónustu var sú að kaupa sýningarréttinn að enska boltanum í þrjú ár frá og með yfirstandandi tímabili. Greint var frá því að fyrirtækið hefði náð þeim samningi í nóvember í fyrra. Verðið sem Síminn greiddi fyrir að ná þessari vinsælu sjónvarpsvöru af sínum helsta keppinaut, Sýn, hefur aldrei verið gefið upp en samkvæmt upplýsingum Kjarnans bauð Síminn um 30 prósent hærra verð en keppinauturinn. Viðmælendur Kjarnans segja að kostnaðurinn við efniskaupin hafi aldrei verið undir einum milljarði króna.
Það lá hins vegar ekki strax fyrir hvernig Síminn ætlaði að nýta sér þessa vöru sem hann hafði tryggt sér réttinn á, né hvort félaginu tækist að gera það með arðvænlegum hætti.
Sumarið 2019 var loks sýnt á spilin. Verðinu á nýstofnaðri Síminn Sport, sem myndi sýna leiki úr ensku úrvalsdeildinni, yrði stillt í hóf og stök áskrift seld á 4.500 krónur. Á sama tíma var hins vegar greint frá því að allir áskrifendur að Sjónvarpi Símans Premium, sem voru þá þegar 35 til 40 þúsund, myndu fá aðgang að enska boltanum. Um leið var mánaðarverðið fyrir þá þjónustu hækkað úr fimm þúsund krónum í sex þúsund krónur.
Ef vel til tækist, og enginn viðskiptavinur myndi hætta í Premium áskrift vegna hækkunarinnar, myndi Síminn þegar vera búinn að tryggja sér 420 til 480 milljónir króna í viðbótartekjur á ársgrundvelli með henni. Hið minnsta.
Í ljósi þess að nær ómögulegt er að vera með Sjónvarp Símans án þess að kaupa internetþjónustu að Símanum þá eru flestir viðskiptavinir fyrirtækisins með svokallaðan „Heimilispakka“, sem inniheldur internet, heimasíma, IPTV aðgang (myndlykil), Premium-pakkann og nokkrar erlendrar stöðvar.
Á milli þess tíma sem Síminn keypti réttinn að enska boltanum og þess tíma sem áskrift að honum var bætt inn í Premium áskriftarleiðina var verðmiðinn á Heimilispakkanum hækkaður tvívegis, um samtals eitt þúsund krónur, annars vegar í byrjun mars 2019 og hins vegar í byrjun ágúst 2019. Langflestir Premium áskrifendur eru með þá áskrift í gegnum Heimilispakkann.
Áhrifin af þessari breytingu á bæði Símann og Sýn hafa verið mikil. Þau komu fyrst almennilega fram á þriðja ársfjórðungi ársins 2019, eftir að enski boltinn fór að rúlla í ágústmánuði og hækkanir á bæði Heimilispakkaleið Símans og Premium-sjónvarpsáskrift tóku gildi.
Í nýlegri fjárfestakynningu Símans vegna þriðja ársfjórðungs sagði að tekjur fyrirtækisins af Premium sjónvarpsþjónustu hefðu vaxið um 330 milljónir króna milli ára, eða um 30 prósent. Heimilispökkum hefði sömuleiðis fjölgað um 5.100 á sama tímabili.
Alls jukust tekjur Símans vegna sjónvarpsþjónustu um 19,6 prósent á þriðja ársfjórðungnum einum saman miðað við sama tímabil í fyrra, eða um 233 milljónir króna. Þær voru í heild 1.423 milljónir króna á ársfjórðungnum.
Í fjárfestakynningu kom fram að tekjuáhrif af enska boltanum hefðu verið umfram væntingar, að viðskiptavinum sem keyptu Premium áskrift hefði fjölgað um þrjú þúsund frá því að Síminn Sport fór í loftið og að auglýsingatekjur hefðu vaxið um 54 prósent á þriðja ársfjórðungi og ellefu prósent milli ára.
Hjá Sýn var sagan önnur. Þar lækkuðu tekjur vegna fjölmiðlarekstur um 144 milljónir króna miðað við þriðja ársfjórðung í fyrra, eða um sjö prósent. Samtals námu tekjur Sýnar vegna fjölmiðla 1.946 milljónir króna og engin ein tekjustoð félagsins dróst meira saman í krónum talið en fjölmiðlareksturinn. Hann nær til annarra fjölmiðla samstæðunnar en bara sjónvarpsstöðva. Miðlar Sýnar eru Stöð 2, Stöð2 Sport, Vísi, Bylgjuna, FM957 og Xið 977. Félagið er því líka með umtalsverðar tekjur af útvarpsrekstri og rekstri fréttamiðilsins Vísis.
Á þriðja ársfjórðungi 2018 höfðu tekjur Sýnar vegna fjölmiðla verið 76 prósent hærri en tekjur Símans vegna þeirrar tekjustoðar. Í ár voru fjölmiðlatekjur Sýnar 37 prósent hærri en helsta keppinautarins. Bilið á milli þeirra minnkaði 377 milljónir króna.
Hagnaður Símans var 2,3 milljarðar króna á fyrstu níu mánuðum þessa árs á meðan að hagnaður Sýnar var 384 milljónir króna á sama tíma, en hann kemur til vegna þess að bókfærður var söluhagnaður upp á 817 milljónir króna vegna samruna dótturfélags í Færeyjum. Án þessa bókfærða söluhagnað vegna þeirrar sölu væri tap Sýnar á fyrstu níu mánuðum ársins 433 milljónir króna.
„Í hádeginu í dag birtist á Kjarnanum fréttaskýring um málefni stafræns sjónvarps og internets á Íslandi. Því ber að fagna að Kjarninn gefi þessum mikilvægu þjónustuþáttum gaum og reyni að útskýra þessar margþættu atvinnugreinar á mannamáli. Síminn telur að nokkur atriði þurfi að koma fram til viðbótar til að varpa skýru ljósi á málaflokkinn:
