Belgía er ungt ríki, varð til árið 1831. Nafnið Belgía er þó mun eldra en Júlíus Cesar sem hertók landið á 1. öld fyrir Krist kallaði það Gallica Belgica. Þetta nafn hvarf þó á miðöldum en þegar Belgía varð sjálfstætt ríki árið 1831 varð hið opinbera heiti þess Konungdæmið Belgía.
Tildrög þess að Belgía varð sjálfstætt ríki eru flókin og margþætt en sú saga verður ekki rakin hér. Þegar ákvörðunin um að Belgía skyldi verða konungsríki þurfti að finna þjóðhöfðingja. Sú leit endaði með því að þýskur prins „tók starfið að sér“. Sá hét Leopold og eftir að hann var orðinn konungur nefndur Leopold I. Það var klókt af Belgum að fá þennan þýska prins sem konung, hann hafði verið giftur breskri prinsessu – hún lést af barnsförum – og var þess vegna tengdur Bretum. Tengsl hans við Breta og Þjóðverja urðu til þess að Frakkar, sem höfðu mikinn áhuga á að ná Belgíu undir sig, þorðu ekki að hafast að í þeim efnum.
Leopold II
Leopold I lést í desember 1865 og sonur hans, Leopold II erfði krúnuna. Hann var fæddur 1835, móðirin var seinni kona föður hans, Louise of Orléans. Frönsk eins og nafnið gefur til kynna.
Leopold II var mikill framkvæmdamaður. Það kom sér vel, enda í mörg horn að líta í ungu konungsríki. Margar þeirra bygginga sem reistar voru í hans tíð eru enn í dag með þeim glæsilegustu í landinu og sýna stórhug konungs.
Margir Belgar vilja gjarna muna þessa hlið á kónginum og kalla hann gjarna, með réttu, framkvæmdakónginn.
Leopold II lagði ríka áherslu á að efla varnir landsins, óttaðist alla tíð að nágrannaríkin, Frakkland og Þýskaland myndu sæta færis og leggja „litlu Belgíu“ eins og hann komst að orði, undir sig. Sá ótti reyndist þó ástæðulaus.
Afríka og Stanley
Þær fjölmörgu framkvæmdir sem Leopold II réðst í kostuðu mikið fé. Hann hafði veitt því athygli að mörg Evrópuríki beindu sjónum sínum að Afríku og ákvað að Belgía skyldi bætast í hóp þeirra.
Árið 1876 hélt Leopold II ráðstefnu í Brussel. Þangað mættu fulltrúar margra ríkja og sömuleiðis vísindamenn og landkönnuðir. Kóngurinn ræddi þar um nauðsyn þess að Afríkumenn færðust nær nútímanum, í viðskiptum og menningu. Hann vildi gjarna leggja sitt af mörkum í þeim efnum. Ráðstefnugestum leist vel á þessar hugmyndir, vissu ekki að hvað að baki bjó.
Árið 1878 samdi Leopold II við landkönnuðinn Henry Morton Stanley um að fara í leiðangur til Afríku, sem sérlegur fulltrúi sinn. Stanley þekkti vel til víða í Afríku, hann hafði verið blaðamaður og ferðast um mörg svæði í þessari stóru heimsálfu. Árið 1871 hafði hann, eftir tveggja ára leit, uppi á landkönnuðinum og trúboðanum David Livingstone, sem hafði farið til Afríku en enginn vissi hvar var niðurkominn. Samkvæmt frásögn Stanleys ávarpaði hann Livingstone með orðum sem urðu víðsfræg: „Doctor Livingstone, I presume.“
Fríríkið Kongó
Afríkuleiðangur Stanleys hófst árið 1879 og stóð í fimm ár. Þegar honum lauk hafði hann, fyrir hönd Leopolds konungs undirritað fjöldann allan af samningum um afnot af landi, lagt vegi og skipulagt verslunarstaði (trading posts) meðfram Kongó fljóti – eins og það heitir í dag – en það er næst lengsta fljót Afríku, um það bil 4400 kílómetra langt.
Ríkisstjórn Belgíu hafði efasemdir varðandi fyrirætlanir kóngsins um þessa risastóru nýlendu en það breytti engu. Kónginum tókst að fá stjórnir Bandaríkjanna og stærstu ríkja Evrópu til að samþykkja yfirráð Belga yfir svæði sem nær yfir 2.4 milljónir ferkílómetra – en Belgía er 31 þúsund ferkílómetrar. Leopold II bjó þannig um hnútana að að þessi nýlenda sem hann nefndi État Indépendant du Congo, Fríríkið Kongó, yrði sín einkaeign. Þetta var árið 1885.
Fílabein og gúmmí
Í upphafi nýlendutímabilsins beindist áhugi konungs fyrst og fremst að fílabeini. Á þessum tíma var fílabein mjög eftirsótt og fyrstu árin var það stærsta tekjulindin. Það stóð hinsvegar ekki lengi því um og uppúr 1890 voru vísindamenn búnir að uppgötva nýtt undraefni – eins og það var gjarna nefnt – gúmmí. Bílaöld var að hefjast og gúmmíið var þá – eins og í dag – besta efnið í hjólbarðana.
Í stuttu máli sagt: það varð strax mikil eftirspurn eftir þessu nýja efni sem unnið var úr trjákvoðu. Í nýlendu Belgíukonungs voru býsnin öll af gúmmítrjám, eins og þau voru kölluð eftir að efnið var uppgötvað. Og Leopold II sá strax hvílík auðlind þetta myndi reynast. Fjölmennt herlið hans neyddi heimamenn í Fríríkinu Kongó til að vinna stærstan hluta sólarhringsins.
Grimmilegar aðfarir
Ótal sögur eru til af grimmd hermanna konungsins, sem hikuðu ekki við að skjóta alla þá sem sýndu mótþróa eða slógu slöku við, að mati hermannanna. Fræðimenn telja að árið 1880 hafi íbúar Kongó verið um það bil 20 milljónir. 40 árum síðar, 1920 hafi landsmönnum fækkað um 50 prósent, 10 milljónir. Milljónir dóu úr hungri, fæðingum fækkaði og svo féll gríðarlegur fjöldi fyrir byssukúlum hermanna.
Aðrar nýlenduþjóðir, Frakkar, Þjóðverjar og Portúgalar tóku upp sömu vinnubrögð og Belgar, með skelfilegum afleiðingum fyrir íbúa í nýlendum þeirra.
Fríríkið Kongó varð Belgíska Kongó
Árið 1908 neyddist Leopold II til að afhenda belgíska ríkinu nýlenduna, sem þá fékk nafnið Belgíska Kongó, og bar það nafn til árins 1960, þegar nýlendutímabilinu lauk. Fyrir þessari breytingu árið 1908 voru tvær ástæður: kóngur var kominn í fjárþröng, vegna mikilla framkvæmda heima fyrir og sömuleiðis var hann orðinn óvinsæll meðal landa sinna.
Þær óvinsældir tengdust lítt málefnum Kongó. Kóngurinn talaði ekki flæmsku, annað aðalatungmál Belga, hann eyddi vetrunum í blíðunni á frönsku Miðjarðarhafsströndinni. Áhugi hans á ungum konum var litinn hornauga af löndum hans og þegar hann var 65 ára tók hann upp samband við unga fyrrverandi vændiskonu sem ól honum tvö börn. Kóngurinn var mikið fyrir að láta á sér bera og sá sjálfur til þess að af honum voru reistar margar styttur víðsvegar í Belgíu.
Safnið í Tervuren og mannadýragarðurinn
Árið 1897 haldin svonefnd Heimssýning í Brussel. Hana sóttu nær átta milljónir gesta og 27 ríki tóku þátt í sýningunni. Leopold II sá þarna kjörið tækifæri til að kynna nýlenduna „sína“ fyrir umheiminum og sett var upp sýning í nýbyggðu stóru glæsihýsi í Tervuren, fyrir utan Brussel. Mesta athygli vakti afrískt þorp sem kóngurinn hafði látið gera í garðinum við safnið. Hann hafði ennfremur látið flytja þangað 267 kongóbúa sem réru um í síkjum á svæðinu. Þetta var svo endurtekið á heimssýningunni árið 1958, tveimur árum áður en nýlendutímabilinu lauk, en var þá gagnrýnt harðlega.
Safnið hét upphaflega Belgíska Kongósafnið, en árið 1952 var nafninu breytt í Konunglega safnið um Belgíska Kongó. Árið 1960 þegar nýlendutímabilinu lauk fékk safnið þriðja nafnið og heitir nú Konunglega Mið-Afríkusafnið.
Safninu var lokað árið 2013, þá hafði nánast engu verið breytt frá því 1950. Árið 2018 var svo opnað á ný, eftir gagngerar endurbætur. Safnstjórinn sagði í viðtali fyrir skömmu að með breytingunni væri ætlunin að leggja áherslu á Afríku nútímans, án þess að gleyma fortíðinni. Safnstjórinn sagði að flestir Belgar hefðu, þangað til fyrir um 20 árum, verið sannfærðir um að nýlendutímabilið hefði í alla staði verið gott. Þeir hefðu lagt vegi, byggt sjúkrahús og séð til þess að almenningur í Kongó hefði notið skólagöngu. „Nú viðurkenna allir að þannig var það ekki, nú tala margir um nýlendutímabilið sem svartan blett í sögu Belgíu.“
Vilja stytturnar burt
Eins og áður var nefnt eru fjölmargar styttur af Leopold II víðsvegar í Belgíu. Undanfarið hafa heyrst háværar raddir sem krefjast þess að þessar styttur verði fjarlægðar, í ljós sögunnar. Ein stytta hefur verið fjarlægð, en annarsstaðar hefur kóngurinn, steyptur í brons, hinsvegar fengið á sig marga málningargusuna.
