Ekki hefur verið birt neitt nið­ur­brot á þeim hópi sem hefur nýtt sér þetta úrræði en ætla má að þar sé, að minnsta kosti að hluta, um að ræða fólk sem hefur átt í greiðslu­erf­ið­leikum vegna efna­hags­legra áhrifa COVID-19. Þeir sem fóru úr vel laun­uðum störfum á atvinnu­leys­is­bætur eru lík­legri til að til­heyra þessum hópi en aðr­ir, þar sem tekju­hærri hafa almennt verið lík­legri til að spara sér­eign en tekju­lægri.

Sú ályktun fær stoð í fjöl­mörgum sam­tölum sem Kjarn­inn hefur átt við fólk sem hefur misst vinnu eða tekjur und­an­farna mán­uði og í könnun sem Varða, rann­sókn­ar­stofnun vinnu­mark­að­ar­ins, gerði og var lögð var fyrir félaga í aðild­­ar­­fé­lögum Alþýð­u­­sam­­bands Íslands (ASÍ) og BSRB í nóv­­em­ber og des­em­ber 2020 þar sem staða launa­­fólks var könn­uð. Í nið­ur­stöðum hennar kom fram að um fjórð­ungur launa­­fólks átti erfitt með að láta enda ná saman og fimmt­ungur þess gat ekki mætt óvæntum útgjöld­­um. Um helm­ingur atvinnu­lausra átti erfitt með að láta enda ná saman og um 40 pró­sent þeirra gat ekki mætt óvæntum útgjöld­um.

Þar er um að ræða þá hópa sem verða fyrir mestum nei­kvæðum efna­hags­legum áhrifum af yfir­stand­andi heims­far­aldri.

Skatt­frelsi til að greiða niður hús­næð­is­lán

Þetta er ekki eini hóp­ur­inn sem fær að nota sér­eigna­sparn­að­inn sinn áður en hann fer á eft­ir­laun. Frá miðju ári 2014 hafa þeir lands­menn sem eru með hús­næð­is­lán getað nýtt sér­eigna­sparn­að­inn sinn til að greiða þau lán nið­ur. Sú nið­ur­greiðsla er hins vegar ann­ars eðlis en sú sem býðst sem hluti af COVID-19 aðgerð­ar­pakka rík­is­stjórn­ar­inn­ar. Hún er nefni­lega skatt­frjáls. Ríki og sveit­ar­fé­lög gefa þessum hópi fast­eigna­eig­enda eftir tekjur til að hús­næð­is­lán þeirra geti lækk­að. 

Frá þeim tíma sem úrræðið byrj­aði fyrst hafa alls 62.952 ein­stak­ling­ar, um 17 pró­sent allra lands­manna og um 30 pró­sent allra sem eru á vinnu­mark­aði, nýtt sér hið skatt­frjálsa úrræði. Þar er um að ræða bæði þá sem hafa nýtt sér almenna úrræð­ið, sem á að renna út í sum­ar, og úrræðið „Fyrsta fast­eign“, sem kynnt var til sög­unnar sum­arið 2016. 

Sam­kvæmt tölum sem fjár­mála- og efna­hags­ráðu­neytið hefur tekið saman fyrir Kjarn­ann nemur umfang nýt­ingar Íslend­inga á úrræð­unum tveimur frá miðju árið 2014 og fram til loka jan­úar 2021 alls 92 millj­örðum króna. Í þeim tölum kemur einnig fram að áætluð lækkun tekju­skatts og útsvars frá því að úrræðin buð­ust fyrst og fram til síð­ustu ára­móta sé 21,1 millj­arður króna.

Því hefur þessi hópur fengið 21,1 millj­arða króna í með­gjöf úr rík­is­sjóði sem öðrum hefur ekki boð­ist á umræddu tíma­bili. Um er að ræða tekju­tap sem ríki og sveit­ar­fé­lög þurfa ekki að takast á við nú, þar sem skattur af sér­eign­ar­sparn­aði er vana­lega borg­aður þegar fólk fer á eft­ir­laun. Þegar stærsti hluti þess hóps sem nýtir skatt­frjálsa úrræðið kemst á þann aldur verða stjórn­mála­menn nútím­ans lík­ast til flestir löngu hættir og aðrir teknir við ábyrgð á rík­is­fjár­mál­un­um. Pen­inga­gjöf þeirra til hluta lands­manna síð­ustu ár verður því tekju­sam­dráttur sem öðrum verður gert að takast á við. 

Mark­mið­inu sem átti að nást 2017 loks náð í fyrra

Nýt­ing á sér­eign­ar­sparn­aði til að greiða niður hús­næð­is­lán var upp­haf­lega hluti af hinni svoköll­uðu Leið­rétt­ingu, sem kynnt var til leiks í mars 2014. Upp­haf­lega átti heild­ar­um­fang hennar að vera 150 millj­arðar króna. 

Um 80 millj­arðar króna áttu að vera greiðsla úr rík­is­sjóði inn á höf­uð­stól þess hóps sem hafði verið með verð­tryggð hús­næð­is­lán á árunum 2008 og 2009, óháð efna­hag. Á end­anum nam Leið­rétt­inga­greiðslan 72,2 millj­örðum króna. Hún fór að mestu til tekju­hærri og eign­­ar­­meiri hópa sam­­fé­lags­ins.

Um 70 millj­arðar króna áttu síðan að koma til vegna þess að lands­mönnum yrði gert kleift að nota sér­eigna­sparnað sinn skatt­frjálst til að borga niður hús­næð­is­lán sín í þrjú ár, frá miðju ári 2014 og fram til 30. júní 2017. 

Búið er að fram­lengja nýt­ingu sér­eign­ar­sparn­aður til að greiða inn á hús­næð­is­lán tví­vegis síðan þá, fyrst fram á sum­arið 2019 og svo aft­ur, í tengslum við gerð lífs­kjara­samn­ing­anna, fram á mitt ár 2021.

Sér­eigna­sparn­að­ar­úr­ræðið eitt og sér, ef frá eru taldir þeir sem nýttu sér Fyrstu fast­eign, hafði í lok síð­asta árs gert lands­mönnum kleift að nota 81,5 millj­arða króna af sínum eigin sparn­aði til að greiða inn á hús­næð­is­lán­ið. þremur og hálfu ári eftir að upp­haf­lega nýt­ing­ar­tíma­bil­inu lauk hafði upp­gefið 70 millj­arða króna mark­mið Leið­rétt­ing­ar­inn­ar, sem áttu að klár­ast sum­arið 2017, loks náðst.