Skammt er stórra högga á milli í nátt­úru­ham­förum um allan heim þessa dag­ana. Skemmst er að minn­ast felli­bylj­anna Irmu og Har­veys sem hafa valdið gríð­ar­legri eyði­legg­ingu við Mexík­óflóa og í Karí­ba­hafi, og jarð­skjálft­ans sem skók Mexíkó. Í öllum þessum til­fellum hafa tugir látið lífið og millj­ónir hafa hrak­ist frá heim­ilum sín­um.

Þrátt fyrir að ótækt sé að tala niður þá harm­leiki og þján­ingar sem fórn­ar­lömb síð­ustu vikna hafa lið­ið, þá bliknar mann­fallið engu að síður í sam­an­burði við mann­skæð­ustu atvik sög­unn­ar.

Vagga kín­verskrar menn­ingar

Gulafljót (Huang He) er annað lengsta fljót Kína, á eft­ir Jangtse (Bláá). Það á upp­tök sín á háslétt­um Tíbet og liggur svo um tæp­lega 5.500 km leið niður í Gula­haf í norð­ur­hluta lands­ins.

Fljótið dregur nafn sitt af gul­leitum fram­burði þess, sem nemur um 1,6 millj­arði tonna árlega, en líkt og Níl í Egypta­landi hefur Gulafljót oft verið kallað „vagga kín­verskrar menn­ing­ar“ þar sem sam­fé­lög mynd­uð­ust víða eftir far­vegi þess í fyrnd­inni. Nú séð það á annað hund­rað millj­ónum manna fyrir vatni og á vatna­svæði fljóts­ins búa um 400 millj­ónir manna. 

Fljót­inu hefur um aldir alda verið hætt við flóðum með til­heyr­andi ógnum við menn, mann­virki og rækt­ar­land og hafa íbúar og stjórn­völd lagt mikið í að byggja upp stífl­ur, skurði og flóð­garða til að koma böndum á þetta mikla ólík­inda­tól.

Þær aðgerð­ir, og raunar hinn gríð­ar­legi fram­burður sem byggir upp nátt­úru­lega garða, hefur hins vegar haft þær afleið­ingar að víða stendur fljótið upp fyrir nær­liggj­andi land­svæði, sem býður flóða­hætt­unni enn frekar heim. Gulafljót gengur enda stundum undir nafn­inu „Sorg­ar­fljót­ið“, sem er skilj­an­legt miðað við hvað hefur gengið á.

Þrjú ham­fara­flóð á um hálfri öld

Saga Gulafljóts gerir ráð fyrir um það bil einu ham­fara­flóði á öld, en árin frá 1887 til 1938 voru sér­lega slæm að þessu leyti þar sem ekki færri en þrjú meiri­háttar flóð áttu sér stað með gríð­ar­lega alvar­legum afleið­ing­um.

Hið fyrsta af þessum þremur átti sér stað í sept­em­ber árið 1887. Þá hafði mikil úrkoma orðið þess vald­andi að miklir vatna­vextir urðu í fljót­inu. Eins og svo oft áður, rofn­aði flóð­garð­ur, að þessu sinni nálægt borg­inni Sjengsú í Hen­an-hér­aði. Vatnið og aur­inn sem því fylgdi, dreifð­ust fljótt um nær­liggj­andi svæði, alls um 130.000 fer­kíló­metra, sem er tals­vert meira en Ísland að flat­ar­máli. Millj­ónir manna misstu heim­ili sín og um 900.000 lét­ust. Enn fleiri fór­ust á næstu mán­uð­um, þar sem rækt­ar­land skemmd­ist og far­sótt­ir ­geisuðu.

Flóðið 1938 var að öðrum meiði þar sem það var af manna völd­um. Jap­anski her­inn réð­ist inn í Kína árið 1937 og lagði fljótt undir sig stór land­svæði. Yfir­völd, undir stjórn Chi­ang Kai-s­hek, afréðu að rjúfa flóð­garð Gulafljóts (aftur nálægt Sjengsú) til að hamla yfir­reið inn­rás­ar­hers­ins. Afleið­ing­arnar voru fyr­ir­séð­ar, tugs­þús­undir fer­metra rækt­ar­lands fóru undir vatn, millj­ónir hrökt­ust frá heim­ilum sínum og gríð­ar­legur fjöldi fólks lést. Að vísu ber heim­ildum ekki saman um hversu margir lét­ust þar sem komm­ún­ista­stjórnin sem síðar tók við, vildi meina að um 800-900.000 hefðu lát­ist, en lík­legra er að talan hafði verið nokkru lægri, e.t.v. um 400-500.000 manns, sem er engu að síður með verri ham­förum síð­ustu ald­ar. Þessi aðgerð hafði ann­ars lítil áhrif á fram­gang Jap­ana, en varð aldeilis vatn á myllu komm­ún­ista sem nýttu sér óánægju íbúa með stjórn­völd sem fórn­uðu lífum fjöl­skyldu­með­lima og nágranna, og fundu mál­stað sínum auð­ugan jarð­veg á flóða­svæð­unum með vel kunnum afleið­ing­um.

Versta flóðið varð þó árið 1931.

Aðstæður voru hinar verstu í aðdrag­and­an­um. Í tvö ár hafði ríkt mik­ill þurrkur um ger­vallt Kína og far­vegir stærstu ánna höfðu þornað upp að miklu leyti. Þá gengu yfir stór­kost­legar rign­ingar á upp­töku­svæðum þriggja stærstu fljót­anna í Kína, Jangtse, Gulafljóts og Huaí, og vatna­vextir voru for­dæma­laus­ir. Flóð­garðar rofn­uðu víða og vatn og aur­fram­burður flæddi yfir mik­inn hluta Mið-Kína Flóðin rén­uðu hins vegar ekki í marga mán­uði þannig að búsetu­svæði um 50 millj­óna manna, sem jafn­gilti um 170.000 fer­kíló­metrum, voru meira eða minna undir vatni.

Eins og gefur að skilja er erfitt að henda reiður á hversu margir lét­ust í þessum hörm­ung­um, meðal ann­ars þar sem átök ­geisuð­u milli komm­ún­ista og stjórn­valda, en áætlað er að í flóð­unum hafi á fjórðu milljón manna látið lífið þetta sum­ar, og líf tug millj­óna ­fór úr skorð­um.

Eftir að borg­ara­styrj­öld­inni í Kína lauk með sigri komm­ún­ista og stöð­ug­leiki komst á stjórn lands­ins var loks lagt í umbætur á flóða­vörnum við Gulafljót og hafa því ekki orðið nein meiri­háttar mann­skæð flóð síð­ustu ára­tug­ina. Þó er aldrei hægt að úti­loka að meiri­háttar ofan­koma og flóð geti valdið usla, og allan árs­ins hring er unnið að því að hreinsa fram­burð Gulafljót til að fyr­ir­byggja upp­söfnum þess og þær hörm­ungar sem gætu fylgt.