Borgarleikhúsið í samvinnu við leikhópinn Hin Fræga Önd
Handritshöfundur: Birnir Jón Sigurðsson
Tónskáld: Ingibjörg Ýr Skarphéðinsdóttir og Ragnheiður Erla Björnsdóttir
Leikstjóri: Hallveig Kristín Eiríksdóttir
Leikmynd: Hallveig Kristín Eiríksdóttir og Birnir Jón Sigurðsson
Búningar: Sólveig Spillaert
Lýsing: Jóhann Friðrik Ágústsson
Hljóð: Kristinn Gauti Einarsson
Flytjendur: Björk Níelsdóttir, Ragnar P. Jóhannsson, Viktoría Sigurðardóttir, Björg Brjánsdóttir, Bryndís Þórsdóttir, Halldór Eldjárn, Tumi Árnason.
Skammt undan ströndum Austurlands er eyja sem heitir Skrúðsey, í daglegu tali kölluð Skrúður. Skrúður stendur eins og klettur uppúr hafinu, sést vel úr Fáskrúðsfirði og einnig Reyðarfirði, hún er erfið uppgöngu en þaðan voru þó stundaðir útróðrar fyrr á öldum og höfðust þá vermenn við í helli, sem þar er og hefur í þjóðsögum verið talinn heimili bergrisa eða hrímþursa þess sem einnig er kallaður Skrúðsbóndinn; um hann segir í þekktu kvæði Ólafs Indriðasonar sem ort var um miðja nítjándu öld:
„Mjög er reisugt í Skrúð,
þar sig bergrisans búð
inn í brimþveginn hamarinn klýfur!“
Í næsta erindi – sem einnig má lesa í leikskrá að Fuglabjarginu – lýsir Ólafur öðrum íbúum Skrúðs, en það eru fuglarnir:
„Þar er hafsúla og már,
Þar er haftyrðill smár,
Þar eru hrafnar, lundar og skarfar.
Þar er æður og örn
Þar sín ótalmörg börn
Elur svartfugl og skegglurnar þarfar.“
Og hérna er í raun komin hlutverkaskrá sýningarinnar Fuglabjargið eða því sem næst; í sýningunni koma fram Súlan, Ritan, Lundinn, Haftyrðillinn, Langvían, Hrafninn, Skarfurinn, Æðarfuglinn og Hafassan og þau segja sína sögu eins og hún birtist á einu ári í lífi Skrúðs með öllum þeim tilbrigðum sem árstíðaskipti og veðraskipti bjóða.
Höfundur handrits er Birnir Jón Sigurðsson og leitar hann fanga í eðli og hegðunarmynstri fuglanna og mótar og myndar söguþráð útfrá því. Reyndar er kannski ekki rétt að tala um söguþráð í þeim skilningi sem algengastur er, og þó – fer hreyfing og framþróun náttúrunnar og alls þess lifandi sem hana byggir ekki eftir ákveðinni rökfestu sem kalla má þráð sögu? Allt sem lífsanda dregur fæðist, dafnar, vex, nær þroska, hrörnar og deyr og í því má vissulega greina ákveðinn þráð – söguþráð. Sú saga sem þannig er ofin kallar þó á öðruvísi nálgun áhorfenda og áheyrenda – lífssaga af því tagi sem sögð er í Fuglabjarginu skorar á áhorfandann að beita athygli og skilningi á annan hátt en þegar horft er á venjulega frásögn í leikhúsi.
Þær persónur sem hér birtast sjónum haga sér á annan hátt en mannfólkið og það kallar á einbeitingu og hæfileika til innlifunar að taka sögu þeirra til sín. En það er hverju mannsbarni hollt að þjálfa þann eiginleika og hér gefst kostur á því – Fuglabjargið skorar á áhorfendur sína að opna sig fyrir því sem fyrir augu ber og þá sést kannski, þegar allt kemur til alls, að fuglar Skrúðs eru hreint ekkert svo frábrugðnir okkur mönnunum þegar allt kemur til alls. Það er nefnilega ýmislegt líkt með skyldum og öll erum við ábúendur í sama vistkerfi.
Fuglabjargið er fyrst og fremst ópera eða tónverk og tónlistin flutt með lifandi hljóðfæraleik á sviðinu undir söng leikaranna/söngvaranna, sem bregða sér í hlutverk fuglanna sem áður eru nefndir. Tónlistin, líkt og söguþráðurinn, sækir innblástur í atferli fuglanna og notar þau hljóð sem heyra má í fuglabjargi Skrúðs. Úr verður líflegt tónverk, fjölbreytilegt eins og fuglahljóðin í náttúrunni, sem tjáir öll tilbrigði þess lífs sem kviknar, vex, þróast, elskar og játast því lífi sem í boði er. Tónskáldin Ingibjörg Ýr Skarphéðinsdóttir og Ragnheiður Erla Björnsdóttir eru höfundar tónlistarinnar, en sú síðarnefnda er einnig tónlistarstjóri sýningarinnar. Þær Ingibjörg Ýr og Ragnheiður Erla hafa báðar útskrifast af tónsmíðabraut LHÍ og hafa síðan fengist við nútíma tónsmíðar þar sem unnið er að því að tengja tækni og tónlist á nýjan hátt, en það skilar sér með ágætum í hljóðheimi Skrúðs. Það má nefna hér að í fyrri verkefnum sínum hafa þær leitað í hugarheim þjóðsagna og menningararfs, sem nýtist svo um munar í Fuglabjarginu. Tónlistin er aðlaðandi í þeirri merkingu að hún vekur forvitni og er samtvinnuð þeim vistfræðilega söguþræði sem sýningin fylgir.
Söngvararnir hafa það verkefni að gæða hvern fugl lífi og leysa það af hendi á hrífandi hátt undir styrkri leikstjórn Hallveigar Kristínar Eiríksdóttur. Þarna birtast Súla, Haftyrðill og Langvía, öll leikin og sungin af Viktoríu Sigurðardóttur, Riturnar eru leiknar og sungnar af Halldóri Eldjárn og Bryndísi Þórisdóttur, sem skipa einnig hljómsveit sýningarinnar; þá er þarna kostulegur Lundi, sunginn og leikinn af Björk Níelsdóttur, sem einnig fer með hlutverk Hrafnsins. Þá er ógetið Skarfsins, sem Ragnar Pétur Jóhansson leikur og syngur og Hafassan sem Björg Brjánsdóttir syngur og leikur ásamt því að vera í hljómsveitinni. Tumi Árnason leikur einnig í hljómsveitinni og bregður sér ásamt fleirum í hlutverk Æðarfuglsins. Það má því ljóst vera að lífið í klettum Skrúðs er hið fjölbreytilegasta – en það birtist ekki síst í frábærlega fallegum og hugvitsamlega hönnuðum fuglabúningum Sólveigar Spilliaert. Það er auðfundið, að þessir búningar styðja vel við túlkun leikara og söngvara í hlutverkum sínum og þeir gleðja svo sannarlega augað og eiga sinn þátt í því, ásamt hagnýtri og fallegri leikmynd að gefa sýningunni töfrandi og heillandi yfirbragð. Ónefnd er leikmyndin, sem hönnuð er af leikstjóranum Hallveigu Kristínu og handritshöfundinum Birni Jóni og um hana má segja að hún er nánast eins og áttundi leikarinn, svo vel þjónar hún sögunni og myndar um hana lifandi umgjörð, sem er umbreytileg eftir aðstæðum og þörfum.
Fuglabjargið er heilsteypt og fallegt listaverk sem enginn skyldi láta framhjá sér fara. Á þeim tímum sem við nú lifum hefur aldrei verið mikilvægara að taka til sín hugmyndina um náttúruna sem á rétt á að vera til á sínum eigin forsendum. Fuglabjargið styður þá hugmynd að allt sem lifir fái að gera það á sínum eigin forsendum.
Í kynningu á Fuglabjarginu, t.d. á heimasíðu Borgarleikhússins, er sýningin sögð „tónleikhúsverk fyrir börn“ og „barnaverk“. Það er í sjálfu sér satt, en þó vaknar sú hugsun hvort ekki væri rétt að benda á hversu vel sýningin er fallin til að kveikja samræður milli kynslóða, milli barna og foreldra, milli barna og móður- eða föðurforeldra. Hér er nefnilega ekki aðeins unnið með náttúruna sem þema, heldur einnig og ekki síður með þann menningararf, sem snýr að sambúð manns og náttúru. Öll saga okkar Íslendinga snýst um það og okkur er nauðsynlegt og hollt að kynnast henni og öðlast tækifæri til að móta persónulega afstöðu til hennar.
Kvæði Ólafs Indriðasonar, sem vitnað var til hér í upphafi, og sem hefur nýst höfundum Fuglabjargsins, segir frá hinu þekkta þjóðsagnaminni sem er Skrúðsbóndinn og þeirri mystík sem umvefur hann. Slíkur heimur þjóðsagna og þjóðtrúar umlykur vitaskuld einnig alla þá fugla sem byggja þetta land, Ísland, ásamt okkur mönnunum, og eru til vitnis um sambúskap manna og fugla.
Fuglabjargið er kjörin fjölskyldusýning, þar sem kynslóðirnar geta útfrá sýningunni og því sem þar segir frá, leyft sýningunni að lifa áfram í minningunni og glætt hana nýjum fróðleik og nýjum upplifunum, t.d. með því að fletta í nýútkominni bók Sigurðar Ægissonar, Íslensku fuglarnir og þjóðtrúin, sem segir frá sömu fuglum og sýningin (og allmörgum til viðbótar) og þar að auki í sama anda, þótt í öðruvísi miðli sé. Bók Sigurðar kemur út eftir að höfundar hafa samið handrit og tónlist, en það er eins og það sé ekki tilviljun að Fuglabjargið og bók Sigurðar komi út á sama tíma – bæði verkin horfa til heildar og bera með sér anda virðingar og réttar alls til lífs á eigin forsendum.
Fuglabjargið er sýning sem engin ætti að láta framhjá sér fara – og það væri hreint ekki verra ef von væri á framhaldi; af nógu er að taka í dýraríki lofts, láðs og lagar.
