Rík­is­stjórn Ástr­alíu ætlar að styrkja lög til verndar menn­ingu frum­byggja lands­ins. Þetta til­kynnti umhverf­is­ráð­herr­ann Tanya Pli­ber­sek í dag.

Laga­breyt­ingin er hluti af við­brögðum stjórn­ar­innar við rann­sókn þing­nefndar á stór­fyr­ir­tæk­inu Rio Tinto sem eyði­lagði árið 2020 helgar stein­hvelf­ingar frum­byggja í Juukan Gorge í vest­ur­hluta lands­ins. Fyr­ir­tæk­ið, sem er mjög umfangs­mikið í námu­vinnslu í land­inu, var að stækka járn­grýt­is­námu sína og sprengdi upp hvelf­ing­arnar sem voru frum­byggjum sögu­lega og menn­ing­ar­lega mik­il­væg­ar.

„Það er óhugs­andi að ein­hver myndi vís­vit­andi eyði­leggja Sto­nehenge, píramídana í Egypta­landi eða Lascaux-hell­ana í Frakk­land­i,“ sagði Pli­ber­sek er hún kynnti hinar áform­uðu laga­breyt­ingar á ástr­alska þing­inu í dag. „Þegar Bamyan-­búdda­stytt­urnar voru eyði­lagðar í Afganistan þá varð heims­byggðin rétti­lega ösku­reið. En það nákvæm­lega sama gerð­ist í Juukan Gor­ge.“

Hins vegar þykir nú ljóst að sögn Pli­ber­sek að með eyði­legg­ingu hvelf­ing­anna hafi Rio Tinto ekki brotið nein lög. Hún vill meina að sökin liggi í því að lög og reglur vernda svæði sem þessi ekki nægi­lega mikið fyrir námu­vinnslu og öðrum fram­kvæmd­um. „Það sem er ljóst í skýrslu [þing­nefnd­ar­inn­ar] er að kerfið okkar virkar ekki sem skyld­i.“

Ástr­alska rík­is­stjórnin mun vinna drög að laga­breyt­ing­unum í sam­starfi við regn­hlíf­ar­sam­tök 30 sam­taka frum­byggja í land­inu. Helsta mark­miðið er að gera lagaum­hverfið þannig úr garði að það standi vörð um menn­ing­arminj­ar.

Ákveðið hefur ver­ið, líkt og þing­nefndin lagði til í skýrslu sinni, að með nýju lög­unum verði réttur frum­byggja til að koma að ákvarð­ana­töku við fram­kvæmdir sem gætu með ein­hverjum hætti haft áhrif á þeirra menn­ing­ar­arf­leifð.

Sam­fé­lög frum­byggja við Juukan Gorge hafa hins vegar gagn­rýnt að þau hafi ekki verið höfð með í ráðum hvað varðar fram­haldið í kjöl­far skýrsl­unn­ar. „Allt þetta hófst með eyði­legg­ingu menn­ing­arminja okk­ar. Allir segja stöðugt að þeim þyki þetta leitt en aðgerðir skipta meira máli en orð,“ sögðu sam­tök sam­fé­lag­anna í sam­eig­in­legri yfir­lýs­ingu. „Við höfum séð eyði­legg­ing­una og við vitum hvað þarf að ger­a.“

Algengt er að skemmdir séu unnar á menn­ing­arminjum frum­byggja eða þær hrein­lega eyði­lagð­ar, segir Jamie Lowe, for­seti ráðs sem hefur umsjón og eft­ir­lit með ráð­stöfun á landi sem til­heyrir frum­byggjum Ástr­al­íu. Hann fagnar því að herða eigi lög og reglur enda hafi verið kallað eftir slíkum breyt­ingum í fjölda ára.

Mis­skiln­ingur Rio Tinto

Jacob Staus­holm, for­stjóri Rio Tin­to, segir að fyr­ir­tækið muni nú fara yfir til­lögur stjórn­valda. „Við ætlum að halda áfram að gera hvað við getum til að vera besti sam­starfs­að­ili sem hugs­ast getur og spila áfram lyk­il­hlut­verk í að tryggja að mik­il­vægar menn­ing­arminjar njóti vernd­ar.“

Stein­hell­arnir í Juukan Gorge voru um 46 þús­und ára gaml­ir. Eyði­legg­ing Rio Tinto átti sér stað í maí árið 2020 en á þessum slóðum er stærstu járn­grýt­is­námu fyr­ir­tæk­is­ins, og þeirri sem gefur mest í vasann, að finna. For­svars­menn fyr­ir­tæk­is­ins héldu því í fyrstu fram að um „mis­skiln­ing“ hefði verið að ræða og að þeir hafi ekki fengið upp­lýs­ingar um að stað­ur­inn væri menn­ing­ar­lega mik­il­vægur og heil­agur í hugum fólks­ins sem þarna býr.

Þessi við­brögð, sem fyrr­ver­andi for­stjór­inn hélt m.a. fram, hleyptu illu blóði í fjár­festa, m.a. ástr­alska líf­eyr­is­sjóð­inn Hesta. Fram­kvæmda­stjóri sjóðs­ins sagði ekki nóg að leysa þá sem beri ábyrgð á hneyksl­inu frá störfum heldur þyrfti að rann­saka málið ofan í kjöl­inn sem og aðra samn­inga sem fyr­ir­tækið er með við heima­fólk, oft frum­byggja­sam­fé­lög, á starfs­svæðum sín­um.