Nei­kvæðu frétt­irnar eru að verð­bólgan hefur ekki verið meiri í fjögur ár og rík­is­stjórnin telur sér það til tekna að hafa aukið útgjöld mik­ið. Það er svo gott að gefa eigur almenn­ings og auð­vitað vilja stjórn­mála­menn fá hrós fyr­ir.

Fyr­ir­sögn þess­arar greinar kemur úr nýlegu við­tali við Stefán Jón Haf­stein í Rík­is­út­varp­inu. Lík­lega á hann koll­gát­una. Margir hafa það skítt og mörgum finnst þeir hafa það skítt meðan lít­ill hópur lifi í vellyst­ing­um. Lífs­kjara­könnun Hag­stof­unnar bendir til þess að um 30% þjóð­ar­innar eigi erfitt með að ná endum saman og eigi ekki fyrir óvæntum útgjöld­um. Þessi tala skýrir það hvers vegna margir eru ósáttir við sinn hlut, jafn­vel þó að þjóðin standi að mörgu leyti vel, bæði í sögu­legu sam­hengi og alþjóð­legum sam­an­burði.

Mér fannst ég finna til

Sig­urður Gríms­son þótti efni­legt skáld fyrir næstum heilli öld. Hann gaf út ljóða­bók­ina Við lang­elda árið 1922 og hreifst af Ólafi Frið­riks­syni, fyrsta alvöru komm­ún­ista Íslands­sög­unn­ar. Sig­urður sagði um hann: „Hann var brenn­andi í and­anum - og pré­dik­aði sós­í­al­isma alls stað­ar, þar sem hann gat komið því við. Það var líf í tusk­un­um, þar sem hann kom. Eldur í æðum. Við hrif­umst af þessu, eins og lög gera ráð fyrir og dróg­umst ósjálfrátt að hon­um. Svo kom að því að við stofn­uðum Jafn­að­ar­manna­fé­lag Íslands.“

En Sig­urður hvarf fljótt af trúnni og fékk fyrir glósur vinstri manna sem hædd­ust að ljóð­línu hans: „Mér fannst ég finna til“. Sig­urður lét sér fátt um finn­ast og rifj­aði upp gamla tíma: „Manni leið aldrei vel ef maður gat ekki fundið sorg­ina ein­hvers stað­ar. Samt voru engir ham­ingju­sam­ari en þessi ungu, sorg­bitnu skáld.“

Því rifja ég upp sög­una af Sig­urði Gríms­syni að hend­ing hans lýsir vel til­finn­ingum margra um þessar mund­ir. Ekki bara fólks á Íslandi heldur víða um heim. Fyrir réttum tíu árum skrif­aði ég: „Ofuraflið sem leys­ist úr læð­ingi þegar inn­byrgð reiði brýst út getur valdið íslensku þjóð­fé­lagi slíkum skaða að eng­inn hefur áður kynnst slíku hér á land­i.“ Reiðin var mikil á árunum 2008-9 og hún hefur kraumað undir niðri síð­an. Hún getur blossað upp þegar minnst var­ir.

Tug­þús­undir mættu á Aust­ur­völl vorið 2016 eftir að þáver­andi for­sæt­is­ráð­herra gerði Ísland frægt um víða ver­öld með því að kann­ast ekki við fyr­ir­tæki sitt sem skráð er í Panama. Hann hrökkl­að­ist úr emb­ætti, en einu og hálfu ári síðar var hann mættur á Alþingi við sjö­unda mann. Þá taldi rúm­lega einn af hverjum tíu Íslend­ingum best að fela hon­um, með­reið­ar­sveinum og -mey hans að leiða þjóð­ina.

Ári síðar mætti hann á Klaust­ur­bar­inn með gam­an­mál um fjar­stadda alþing­is­konu: „Það voru ýmsir sem sögðu ‘take one for the team’ en Beggi var ekki til“ sagði Sig­mundur Davíð og upp­skar hlátur félaga sinna í K-6 hópn­um.

Um fyrr­ver­andi vin­konu sína segir hann af alkunnu lít­il­læti: „Ég er búinn að láta þessa konu yrða á mig aftur og aft­ur“ og bætti síðar við: „Henni er ekki treystandi og hún spilar á karl­menn eins og kven­fólk kann.“

Ég hef löngum talið að virð­ing Alþingis væri í raun mæld með virð­ingu þess sem minnsts álits nýt­ur. Alþingi er ekki hátt skrifað þessa dag­ana.

Þess vegna eru margir reiðir

Stundum get ég ekki annað en brosað þegar okkar ágæti for­sæt­is­ráð­herra talar um sam­ráð rík­is­stjórn­ar­innar við verka­lýðs­hreyf­ing­una. Í ræðu sagði hún að „eitt af for­gangs­málum mínum sem for­sæt­is­ráð­herra [var] að slá nýjan tón í sam­skipt­unum og sýna strax að þessi rík­is­stjórn hafi skýran vilja til að hlusta eftir óskum og áhyggjum bæði verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar og full­trúa atvinnu­rek­enda og bregð­ast við þeim eins og helst er unn­t.“ Ekki fara sögur af því að verk­stjóri rík­is­stjórn­ar­innar hafi fjallað um það þegar ljós­mæður og BHM fundu sig knúin til þess að „lýsa undrun og van­þóknun á ummælum heil­brigð­is­ráð­herra“ eins og gerð­ist í kjara­deil­unni síð­ast­liðið vor.

Rík­is­stjórn Bjarna Bene­dikts­son­ar, for­vera Katrínar og arf­taka míns sem fjár­mála­ráð­herra, hafði ekki starfað lengi þegar boðað var til fundar með for­ystu verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar á Þing­völl­um. Bæði fyrir og eftir þetta átti ég mikil sam­skipti við þennan hóp, enda eðli­legur hluti af starfi fjár­mála­ráð­herra. Ég sendi reyndar ekki út frétta­til­kynn­ingu í hvert skipti, en sam­skiptin voru síður en svo neitt leynd­ar­mál; ég birti til dæmis á FB mynd af mér með for­manni BSRB og for­seta ASÍ við Öxará. En sumir stjórn­mála­menn hafa þá skemmti­legu kenn­ingu að sagan byrji með sér.

Þó að sam­skiptin við for­ystu verka­lýðs­fé­laga hafi verið ágæt, leyndi það sér ekki að und­ir­rót óánægju og bit­urðar í hreyf­ing­unni var ákvörðun Kjara­ráðs um að hækka laun þing­manna um tugi pró­senta. Um 44,3% á einu bretti árið 2016. Um það hefur síðan verið deilt hvort hækk­unin hafi verið rétt­mæt eða ekki, til dæmis með því að bera laun þing­manna saman við laun for­ystu verka­lýðs­fé­laga eða skoða launa­breyt­ingar yfir lengri eða skemmri tíma.

Vand­inn við þessa miklu hækkun Kjara­ráðs var einmitt það að hún var mikil á einu bretti og miklu meiri en þær tölur sem almennir laun­þegar höfðu sjálfir séð. Engu máli skipti hvort launin eftir hækkun væru sann­gjörn eða ekki, skað­inn var skeð­ur. Fólk lét sér líka fátt um finn­ast þegar þing­menn ákváðu ein­hliða að draga úr starfstengdum greiðslum og skeytir lítt um að þing­far­ar­kaup hefur ekki hækkað síðan 2016.

Ummæli sumra þing­manna hafa ekki hjálp­að, þegar þeir ögra almenn­ingi bein­lín­is. Þing­maður VG, Bjarkey Olsen Gunn­ars­dótt­ir, taldi eðli­legt að styrkur frá þing­inu ætti að standa undir fjár­fest­ingum hennar í íbúð: „Ég fæ í kringum 180 þús­und á mán­uði því ég held tvö heim­ili og það dugar ekki fyrir afborg­unum af lánum af þeirri íbúð sem ég fjár­festi hér í 2013.“

Það er grá­glettni örlag­anna að hefði Kjara­ráð ákveðið að hækka launin í takt við launa­vísi­töl­una frá upp­hafi árs 2016 til dags­ins í dag og ekki hefði komið til áður­nefndrar skerð­ingar á starfstengdum greiðslum til þing­manna væru kjör þing­manna svipuð því sem nú er, en reiðin myndi ekki krauma und­ir.

Við hlustum því við erum góð

Aðal­vandi rík­is­stjórn­ar­innar er hún sjálf. Með ítrek­uðum yfir­lýs­ingum um að hún ætli að leggja mikið til mál­anna í samn­inga­við­ræðum á vinnu­mark­aði hefur hún í raun fært samn­ings­mark­miðin til. Stærstu verka­lýðs­fé­lögin vilja „hafa völd“ í sam­fé­lag­inu og ætla að sækja þau völd til rík­is­stjórn­ar­innar í verka­lýðs­bar­átt­unni nú eftir ára­mót. Fjár­mála­ráð­herra reynir að draga í land og segir að kannski geri rík­is­stjórnin ekk­ert, á sama tíma og for­sæt­is­ráð­herr­ann hefur sam­talið og „hlustar eftir óskum og áhyggj­u­m“.

Jafn­framt því sem for­sæt­is­ráð­herra gefur í skyn að nóg svig­rúm sé í rík­is­fjár­málum til þess að gera margt fyrir verka­lýðs­fé­lögin situr sam­göngu­ráð­herra ekki auðum hönd­um. Hann vill taka lán sem verður „minnst 50 til 60 millj­arðar króna“ og stefnt er að því að þau verði borguð að loknum verk­tíma sem yrði í fyrsta lagi 2024.

Í fjár­hags­á­ætlun þeirri sem ég lagði fram vorið 2017 var sér­stak­lega stefnt að því að minnka umfang rík­is­ins á kjör­tíma­bil­inu og lækka skuld­ir. Núver­andi rík­is­stjórn hefur þegar ákveðið að tefla á tæp­asta vað, svo mjög að VG hafði for­göngu um að skera niður áætlað fram­lag til öryrkja svo hægt væri að lækka veiði­gjöld á útgerð­ina. Ætla má að vænt­an­legur pakki til samn­inga á vinnu­mark­aði muni kosta ein­hverja tugi millj­arða. Ofan á þetta á svo að taka lán til vega­á­ætl­un­ar, en auð­vitað ekki að taka veggjöld á móti, eins og gefið hefur verið í skyn. Það stefnir því allt í að ríkið verði rekið með halla og safni skuldum í góð­ær­inu.

Ég mun halda áfram með United

Í Was­hington situr hálf­gal­inn for­seti einn í Hvíta hús­inu og tístir í gríð og erg. Það væri í sjálfu sér í lagi ef hann léti þar við sitja, en hann reisir á sama tíma múra umhverfis Banda­ríkin og ein­angrar þannig það ríki sem áður var í for­ystu fyrir frjálsum við­skipt­um. Og all­stór hluti Amer­ík­ana og rit­stjóri á Íslandi láta sér vel líka.

For­sæt­is­ráð­herra Breta er ekki gal­inn, en fær í hendur það verk­efni að gera ríkið valda­laust í sam­fé­lagi þjóð­anna og skerða lífs­kjör almenn­ings í leið­inni. Leið­togi stjórn­ar­and­stöð­unnar er sós­í­alisti af gamla skól­anum sem lætur sér vel líka að fylgj­ast með Bretum verða ann­ars flokks. Hér á landi eru svo stjórn­mála­menn sem sjá í nið­ur­læg­ingu Breta ýmis tæki­færi, þó að eng­inn viti enn hver þau eru.

Vinstri popúlistar víða um heim hafa sam­ein­ast undir merkjum þeirra Bernie Sand­ers, sem vildi verða for­seta­efni Demókrata í Banda­ríkj­un­um, og Yanis Varoufa­kis, fyrr­ver­andi fjár­mála­ráð­herra Grikkja. Þekkt­ustu liðs­menn þeirrar hreyf­ingar eru Julian Assange (sem studdi reyndar Trump), Noam Chom­sky, Cynthia Nixon og Katrín Jak­obs­dótt­ir. Þessi hreyf­ing hafnar end­ur­bóta­stefnu (e. reformis­m), sem hefur verið leið jafn­að­ar­manna til sós­í­al­isma, gagn­stæð bylt­ing­ar­stefn­unni.

Heim­ur­inn er sem sé að pól­ariser­ast í hægri og vinstri lýð­skrumara. Það er ekki bara for­ingi VG á Íslandi sem gengur í slíka hreyf­ingu, Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn ákvað fyrir nokkrum árum að ganga úr Evr­ópu­sam­tökum hóf­samra íhalds­flokka þar sem Kristi­legir demókratar Ang­elu Merkel hafa ætíð verið og færði sig til yfir í sam­tök hægri öfga­flokka.

En for­ingj­arnir þurfa lítið að ótt­ast. Sauð­tryggir flokks­menn fylgja sínu liði óháð stefn­unni. „Ég mun halda áfram með United eins og ég mun halda mig við Sjálf­stæð­is­flokk­inn“, sagði einn stuðn­ings­maður um jól­in.

Allt er þetta ugg­væn­legar fréttir fyrir venju­legt fólk á Íslandi, fólk sem finnst það ekki brýn­asta verk­efnið að auka hagnað útgerð­ar­innar eða koma í veg fyrir það að fólk á Íslandi fái ódýr­ari mat. Fólk sem vill hafa stöðugan gjald­mið­il, en ekki krónu sem getur sveiflað til millj­örðum úr einum vasa í annan eins og auga væri depl­að.

Horfur eru ekki góðar fyrir þá sem vilja að Ísland verði sam­keppn­is­hæft ríki þar sem stöð­ug­leiki og sann­gjarnar leik­reglur gildi. Rík­is­stjórnin undir for­yst­u VG hefur tekið að sér að verja hag þeirra sem mest hafa haft milli hand­anna. Á sama tíma vill verka­lýðs­hreyf­ingin hækka laun um ákveðna krónu­tölu, tals­vert umfram hag­vöxt, en það er ávísun á frek­ari verð­bólgu. Jafn­framt vill hún afnema verð­trygg­ingu, án þess þó að leggja til leið sem tryggir stöð­ug­leika, lægri vexti eða ódýr­ari mat­væli.

Er ein­hver von?

Ég var spurður að því á Þor­láks­messu hvort frjáls­lyndu öflin í sam­fé­lag­inu væru ekki of dreifð. Vissu­lega er það ekki sér­stak­lega til þess að auka stöð­ug­leik­ann hve margir flokkar sitja á Alþingi. Ég get vel við­ur­kennt það, þó að ég hafi lagt mitt af mörkum til þess að fjölga þeim.

Segja má að flokk­arnir á Alþingi skipt­ist í stórum dráttum í þrennt: Fram­sókn­ar­flokk­ana þrjá sem nú mynda rík­is­stjórn gegn umbót­um, frjáls­lynda fylk­ingu þriggja flokka, Við­reisn­ar, Pírata og Sam­fylk­ing­ar, sem vilja breyt­ingar á kerfum með mis­mun­andi áherslum þó og tvo flokka sem einkum virð­ast hverf­ast um for­ingja sína. Skylt er að geta þess að innan Sjálf­stæð­is­flokks­ins eru líka nokkrir frjáls­lynd­ir, en margir þeirra féllu út í síð­ustu kosn­ing­um, en þó ekki all­ir. Jafn­framt hefur Sam­fylk­ingin snúið sér meira til vinstri að und­an­förnu en áður, lík­leg­ast vegna þess að hún sér þar tóma­rúm eftir að VG gekk form­lega í Fram­sókn­ar­fylk­ing­una. Ekki er ólík­legt að Sós­í­alista­flokk­ur­inn fái hljóm­grunn hjá þeim hluta vinstri manna sem ekki sættir sig við að vera upp­fyll­ing­ar­efni.

Er ein­hver von til þess að frjáls­lyndi hóp­ur­inn nái áhrifum eða völdum á næst­unni? Meðan flokks­menn í VG una því að flokk­ur­inn sé brjóst­vörn sægreif­anna eru allar líkur á því að rík­is­stjórnin sitji út kjör­tíma­bil­ið. Því er það spurn­ingin hvort útlit sé fyrir breyt­ingar þegar þar að kem­ur. Reynslan gefur ekki góð fyr­ir­heit, hún bendir til þess að miklu auð­veld­ara sé að fá fólk upp á móti ein­hverju en með. Þó að meiri­hluti þjóð­ar­innar vilji taka upp annan gjald­miðil og líti á fiski­miðin við Ísland sem sam­eign þjóð­ar­inn­ar, þá hefur United-heil­kennið á end­anum haft yfir­hönd­ina og stór hluti kjós­enda leitar heim á sinn bás. Þangað vill klár­inn sem hann er kvaldast­ur.

Stjórn­mála­bar­átta vinnst samt ekki með því að líta stöðugt um öxl. Nýlega birt­ist við­tal við Hes­eltine lávarð, fyrr­ver­andi aðstoð­ar­for­sæt­is­ráð­herra Breta, þar sem hann talar um hvernig hans kyn­slóð, í dap­ur­legri for­tíð­ar­hyggju, spillir fyrir kom­andi kyn­slóð­um. Á Íslandi höfum við séð það sama ger­ast. Menn sem gætu verið virtir hugs­uð­ir, elder statesmen, eyða allri sinni orku í að halda í kerfi sem leiðir til minni vel­sæld­ar.

Vonin er að ungt fólk taki höndum saman við víð­sýnt fólk af eldri kyn­slóðum og saman sköpum við sam­fé­lag sem þar sem lögð er áhersla á almanna­hag og sér­hags­munir látnir lönd og leið. Ég er bjart­sýn­is­maður og hef trú á því að heim­ur­inn fari batn­andi, þó að syrti um stund.