„Nei, nei, þú ert ekk­ert búinn að tapa. Veð­settu Hlemm, gefðu mér svo allan pen­ing­inn þinn og gulu göt­urn­ar. Þannig getum við haldið áfram að spila“. Þessa setn­ingu hefur hver sá sem hefur spilað vin­áttu­brjót­inn Monopoly heyrt eða sag­t. 

Venju­lega fara setn­ingar í þessum dúr að heyr­ast þegar and­inn í kringum spila­borðið orð­inn ansi slæm­ur. Eftir 10 mín­útur af ten­inga­kasti eru örlögin í Monoploly venju­lega ráð­in. Allir við borðið vita hver vinnur og allir nema hann hefja hægt og smátt göngu sína í gröf­ina.

Fyrir utan það hvað endir­inn er fyr­ir­sjá­an­legur snemma er annað að Monopoly: það er leið­in­legt spil. Þú kastar ten­ing, kaupir allt sem þú lendir á og safnar pen­ing. En Þrátt fyrir það að Monopoly sé leið­in­legt spil sem að mestu gengur út á það að pína ást­vini sem lengst, þá er það merki­lega vin­sælt. Ég veit ekki um eitt ein­asta Monopolylaust heim­ili.

Hvað útskýrir það veit ég ekki. Kannski er það sjálf­spín­ing­ar­þörfin sem drífur þessar vin­sæld­ir. Eða mögu­lega er það ein­hvers­konar ósam­hverft gild­is­fall sem ræður ferð (það er að segja kannski fær fólk meira út úr því að pína aðra en það þjá­ist þegar það er pínt).

Mögu­legt gild­is­fall Monopoly spil­ara

Sama hvað því líður þá er það engin til­viljun að Monopoly er eins glatað og það er. Mark­mið Lizzie Magie, þegar hún hann­aði spilið snemma á 20. ára­tug síð­ustu ald­ar, var að sýna fólki fram á það hvað ein­okun er ömur­leg. Lizzie hann­aði spilið eftir að hafa lesið bók­ina Progress and Pover­ty, eftir  hag­fræð­ing­inn Henry Geor­ge. Hún kall­aði spilið reyndar Landlor­d´s Game en það var að mestu svipað og Monopoly eins og við þekkjum það í dag.

Monopoly var því aldrei hannað til a skemmta fólki. Heldur var það hannað til þess að kenna fólki um mik­il­væg­asta þema hag­fræð­inn­ar: ein­ok­un. Lizzie lang­aði að sýna heim­inum hversu ömur­lega illa sam­fé­lagið fer út úr því þegar of mikið land (eða eign­ir) safn­ast á höndum örfárra ein­stak­linga.

Þegar þú lendir á gulri götu sem and­stæð­ingur þinn á þá þarft þú að borga ein­hverja upp­hæð. Ef eig­and­inn á bara eina gula götu þá borgar þú ein­hverja þokka­lega sann­gjarna upp­hæð. Enda er eig­andi göt­unnar ekki í ein­ok­un­ar­stöðu. En um leið og ein­hver eign­ast heilan lit – og kemst þar með í ein­ok­un­ar­stöðu – þarft allir að borga tvö­falt. Með tím­anum fjár­festir svo ein­okar­inn og aðlagar verð­skránna sína með alls­konar vafn­ingum (sem flestir tengj­ast hótel fram­kvæmd­um). Í hvert skipti sem ein­okar­inn stækkar eigna­safn sitt rukkar hann hina spilar­ana meira og meira fyrir aðgang og afnot af eignum sín­um. Fljót­lega er einn leik­manna kom­inn með slíka yfir­burði að einn eftir öðrum við borðið missir lífs­vilj­ann.

Þessi kvöl. Þessi hjálp­ar­vana til­finn­ing sem þú upp­lifir þegar maki þinn neyðir þig til að veð­setja Lækj­ar­torg og selja hús á hálf­virði er nákvæm­lega það sem Lizzie ætl­aði sér. Hún vildi að fólk sæi heim­inn eins og hann er. Hún vildi að fólk vissi að án sam­keppni verða ríkir rík­ari og fátækir fátæk­ari. Hún vildi vita að til­veran verður óþol­andi þegar sam­keppni deyr.