Tollastríð Bandaríkjanna og Kínverja - og síðan einnig Evrópu - eru mikið áhyggjuefni fyrir Ísland. Ástæðan er ekki aðeins að allir tapi á tollastríðum að lokum, vegna neikvæðra áhrifa á hagvöxt og lífskjör, heldur einnig af því að það getur verið erfitt að spila rétt úr varnarleiknum.
Hvernig birtist tollastríðið á Íslandi?
Í fyrsta lagi er endunýjaður áhugi Bandaríkjanna á norðurslóðum og Íslandi þar á meðal, augljóslega hluti af stórveldakapphlaupi við Kína og að einhverju leyti Rússland. Þetta þykir orðið nokkuð augljóst, sé horft til þess hvernig skrifað er um málin af helstu sérfræðingum. Staðan var meðal annars til umfjöllunar í ítarlegri fréttaskýringu Kjarnans, 30. ágúst síðastliðinn.
Ísland þarf að marka sér stefnu gagnvart stöðunni, og þá hvort Ísland verði hluti af Belti og braut innviðastefnu Kínverja, eða geri viðskiptasamninga við Bandaríkin, sem styrkja viðskiptasambandið í sessi. Stórveldakapphlaupið er hluti af því sem kalla má tollastríð - þar sem stórveldin reyna að safna liði bandalagsþjóða og tryggja hagsmuni á einstökum svæðum.
Ísland á orðið mikið undir viðskiptasambandi við Bandaríkin og er það land orðið stærsta viðskiptaland Íslands, þegar ferðaþjónustan er tekin með í reikninginn. Við erum orðin háð bandarískum ferðamönnum og áhuga þeirra á Íslandi, og megum ekki við því að það verði mikill afturkippur í þeim viðskiptum.
Ólíkt mörgum öðrum þjóðum hefur Ísland verið að gera viðskiptasamninga við Kínverja og átt í viðræðum við Bandaríkin á sama tíma. Segja má að íslensk stjórnvöld séu að reyna að nýta stöðu sína til að opna dyr til austurs og vesturs, þrátt fyrir stórveldakapphlaupið.
Þessi misserin eru viðskipti með breiðþotur Boeing einnig í eldlínu tollastríðsins. Bandarísk stjórnvöld vilja hamla viðskiptum með Airbus þotur - mögulega (og líklega) - en kyrrsetningin á 737 Max vélum Boeing er farin að bíta verulega í flugvélaframleiðandann.
Í þeirri stöðu sem upp er komin er kyrrsetningin á Max vélunum orðin að vopni þeirra þjóða, sem eiga í tollastríði við Bandaríkin. Um þetta var meðal annars skrifað í FT í vikunni. Boeing er stærsta útflutningsfyrirtæki Bandaríkjanna og greinilegt virðist, að þrýstingur á það að kyrrsetningu verði aflétt er að aukast mikið. Þetta nýta viðsemjendur Bandaríkjanna sér, ef marka má skrifin í FT.
Þetta hefur slæm áhrif á Íslandi. Loftbrúin milli Íslands og umheimsins er nú mikilvægasta fyrirbærið í hagkerfinu, ekki síst eftir uppgang ferðaþjónustunnar á undanförnum árum. Kyrrsetningin kemur sér illa fyrir Icelandair, eins og þekkt er, og því lengra sem hún dregst á langinn, því alvarlegri verður staðan fyrir Ísland. Flóknara er það ekki, eins og glögglega hefur mátt sjá á rekstri Icelandair að undanförnu. Loftbrúin er ekki aðeins mikilvæg fyrir ferðaþjónustuna heldur einnig vöruflutninga.
Stjórnvöld standa frammi fyrir erfiðu verkefni, að tryggja hagsmuni Íslands, því tollastríð eins og þessi sem farin eru af stað núna, eru ekki leyst með einni undirskrift. Þau eru hluti af þungum straumum sem vara lengi.
Fyrir ári síðan skrifaði Gylfi Zoega, hagfræðiprófessor, ítarlega greiningu á efnahagsstefnu Bandaríkjanna í Vísbendingu, þar sem tollum er beitt miskunnarlaust til að vinna að framgangi einhvers sem eiga að vera bandarískir hagsmunir.
Í grein sinni sagði Gylfi meðal annars: „Ekki er líklegt að tollarnir bæti hag Bandaríkjanna. Í fyrsta lagi er verulegur hluti af innflutningi frá Kína framleiddur af bandarískum fyrirtækjum í Kína sem þá nota ódýrt vinnuafl. Farsímar Apple fyrirtækisins eru framleiddir í Kína og verða þá tollar til þess að hækka verð á þeim fyrir bandaríska neytendur. Í öðru lagi geta bandarísk fyrirtæki brugðist við tollunum með því að flytja framleiðslu til þriðja ríkis, t.d. Víetnam. Í þriðja lagi gætu þau flutt framleiðsluna til Bandaríkjanna en látið vélar og tölvur um framleiðsluna en ekki innlent vinnuafl.“
Erfitt er að greina sigurvegara úr þessari lýsingu á áhrifum tollastríðsins.
Tollastríð eru vondar fréttir fyrir lítið eyríki eins og Ísland, sem er langt frá mörkuðum og er verulega háð góðu markaðsaðgengi. Þau eru að mörgu leyti versti óvinur smáþjóða sem geta verið berskjölduð fyrir óbeinum áhrifum þeirra. Mikilvægt er að stjórnvöld geri ekki lítið úr stöðunni, sem komin er upp, og reyni að tryggja hagsmuni Íslands sem best.
