5. Til að efla íslensku og tryggja fram­tíð hennar er mik­il­vægt að leit­ast við að orða hugsun sína skýrt og skipu­lega og vanda fram­setn­ingu bæði tal­aðs máls og rit­aðs.

Meg­in­hlut­verk tungu­máls­ins er að vera sam­skipta­tæki. En þessu tæki er hægt að beita á mis­mun­andi hátt eins og öðrum tækj­um, og eins og með önnur tæki má gera ráð fyrir því að bestur árangur náist ef því er beitt af þekk­ingu, á mark­vissan og hnit­mið­aðan hátt. Við náum betur til áheyr­enda eða les­enda ef við vöndum upp­bygg­ingu setn­inga, veljum við­eig­andi orð og tölum skýrt en ef setn­inga­gerðin er rugl­ings­leg, orða­notkun ómark­viss og fram­burður óáheyri­leg­ur.

Frá­gangur bæði rit­aðs og tal­aðs máls skiptir líka máli. Rit­aður texti sem er fullur af hvers kyns villum – beyg­ing­ar­vill­um, rit­vill­um, ósam­ræmi, rangt not­uðum orða­sam­böndum o.s.frv. er ekki traust­vekj­andi. Sama gildir um talað mál þar sem fram­burður er mjög óskýr eða kæru­leys­is­leg­ur, erlendar slettur not­aðar í óhófi, o.s.frv. Mál af þessu tagi truflar margt fólk og veldur því að boð­skap­ur­inn kemst ekki til skila, vegna þess að áheyr­endur eða les­endur fest­ast í form­inu og láta það leiða athygl­ina frá merk­ing­unni.

Þess vegna er mik­il­vægt að lesa rit­aðan texta sem maður sendir frá sér vand­lega yfir – huga vel að beyg­ingu, fall­stjórn, beyg­ing­ar­sam­ræmi, orða­vali, staf­setn­ingu, setn­inga­gerð og grein­ar­merkj­um. Einnig þarf að huga að sam­ræmi í let­ur­gerð, let­ur­stærð, línu­bili o.þ.h. Þetta á auð­vitað sér­stak­lega við um texta sem fólk birtir opin­ber­lega á ein­hvern hátt, á prenti eða á net­inu, rit­gerðir sem nem­endur skila, o.fl. Reyndar er það þannig eftir til­komu sam­fé­lags­miðla að fólk skrifar miklu oftar en áður texta sem kemur fyrir augu margra.

Við þennan yfir­lestur er um að gera að nýta sér hvers kyns hjálp­ar­gögn, bæði á bók og raf­ræn. Úrval slíkra hjálp­ar­gagna hefur stór­auk­ist á síð­ustu árum og aðgengi að þeim batn­að. Þar má ekki síst nefna vef Árna­stofn­unar, Mál­ið.is. Þar er flett upp í sjö gagna­söfnum í einu; Beyg­ing­ar­lýs­ingu íslensks nútíma­máls, Íslenskri nútíma­máls­orða­bók, Íðorða­bank­anum, Mál­fars­bank­anum, Íslensku orða­neti, Staf­setn­ing­ar­orða­bók og Íslenskri orð­sifja­bók. Beinir hlekkir eru á fimm þess­ara gagna­safna. Málið er einnig til sem app á Google Play.

Risa­mál­heildin er safn sem hefur að geyma 1,5 millj­arð orða úr fjöl­breyttum text­um, einkum frá síð­ustu árum. Hægt er að leita í text­unum á marg­vís­legan hátt, svo sem eftir mál­fræði­legri grein­ingu. Sama leit­ar­við­mót er á safni íslenskra forn­texta. Að auki má nefna Rit­máls­safn Orða­bókar Háskól­ans með dæmum úr textum allt frá 1540, ÍSLEX – íslensk-nor­rænar orða­bækur, Hug­taka­safn Þýð­inga­mið­stöðvar utan­rík­is­ráðu­neyt­is­ins, og íslenskar rit­reglur. Öll fram­an­talin gögn eru opin og ókeypis á net­inu.

Auk þessa er Snara sem greiða þarf áskrift­ar­gjald fyr­ir. Þar er m.a. Íslensk orða­bók, Íslensk sam­heita­orða­bók, Mergur máls­ins og orða­bækur milli íslensku og ýmissa erlendra mála – dönsku, ensku, þýsku, frönsku, spænsku, ítölsku og pólsku. Til við­bótar má vísa á kver Ólafs Odds­son­ar, Gott mál; Pistla Jóns G. Frið­jóns­son­ar; og Rit­gerða­smíð eftir Eirík Rögn­valds­son. Það er mik­il­vægt að vita um þessi hjálp­ar­gögn, læra að nota þau, og nýta sér þau reglu­lega. Kæru­leys­is­leg umgengni við íslensk­una, hvort heldur er í ræðu eða riti, er engum til sóma.