Fyrir nokkrum mán­uðum sprakk allt á fuglafor­rit­inu Twitt­er. Ein­hver póstaði þar ein­kunn sem hún fékk og kveikti þar með í Lumbru­skógi. Fullt af fólki setti hjörtu í komment, margir ósk­uðu henni til ham­ingju á meðan aðrir urðu alveg brjál­aðir yfir þessu monti – ein­kunna­smán­un.

Sjálfur hef ég ekki mikla skoðun á því sem fólk gerir á sam­fé­lags­miðlum svo lengi sem það skaðar ekki aðra not­endur for­rit­anna. Þó þótti mér áhuga­vert að pæla aðeins í því hvaða áhrif góðar ein­kunnir hafa á vel­gengni fólks í líf­inu. Sér­stak­lega, hverju skilar góð ein­kunn þeim sem fékk hana aftur í vas­ann seinna? Er góð fjár­fest­ing að hanga á hlöð­unni dag og nótt eða er allt yfir fimm bara ógreidd yfir­vinna?

Könn­unin í Lumbru­skógi

Ég útbjó stutta könnun og bað not­endur fuglafor­rits­ins um að svara henni. Könn­unin spurði fólk hvernig því hefði gengið á mis­mun­andi mennta­stigum og hversu há laun þau eru með í dag. Ég lof­aði svo þessu ágæta fólki að gera skil á nið­ur­stöðum könn­un­ar­innar hér á Kjarn­an­um.

Síðan eru liðnir nokkrir mán­uð­ir, betra er seint en aldrei. Vona ég.

Rúm­lega 300 ein­stak­lingar svör­uðu spurn­ing­unum og eftir létta hreinsun gagn­anna voru tæp­lega 300 svör sem ég gat notað við grein­ing­una.

Not­endur Twitter eru almennt for­rétt­inda fólk, eins og mig grun­aði reyndar alltaf. Þeir sem svör­uðu spurn­inga­list­anum mínum voru almennt með heild­ar­laun langt yfir mið­gildi almenn­ings, íbúar Lumbru­skógs þéna á bil­inu 40 til 100% meira en almenn­ing­ur.

Það er eig­in­lega alveg magn­að. Og minnir mann á þá góðu stað­reynd að Twitter end­ur­speglar raun­hag­kerfið illa.

Rann­sókn­ar­spurn­ing­in: Græða íbúar Lumbru­skógs á því að leggja meira á sig?

Góðar ein­kunnir geta bæði verið orsök fram­tíðar vel­gengni eða ein­fald­lega afleið­ing ann­arra hæfi­leika sem end­ur­spegla sig bæði í betri ein­kunnum og betri frammi­stöðu á atvinnu­mark­aði.

Það er að segja, fólk sem er almennt dug­legt og vel gefið er lík­legra til að fá hærri ein­kunn­ir. Þannig má það vel vera að þeir sem standi sig vel í námi hefðu alltaf fengið hærri laun seinna á lífs­leið­inni. Þetta fólk er kannski þannig gert að allt sem það snertir breyt­ist í gull. Hærri laun væru þá ekki afleið­ing góðra ein­kunna, heldur eitt­hvað annað í skap­gerð eða blóði fólks sem leiðir til bæði betri ein­kunna og hærri launa.

Góðar ein­kunnir geta þó einnig þýtt það að fólk sem stóð sig vel í skóla hafi annað hvort fengið betra starf við útskrift og þannig kom­ist hærra upp tekju­stig­ann fyrr eða hafi ein­fald­lega orðið betri í sínu fagi og aukin fram­leiðni end­ur­spegli sig í launum seinna.

Þessi grein­ing svarar því ekki alveg þeirri spurn­ingu hvort það borgi sig að leggja meira á sig, frekar svarar hún því hvort laun end­ur­spegli ein­kunn­ir.

Háskóla­nám skiptir máli, með­al­ein­kunn ekki endi­lega

Til að skoða áhrif ein­kunna í háskóla á laun reikn­aði ég út laun íbúa Lumbru­skógs og bar þau saman við með­al­laun almenn­ings í land­inu. Ég tók laun almenn­ings sam­kvæmt Hag­stofu fyrir hvern ald­urs­hóp (20-24, 25-29 o.s.frv.) og reikn­aði hversu mikið meira fugl­arnir sem luku háskóla­námi fá greitt. Myndin að neðan sýnir þennan fugla­bón­us. Ung­lingar á Twitter eru almennt með rúm­lega helm­ingi hærri laun en almennir ung­ling­ar, aðrir ald­urs­hópar þéna almennt 40 til 60% meira en jafn­aldrar þeirra sem ekki eru á fuglafor­rit­inu og ekki svör­uðu könn­un­inni.

Háskóla­nám er ein­fald­lega starfs­nám. Það sem maður lærir í háskóla er oft­ast und­ir­staða þess sem maður gerir eftir að maður útskrif­ast. Ég lærði hag­fræði, ég vinn við hag­fræði. Ef fyrri kenn­ingin á að standa – hærri ein­kunnir leiða til meiri fram­leiðni og/eða betra starfs snemma – þá ættum við að sjá það í gögn­un­um.

En svo er ekki. Þeir sem stóðu sig sæmi­lega í háskóla þéna í dag mjög svipað þeim sem dúx­uðu. Kannski er allt yfir fimm í háskóla bara ólaunuð yfir­vinna. Grafið að neðan sýnir þrjá kassa, hver þeirra inni­heldur dreif­ingu 75% svar­enda og svarta línan í miðju kass­ana merkir mið­gildi hvers hóps. Eins og sjá má þá er tak­mark­aður mæl­an­legur munur á þeim launa­bónus sem þessir Twitter not­endur fá, sama hvort þeir voru með sæmi­lega ein­kunn­ir, mjög góðar ein­kunnir eða dúx­uðu.

Mennta­skóli og grunn­skóli

Mennta­skóla og grunn­skóla­stigið er þó ögn áhuga­verð­ara. Eins og áður sagði, ef góðar ein­kunnir skila sér í betri störfum eða meiri fram­leiðni þarf að vera teng­ing á milli þess sem maður lærir og vinnur svo við seinna. Ef ein­kunnir ein­fald­lega end­ur­spegla nátt­úru­lega getu, áunna getu eða önnur for­rétt­indi, þá ættu ein­kunnir í háskóla ekki að end­ur­spegla sig í hærri launum á vinnu­mark­aði, eins gögnin á undan gefa einmitt til kynna.

Ef ein­kunnir eru merki um getu, gáfur og for­rétt­indi þá hefði maður samt haldið að ein­hver fylgni væri á milli vel­gengni á grunn­skóla­stig­inu og fram­tíð­ar­launa. Sér­hæf­ingar í grunn­skóla (og mennta­skóla) er nefni­lega svo gott sem eng­in. Árangur nem­enda á þessum árum ætti þó að end­ur­spegla ein­hvers­konar í gáfur og getu, þó marga fyr­ir­vara megi setja svið slíka full­yrð­ingu.

Þessa kenn­ingu styðja gögn­in. Það er greini­legt sam­band milli ein­kunna á grunn­skóla­stigi og launa seinna í líf­inu. Það skiptir reyndar ekki máli hvort maður dúxi eða standi sig mjög vel en það munar tals­verðu á því að standa sig illa og mjög vel.

Eða kannski ekki. Vanda­málið við að lýta svona á þetta er að maður er ekki alveg að bera saman epli og epli. Flestir sem standa sig illa í grunn­skóla enda skóla­göngu sína annað hvort þar eða í mennta­skóla. Þeir fara þannig á mis við sér­hæf­ingu í fram­halds­námi sem skilar sér í hærri launum óháð ein­kunnum ef marka má fyrri grein­ingu þessa pistils. Þegar ein­stak­lingar sem ekki luku háskóla­námi eru teknir úr grein­ing­unni dregur tals­vert úr launa­bónus þeirra sem stóðu sig vel í grunn­skóla. Hann nán­ast þurrkast út.

Hvað lærum við af þessu öllu sam­an?

Það borgar sig alltaf að vera dug­leg­ur. Það gefur ein­fald­lega sál­inni að gera hlut­ina vel. Og þeir sem standa sig vel í grunn­skóla í dag munu lík­lega einn dag­inn ganga um með troðn­ari vasa en þeir sem stóðu sig illa. Það er þó ekki endi­lega út af því að þeir stóðu sig vel í grunn­skóla og háskóla.

Það er út af því að þeir eru lík­legri til að eyða lengri tíma í skóla og þeir sem eyða lengri tíma í skóla fá hærri laun þegar þeir hætta að læra og byrja að vinna. Ef marka má fuglafor­ritið þá borgar það sig ekk­ert sér­stak­lega að dúxa í háskóla. Það skilar sér alla­vega ekki í mæl­an­lega hærri laun­um.

Ég hefði kannski mátt vita það áður en ég eyddi öllum mínum stundum á bóka­safn­inu. Þó kannski ekki, þær voru margar mjög skemmti­legar og er ég betri sel­skapur í mat­ar­boðum en ég væri ann­ars.