Fyrsti hraun­mol­inn fór yfir það hversu var­huga­vert hálf­storknað hraun getur verið og síð­asti hraun­moli lýsti því svo ítar­lega hvað ger­ist ef maður fellur í gló­andi hraun.

Í þessum þriðja hraun­mola beinum við spjótum okkar að stærð eld­goss­ins í Fagra­dals­fjalli og setjum það í sam­hengi við önnur þekkt eld­gos hér á landi. Þannig getum við betur skilið við hvað er að etja í núver­andi gosi og hvaða ógn­ar­kraftar eru beisl­aðir í und­ir­djúp­unum á eyj­unni okkar fögru.

Rauð­gló­andi hring­leika­hús

Það má vel velta upp þeirri spurn­ingu hvort eld­gosið í Fagra­dals­fjalli sé kurt­eis­asta eld­gos sög­unn­ar. Gosið er stein­snar frá höf­uð­borg­ar­svæð­inu og Kefla­vík­ur­flug­velli og þar með stutt fyrir meiri­hluta Íslend­inga og ferða­langa erlendis frá að berja gosið augum – en samt nógu fjarri öllum manna­byggðum og mann­virkjum til að geta talist mikil ógn.

Öskufall er sama og ekki neitt, sprengi­hætta óveru­leg, hraun­flæðið fremur lítið og þar með einnig gasmeng­unin þó hún sé vissu­lega til stað­ar, einkum í námunda við gos­s­töðv­arn­ar. Eld­gosið er meira að segja svo til­lits­samt að það braut sér leið upp úr jarð­skorp­unni í miðjum dal sem mynd­aði eins konar hring­leika­húss í fyrstu sem gerði þeim sem lögðu leið sína þangað kleyft að ná full­kominni yfir­sýn.

Þegar tugir þús­unda höfðu þegar lagt leið sína í Geld­inga­dali ákvað gosið að tími væri kom­inn til að láta kvik­una skjóta sér upp á nokkrum stöðum til við­bót­ar, bara svona til að halda þessu áhuga­verðu og spenn­andi. Og auð­vitað þurftu allir að flykkj­ast aftur á stað­inn. Nema hvað! Síðan þá hafa ný gosop verið að opnast, logn­ast aftur útaf og gíg­arnir sem eftir standa keppst um hylli brenn­heitrar kvik­unn­ar. Það hefur verið hrein unun að fylgj­ast með þessu.

Við spyrjum að leikslokum

Okkar vaska fram­varð­ar­sveit í jarð­vís­indum hefur sann­ar­lega getað nýtt sér vin­gjarn­leika goss­ins til rann­sókna og mæl­inga og það er aðdá­un­ar­vert að sjá hve mikið magn af upp­lýs­ingum við höfum núþegar um gos­ið. Þann 21. apríl sl. birti Jarð­vís­inda­stofnun Háskóla Íslands til að mynda gagn­lega sam­an­tekt á helstu lyk­il­stærðum elgoss­ins í Fagra­dals­fjalli. Þar kemur meðal ann­ars fram að frá upp­hafi goss­ins sé sam­an­lagt með­al­rennsli frá öllum gíg­unum 5,6 rúmmetra á sek­úndu og að hraun­flæmið hafi nú náð einum fer­kíló­metra að stærð.

Hvor­ugt getur talist mikið eins og sjá má í þess­ari frá­bærri sam­an­burð­ar­mynd sem Jarð­vís­inda­stofnun Háskól­ans sendi einnig frá sér á dög­unum en í með­fylgj­andi grein kemur orð­rétt fram: „sem betur fer eru ekki öll eld­gos jafn­stór og Holu­hraun“ sem var með með­al­rennsli á bil­inu 100-200 m3/s og var stærsta hraun­gos á Íslandi frá Skaft­ár­eldum 1783.

Sé gosið í Fagra­dals­fjalli sett í sam­hengi við gosið í Holu­hrauni er hægt að skilja af hverju það fékk í upp­hafi við­ur­nefnið „Ræf­ill“. Mun­ur­inn verður enn meira slá­andi ef þetta er allt saman skoðað í sam­hengi við tvö stærstu eld­gos sem orðið hafa á Íslandi frá land­námi, Skaft­ará­elda­gosið í Laka­gígum og Eld­gjár­gosið 934. Þó svo öll hin gosin í með­fylgj­andi grafi séu lögð saman ná þau samt ekki með tærnar þar sem hin tvö hafa hæl­ana. 

Eld­gjár­gosið var 800 sinnum stærra að flat­ar­máli en núver­andi stærð goss­ins í Fagra­dals­fjalli eða álíka stórt og allur Reykja­nesskag­inn. Raunar þyrfti gosið í Fagra­dals­fjalli að gjósa sam­fleytt í 102 ár með sama krafti og nú til að ná sömu rúm­kíló­metra­stærð og Eld­gjár­gos­ið!

En í stað þess að henda gys að gos­inu í Fagra­dals­fjalli fyrir smæð sína og ræf­ils­hátt getum við prísað okkur sæla. Gosið er með ein­dæmum fal­legt og aðgengi­legt og svo megum við ekki gleyma því að það er bara einn mán­uður lið­inn. Svo við spyrjum að leikslok­um.

Höf­undar eru stofn­endur og eig­endur Icelandic Lava Show í Vík í Mýr­dal.