Til­lögur stjórna þriggja stærstu trygg­inga­fé­laga lands­ins, VÍS, Trygg­ing­ar­mið­stöð (TM) og Sjó­vá, um að greiða eig­endum sínum sam­an­lagt 9,6 millj­arða króna í arð og kaupa af þeim hluta­bréf upp á 3,5 millj­arða króna, hefur væg­ast sagt mælst illa fyr­ir. Sér­stak­lega þar sem hagn­aður tveggja þeirra, VÍS og Sjó­vár, er mun lægri en fyr­ir­huguð arð­greiðsla. VÍS hagn­að­ist ­nefni­lega um 2,1 millj­arð króna í fyrra en ætlar að greiða hlut­höfum sínum út fimm millj­arða króna í arð. Sjóvá hagn­að­ist um 657 millj­ónir króna en ætlar að greiða út 3,1 millj­arð króna í arð. TM hagn­að­ist hins vegar um 2,5 millj­arða króna og ætlar að greiða hlut­höfum sínum út 1,5 millj­arð króna.

Ástæða hinna miklu arð­greiðslna er að finna í breytt­u­m ­reikniskila­regl­um, sem lækka vátrygg­ing­ar­skuld félag­anna, hinn svo­kall­aða ­bóta­sjóð, en eykur eigið fé þeirra. Það fé sem „verður til“ vegna þess er því ekki raun­veru­legur hagn­aður heldur til­komið vegna talnakúnstna sem færa fé úr ­bóta­sjóðnum í eigið fé trygg­inga­fé­lag­anna, og þar af leið­andi til hlut­haf­anna. Í til­felli VÍS er vátrygg­inga­skuld­in/­bóta­sjóð­ur­inn til að mynda lækkuð um fimm millj­arða króna en eigið féð aukið um 3,7 millj­arða króna vegna þess­arra breyttu reikniskila­að­ferða.

Gagn­rýnin á þessa fyr­ir­högun stjórna trygg­inga­fé­lag­anna hefur verið gríð­ar­leg und­an­farna daga og mik­ill þrýst­ingur á að til­lög­urn­ar verði dregnar til baka. Mörgum sem gagn­rýna þykir eðli­legra að iðgjöld þeirra ­sem þurfa sam­kvæmt lögum að kaupa trygg­ingar af félög­unum verði lækk­uð, og við­skipta­vinum þeirra því skilað umræddri arð­semi, fremur en að hlut­hafar njót­i hennar ein­ir. FÍB, félag íslenskra bif­reiða­eig­enda, fór ­reyndar ekki svona fínt í hlut­ina. Í áskorun sem það sendi frá sér um liðn­a helgi sagði að trygg­inga­fé­lög stundi sjálftöku og grip­deildir úr sjóðum sem séu í raun í eigu við­skipta­vina þeirra. Félög­in, VÍS, TM og Sjó­vá, séu að fara að tæma bóta­sjóði til að greiða út arð til hlut­hafa sinna.

Ljóst er að gagn­rýnin er farin að hafa áhrif. Ólafía B. Rafns­dótt­ir, ­for­maður VR, skrif­aði harð­orðan pistil á heima­síðu stétt­ar­fé­lags­ins þar sem hún­ ­sagði félags­mönnum vera mis­boðið vegna arð­greiðsln­anna. Líf­eyr­is­sjóð­ur­ verzl­un­ar­manna er stærsti eig­andi bæði TM og VÍS og sjö­undi stærsti eig­and­i ­Sjóvar. VR skipar fjóra af átta stjórn­ar­mönnum í Líf­eyr­is­sjóði verzl­un­ar­manna á móti atvinnu­rek­end­um, sem skipa hina fjóra. Og í dag greindi Morg­un­blaðið frá því að stærstu hlut­hafar VÍS, stærstu líf­eyr­is­sjóðir lands­ins, ætli ekki að styðja arð­greiðslu félagsins og muni kjósa gegn henni á aðal­fund­i ef hún verði ekki dregin til baka. Þá ætlar efna­hags- og við­skipta­nefnd Alþing­is að ræða arð­greiðslur trygg­inga­fé­lag­anna á fundi sínum í dag.

En þau rök sem eru hvað sterk­ust fyrir því að fara var­lega í arð­greiðslum úr trygg­inga­fé­lögum er að finna í eft­ir­hruns­sög­unni. Það er ­nefni­lega ekki nema nokkur ár frá því að íslenska ríkið þurfti að stíga inn og ­bjarga trygg­inga­fé­lagi sem farið var á hlið­ina eftir að bóta­sjóður þess hafð­i verið tæmd­ur. Trygg­inga­fé­lag­ið, Sjó­vá, var talið „of stórt til að falla“. Þ.e. ­ríkið taldi það kerf­is­lega ekki for­svar­an­legt að láta það fara á hausinn, vegna þeirra afleið­inga sem það myndi hafa fyrir við­skipta­vin­ina sem greitt höfð­u ið­gjöld sam­visku­sam­lega og ætl­uð­ust til þess að fá þjón­ustu í sam­ræmi við þau.

Það félag sem lenti í hönd­unum á íslenska rík­inu árið 2009 var Sjó­vá. Og eig­endur þess höfðu greitt sér út 19,4 millj­arða króna í arð ­síð­ustu þrjú árin áður en það féll.

Greiddu sér 19,4 millj­arða króna í arð á þremur árum

Fyrir hrun vildu öll stærstu fjár­fest­inga­fé­lög lands­ins eiga hlut í trygg­inga­fé­lög­um. Ástæðan er ein­föld: Trygg­inga­fé­lög eiga gríð­ar­lega sjóði sem þau þurfa að fjár­festa úr. Þau skipta sam­fé­lagið afar ­miklu máli. Allt það fé sem venju­legt fólk borgar í iðgjöld fer ann­ars vegar í að borga út tjóna­greiðslur og hins vegar í fjár­fest­ingar til að gera félög­un­um kleift að mæta fram­tíð­ar­skuld­bind­ingum sín­um.

Ef tæk­ist að stýra fjár­fest­ingum þess­ara sjóða þá væri það ­mikið vopn í vopna­búri þeirrar sam­steypu sem hefði yfir­ráð yfir þeim. Þess ­vegna átti Milestone Sjó­vá, Exista átti VÍS og FL Group átti Trygg­inga­mið­stöð­ina.

Milesto­ne, fjár­fest­inga­fé­lag sem var að mestu leyti í eigu bræðr­anna Karls og Stein­gríms Wern­ers­sona, eign­að­ist ­Sjóvá að fullu í byrjun árs 2006. Á næstu tveimur árum voru færð­ar­ fjár­fest­inga­eignir inn á efna­hags­reikn­ing félags­ins sem bók­færðar voru sem 50 millj­arða króna virði. Eign­irnar voru færðar frá Milestone til Sjóvá til að ­gera upp við­skipta­skuld. Þessum eignum fylgdu vaxta­ber­andi skuldir upp á 40 millj­arða króna, að mestu leyti í erlendum gjald­miðl­um. Allar fjár­fest­ing­arn­ar og skuld­irnar voru geymdar í dótt­ur­fé­lögum Sjóva sem stýrt var af Milesto­ne. Á pappír voru þetta því ágætis við­skipti fyrir Sjó­vá. Það var þó ekki þannig í raun­veru­leik­an­um.

Eign­irnar voru nefni­lega að stóru ­leyti fast­eignir og fast­eigna­þró­un­ar­verk­efni erlendis sem keypt höfðu verið á háu verði þegar alþjóð­lega fast­eigna­bólan stóð sem hæst. Verk­efnin voru með­al­ ann­ars í Banda­ríkj­un­um, Ind­landi, Rúm­en­íu, Hong Kong og víð­ar, auk full­byggðra fast­eigna ­sem voru í útleigu í löndum á borð við Belg­íu, Frakk­land og Þýska­land. Flest þess­ara verk­efna voru þess eðlis að Sjóvá var látið leggja fé í þau. Þeg­ar fast­eigna­mark­að­ur­inn hrundi og íslenska krónan einnig lækk­uðu eign­irn­ar gríð­ar­lega í verði á sama tíma og skuld­irnar snar­hækk­uðu. Sjóvá varð á ör­skammri stundu nán­ast óstarf­hæft.

Auk þess lán­aði Sjóvá eig­anda sín­um Mi­lestone og félagi sem hét Föld­ung­ur, en hafði áður heitið Vafn­ing­ur, sam­tals um 20 millj­arða króna snemma árs 2008 þegar erlendir stór­bankar vildu ekki lána þeim lengur og gerðu veð­kall vegna ann­arra lána. Þessi við­skipti, sem eru oft­ast kölluð Vafn­ings­-við­skipt­in, voru mikið í umræð­unni á Íslandi fyr­ir­ nokkrum árum vegna aðkomu Bjarna Bene­dikts­son­ar, for­manns Sjálf­stæð­is­flokks­ins, að þeim. Faðir og föð­ur­bróðir Bjarna tóku þátt í við­skipt­unum og Bjarn­i veð­setti hluta­bréf í Vafn­ingi fyrir láni sem veitt var í þeim. End­ur­fjár­mögn­unin var vegna bréfa í Glitni sem urðu verð­laus í banka­hrun­in­u. Það sem gerði þessa stöðu enn súr­ari var sú stað­reynd að eig­endur Sjó­vár höfð­u greitt sér 19,4 millj­arða króna út í arð á árunum 2006-2008. Það voru pen­ing­ar ­sem sáust aldrei aft­ur.

Tæmdu bóta­sjóð­inn

Það komst þó ekki upp um stöð­u ­Sjó­vár strax eftir hrun­ið. Eft­ir­lits­að­ilar höfðu öðrum hnöppum að hneppa þar ­sem heilt banka­kerfi hafði fallið í fangið á þeim. Staða Sjó­vár í árs­lok 2008 var þó með þeim hætti að grípa hefði þurft inn í. Bóta­sjóður félags­ins, eða vá­trygg­ing­ar­skuld, á þeim tíma nam 22,7 millj­örðum króna. Lánin til Milesto­ne og Föld­ungs, sem öll voru töp­uð, voru um 85 pró­sent af þeirri upp­hæð. Þá átt­i eftir að taka inn í dæmið tapið vegna fast­eigna­verk­efn­anna, en tap vegna þeirra varð á end­anum um tíu millj­arðar króna. Aug­ljóst var að eignir voru mun minna virði en skuldir og Sjóvá því að minnsta kosti tækni­lega gjald­þrota og að öllu ­leyti komið í fangið á stærsta kröfu­hafa sín­um, þrota­búi Glitn­is.

Í mars 2009 var ákveðið að reyna að ­leysa úr vanda Sjó­vár með því að selja það nýjum eig­end­um. Fyr­ir­tækja­svið Ís­lands­banka var fengið til þess og átti meðal ann­ars í við­ræðum við fær­eyskt ­trygg­inga­fé­lag um kaup­in. Stærsta vanda­málið í þeim við­ræðum var að Sjóvá hafð­i ­geng­ist í ábyrgð vegna fjár­fest­inga­verk­efnis í Macau í Hong Kong upp á um 8,5 millj­arða króna sem voru á gjald­daga þá um haust­ið. Morg­un­ljóst var að Sjó­vá­ ­gat ekki staðið við þann gjald­daga. Fær­ey­ing­arnir og aðrir sem hnusuðu af ­fé­lag­inu höfðu á end­anum engan áhuga á að koma með pen­inga inn eins og þá var kom­ið. Skila­nefnd Glitnis gerði sér á þeim tíma grein fyrir því að ein­ung­is t­veir kostir voru í stöð­unni, að setja Sjóvá í þrot eða fá ríkið til að kom­a ­með fé inn í félag­ið.

Of stórt til að falla

Þegar leitað var til­ fjár­mála­ráðu­neyt­is­ins um að koma með pen­inga inn í Sjóvá blasti við að félag­ið var á hlið­inni. Staðan var mun verri en menn gerðu sér grein fyrir og ­Stein­grímur J. Sig­fús­son, þá fjár­mála­ráð­herra, hefur sjálfur lýst aðkom­unni að ­Sjóvá sem „hryll­ing­i“. Á þeim tíma var það hins vegar ein­dregið mat Fjár­mála­eft­ir­lits­ins að það væri mjög slæmt ef trygg­inga­fé­lag færi í þrot. Það væri í raun verra að mörgu leyti en að banki færi í þrot. Ekki þótt­i við­ráð­an­legt að setja Sjóvá inn í annað hinna stóru trygg­inga­fé­lag­anna, VÍS eða ­Trygg­inga­mið­stöð­ina, af mark­aðs- og sam­keppn­is­legum for­send­um. Hvor­ugt þeirra var í stakk búið að taka við Sjó­vá.

Ráðu­neyt­ið, Seðla­banki Íslands og Fjár­mála­eft­ir­litið réðu því ráðum sínum og urðu til að byrja með sam­mála um eitt: Að versti kost­ur­inn væri að gera ekki neitt. Þá hefði komið upp slæm ­staða, fólk hefði verið búið að greiða iðgjöld en trygg­inga­fé­lagið farið á haus­inn og fólkið þar af leið­andi í raun ekki tryggt leng­ur. Auk þess vor­u millj­arðar króna ógreiddir í slysa- og örorku­bæt­ur. Ljóst var að ríkið mynd­i lík­ast til þurfa að axla greiðslu þeirra bóta sem fólki hefðu verið dæmdar og það átti inni ógreidd­ar. Sam­kvæmt leyni­legu mati sem lagt var fram á þeim tíma ­gat kostn­aður rík­is­ins vegna þessa orðið á bil­inu 15 til 20 millj­arðar króna.

Ríkið ákvað því strax í byrjun maí 2009 að koma inn í félag­ið. Vátrygg­inga­rekstur Sjó­vár var svo „seld­ur“ inn í nýtt félag, Sjó­vá­-al­mennar trygg­ingar ehf., þann 30. sept­em­ber 2009 . Í raun var um kenni­tölu­flakk með vel­þóknun yfir­valda að ræða. Fram­lag rík­is­ins varð á end­anum 11,6 millj­arðar króna, sem voru greiddar með kröfum á aðra sem rík­ið átti. Auk þess lögðu Glitnir og Íslands­banki til um fimm millj­arða króna svo nýja félagið yrði starf­hæft. Í kjöl­farið var nýja Sjóvá sett í sölu­ferli til að ­reyna að ná með­gjöf­inni til baka.

Tap rík­is­ins um fjórir millj­arðar

Í lok júlí 2011 var síðan til­kynnt um að hópur fjár­festa hefði keypt rúm­lega helm­ings­hlut. Hóp­ur­inn hafði ver­ið ­settur saman af Stefni, eigna­stýr­ing­ar­fyr­ir­tæki í eigu Arion banka, og keypt­i hlut­inn í nafni félags sem heitir SF1 slhf. Stærstu eig­endur þess voru líf­eyr­is­sjóð­ir, ­fé­lag í eigu Síld­ar­vinnsl­unnar (sem er að hluta til í eigu Sam­herj­a), félag í eigu Stein­unnar Jóns­dótt­ur, félag í eigu Ernu Gísla­dótt­ur, félag í eigu Tómasar Krist­jáns­sonar og [DS1] Finns Reyrs Stef­áns­sonar (eig­in­manns Stein­unnar Jóns­dótt­ur) og félag í eigu Jóns Dið­riks Jóns­son­ar. Hóp­ur­inn fékk auk þess for­kaups­rétt á um 20 pró­senta hlut til við­bótar og nýtti sér hann skömmu síð­ar. Hann átti því 73 pró­senta hlut í Sjóvá í lok árs 2012. Afgang­ur­inn var í eigu rík­is­ins, þrota­bús Glitnis og Ís­lands­banka. Alls var tap rík­is­ins vegna aðkomu þess að Sjóvá rúm­lega fjór­ir millj­arðar króna.

Sjóvá var síðan skráð á markað í a­príl 2014. Stærsti eig­andi félags­ins í dag er SAT Eign­ar­halds­fé­lag, sem er nú í eigu íslenska rík­is­ins.

Engir glæpir

Emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara hef­ur ­rann­sak­aði með­ferð Milestone og tengdra aðila á Sjóvá sem mögu­legt saka­mál frá­ því snemma árs 2009. Emb­ættið gerði meðal ann­ars hús­leit hjá Þór Sig­fús­syn­i, ­fyrrum for­stjóra Sjó­vár, Karli Wern­ers­syni, fyrrum stjórn­ar­for­manni og aðal­eig­anda Milesto­ne, og Guð­mundi Ólafs­syni, fyrrum for­stjóra Milestone á því ári. Þeir voru allir yfir­heyrðir og fengu stöðu grun­aðra á meðan yfir­heyrsl­ur stóðu yfir.

Í lok árs 2014 var rann­sókn ­sér­staks sak­sókn­ara á meintum umboðs­svikum fyrrum eig­enda og stjórn­enda Sjó­vár hætt og nið­ur­staðan var sú að ekki var talið efni til ákæru. Rann­sóknin hafði þá ­staðið yfir í fimm og hálft ár. Emb­ættið ákærði hins vegar Karl og bróðir hans ­Stein­grím, sem var einnig á meðal helstu eig­enda Milesto­ne, ásamt Guð­mund­i ­fyrir að hafa látið Milestone fjár­magna kaup bræðr­anna á hlutafé systur þeirra, Ing­unn­ar, í félag­inu. Auk þess voru end­ur­skoð­endur félags­ins ákærðir í mál­in­u. Sak­born­ingar voru sýkn­aðir í hér­aðs­dómi í des­em­ber 2014 en mál­inu var áfrýjað til­ Hæsta­rétt­ar. Það er á dag­skrá hans 7. apríl næst­kom­andi. Milestone var úr­skurðað gjald­þrota árið 2009 og heild­ar­kröfur sem gerðar voru í bú félags­ins ­námu tæpum 80 millj­örðum króna. Kröfu­hafar fengu undir eitt pró­sent af kröf­um sínum til baka.