Rík­is­stjórn Bjarna Bene­dikts­sonar sem tók við á mið­viku­dag er sú rík­is­stjórn sem lengstan tíma hefur tekið að mynda síð­ustu 60 árin í íslenskri stjórn­mála­sögu. Ráðu­neyti Bjarna varð til þegar 74 dagar voru liðnir frá kosn­ing­um, rétt eins og ráðu­neyti Þor­steins Páls­sonar sem tók við 74 dögum eftir kosn­ing­arnar 1974.

Afar flókin staða blasti við þeim full­trúum sem náðu kjöri til Alþingis í haust­kosn­ing­unum 29. októ­ber síð­ast­lið­inn. Meiri­hluti Sjálf­stæð­is­flokks og Fram­sókn­ar­flokks hafði fallið og atkvæðin dreifst nokkuð jafnt, sam­an­borið við fyrri Alþing­is­kosn­ing­ar. Engir tveir flokkar gátu myndað meiri­hluta á þing­inu og ljóst var að þrjá eða fleiri flokka þurfti til. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn var enn stærstur og bætti við sig tveimur þing­mönnum síðan í kosn­ingum 2013 og fékk Bjarni umboð til stjórn­ar­mynd­unar úr vasa Guðna Th. Jóhann­es­sonar for­seta.

Bjarni ræddi fyrst við Bene­dikt Jóhann­es­son, for­mann Við­reisn­ar, og Ótt­arr Proppé, for­mann Bjartar fram­tíð­ar. Þeir Bene­dikt og Ótt­arr höfðu tekið höndum saman og gengið í eins­konar „stjórn­ar­mynd­un­ar­banda­lag“ eftir kosn­ing­arn­ar. Í þess­ari fyrstu til­raun til stjórn­ar­mynd­unar tókst Bjarna ekki að leiða Sjálf­stæð­is­flokk­inn saman við banda­lag Við­reisnar og Bjartrar fram­tíð­ar.

Þá var komið að Vinstri grænum sem reyndu að leiða saman fimm flokka í rík­is­stjórn án árang­urs. Vinstri græn, Pírat­ar, Við­reisn, Björt fram­tíð og Sam­fylk­ingin náðu ekki saman undir verk­stjórn Vinstri grænna og heldur ekki undir verk­stjórn Pírata. Guðni for­seti greip þá í annað sinn til þess ráðs að veita engum sér­stökum þing­flokki umboð til mynd­unar meiri­hluta. Bjarni, Bene­dikt og Ótt­arr fund­uðu þá á ný og úr verður eins manns meiri­hluti á Alþingi og rík­is­stjórn­ar­sam­starf undir for­sæti Bjarna Bene­dikts­son­ar.

Þegar rúmur mán­uður var lið­inn frá kosn­ing­unum tók Kjarn­inn saman lengd stjórn­ar­mynd­un­ar­tíma­bila síð­ustu 60 árin og rakti helstu ástæður þess að myndun rík­is­stjórna hefur dreg­ist í gegnum tíð­ina.

Meira en tveir flokkar í fyrsta sinn í 28 ár

Síðan Davíð Odds­son varð for­sæt­is­ráð­herra í rík­is­stjórn Sjálf­stæð­is­flokks og Fram­sókn­ar­flokks árið 1991 hafa aðeins tveggja flokka rík­is­stjórnir orðið til á Íslandi. Síð­ast varð til rík­is­stjórn fleiri flokka en tveggja á miðju kjör­tíma­bili árið 1989 þegar Stein­grímur Her­manns­son leiddi saman fjóra flokka (Fram­sókn­ar­flokk­ur, Alþýðu­banda­lag­ið, Alþýðu­flokkur og Borg­ara­flokk­ur). Í upp­hafi kjör­tíma­bils­ins hafði Þor­steinn Páls­son, þá for­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins, myndað rík­is­stjórn þriggja flokka (Sjálf­stæð­is­flokks, Fram­sókn­ar­flokks og Alþýðu­flokks) 74 dögum eftir kosn­ingar 1987. Rík­is­stjórn Þor­steins var ekki lang­líf og „sprakk í beinni útsend­ingu“ rúmu ári eftir að hún kom fyrst saman á rík­is­ráðs­fundi.

Það eru því um það bil 28 ár síðan rík­is­stjórn fleiri flokka en tveggja hefur verið mynduð á Íslandi. Síðan hafa setið ell­efu ráðu­neyti og sjö sinnum verið kos­ið. Davíð Odds­son stofn­aði fjögur ráðu­neyti, Geir Haarde og Jóhanna Sig­urð­ar­dóttir stofn­uðu tvö hvert og Fram­sókn­ar­menn­irnir Hall­dór Ásgríms­son, Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son og Sig­urður Ingi Jóhanns­son fóru fyrir einu hver.

Sé litið til síð­ustu 60 ára í íslenskri stjórn­mála­sögu sést að þriggja flokka rík­is­stjórnir halda að með­al­tali skemur en rík­is­stjórnir tveggja flokka. Sé aðeins horft á með­al­töl þá er með­al­líf­tími þriggja flokka stjórnar 2,4 ár en með­al­líf­tími tveggja flokka 2,8 ár. Það eru hins vegar dæmi um að þriggja flokka stjórn hafi haldið í meira en þrjú ár. Gunnar Thorodds­sen leiddi sína þriggja flokka rík­is­stjórn í 3,3 ár og fyrsta ráðu­neyti Ólafs Jóhann­es­sonar sat í 3,1 ár. Til sam­an­burðar þá hélt Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son í stjórn­ar­taumana í 2,9 ár.

Tím­inn á auð­vitað eftir að leiða það í ljós hvort fyrsta ráðu­neyti Bjarna Bene­dikts­sonar bæti þetta þriggja flokka met. Til gam­ans má geta að áður en ráðu­neyti Bjarna Bene­dikts­sonar tók við á mið­viku­dag­inn hafði engin rík­is­stjórn orðið til í jan­ú­ar. Rík­is­stjórnir hafa orðið til í öllum öðrum mán­uðum árs­ins.

Tveir flokkar síðan 1991

Síðan Ísland varð lýð­veldi árið 1944 hafa 18 ráðu­neyti verið mynduð með stuðn­ingi aðeins tveggja flokka. Ell­efu þess­ara ráðu­neyta hafa verið mynduð síðan 1991. Hér er rétt að taka fram að jafn­vel þó að rík­is­stjórnir á Íslandi séu skil­greindar og taldar eftir því hver fór með for­sæt­is­ráðu­neytið hverju sinni þá segir það ekki alla sög­una. Davíð Odds­son mynd­aði til dæmis fjórum sinnum ráðu­neyti, þrisvar með stuðn­ingi sömu flokka. Það fæst hugs­an­lega betri mynd ef litið er á fjölda rík­is­stjórn­ar­sam­starfa síðan 1991.

Ef við gefum okkur að rík­is­stjórn­ar­sam­starfi sé sjálf­krafa lokið við kosn­ingar þá hafa orðið til sjö meiri­hluta­sam­störf með tveimur flokkum síðan 1991. Davíð Odds­son var for­sæt­is­ráð­herra í rík­is­stjórnum Sjálf­stæð­is­flokks­ins og Fram­sókn­ar­flokks­ins þrisvar sinnum sinnum frá 1995 til 2004 þegar hann gerð­ist utan­rík­is­ráð­herra og fól Hall­dóri Ásgríms­syni for­sæt­is­ráðu­neyt­ið. Hall­dór sat í 638 daga þar til hann hætti í stjórn­málum og Geir Haarde varð for­sæt­is­ráð­herra í 343 daga. Á kjör­tíma­bil­inu 2003 til 2007 sátu þess vegna þrjár rík­is­stjórnir með stuðn­ingi sömu flokka.

Sé tekið til­lit til þess þá er líf­tími rík­is­stjórn­ar­sam­starfa síð­ustu 25 árin að með­al­tali 3,6 ár. Þar til árið 2007 var með­al­líf­tími sam­starf­anna 4,0 ár, eða jafn lengi og kjör­tíma­bil eru hér á landi. Hér eru tvö sam­störf sem draga með­al­talið nið­ur. Eftir aðeins 619 daga baðst annað ráðu­neyti Geirs Haarde lausnar og minni­hluta­stjórn Sam­fylk­ingar og Vinstri grænna tók við og sat fram að kosn­ingum í apríl árið 2009. Þessir sömu flokkar mynd­uðu svo meiri­hluta sem sat í fjögur ár. Þá var kjör­tíma­bilið sem hófst 2013 stytt um um það bil hálft ár eftir að Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son hrökkl­að­ist frá völdum í apríl 2016.