Hvað á til bragðs að taka?

Ljóst er að ef ekki verður gripið til aðgerða mun Ísland ekki geta staðið við skuldbindingar sínar gagnvart alþjóðlegum loftslagssáttmálum. En hvar eru tækifæri til þess að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda?

Á dög­unum var kynnt skýrsla um Ísland og lofts­lags­mál þar sem dregin er upp mun dekkri mynd af horfum í lofts­lags­mál­um, miðað við yfir­lýst mark­mið Íslands í þessum mála­flokki. Eins og Kjarn­inn greindi frá sagð­ist Björt Ólafs­dótt­ir, umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra, hafa verið slegin yfir þeim dómi sem skýrslan kveður um stöðu Íslands í þessu til­liti.

„Að óbreyttu munum við ekki standa við Par­ís­ar­sam­komu­lagið nema við hysjum upp um okkur bux­urn­ar, sagði hún í við­tali í Kast­ljós­þætti, dag­inn sem skýrslan var kynnt. Björt hefur verið umhverf­is­ráð­herra síðan 11. jan­úar síð­ast­lið­inn þegar ný rík­is­stjórn tók við eftir kosn­ing­arnar í haust.

En jafn­vel þó skýrslan lýsi því að ef ekk­ert verið að gert muni Ísland vera fjarri því að standa við alþjóð­legar skuld­bind­ingar sín­ar, þá er einnig dregin upp bjart­ari mynd. Sú mynd verður að veru­leika ef gripið verður til mót­væg­is­að­gerða gegn útblæstri gróð­ur­húsa­loft­teg­unda hér á landi. Hér að neðan verður farið stutt­lega yfir þau atriði sem skýrslu­höf­undar leggja til og nota í þá sviðs­mynd þar sem nið­ur­staðan er jákvæð fyrir Ísland og mark­mið­in.

En fyrst um mark­mið­in.

Ein­föld mark­mið

Mark­mið Íslands í lofts­lags­málum er ein­falt fljótt á lit­ið. Gagn­vart Par­ís­ar­sam­komu­lag­inu hefur Ísland hengt sig á Evr­ópu­sam­bandið og tekur þátt í sam­eig­in­legu mark­miði aðild­ar­ríkja Evr­ópu­sam­bands­ins um að vera búið að minnka losun frá Íslandi um 40 pró­sent árið 2030 miðað við losun árs­ins 1990.

Í mark­miði Íslands segir enn fremur að stjórn­völd hér á landi skuld­bindi sig til ábyrgðar á „rétt­látum hluta“ (e. fair share) í mark­miði ESB. Enn hefur ekki feng­ist nið­ur­staða í við­ræður við Evr­ópu­sam­bandið um hvað þessi „rétt­láti hluti“ felur í sér. Þangað til hefur verið gengið út frá því að Ísland hafi skuld­bundið sig til að minnka losun um 40 pró­sent. Það hafa ráða­menn jafn­vel sagt á opin­berum vett­vangi. Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son lýsti því yfir á erlendum vett­vangi að Ísland myndi minnka losun um þessi 40 pró­sent árið 2030, en gat svo ekki stað­fest það við íslenska fjöl­miðla.

Miðað við fram­reikn­aðar tölur þá er ljóst að ef ekki verður gripið til auk­inna mót­væg­is­að­gerða í lofts­lags­málum þá muni heild­ar­út­streymi frá Íslandi verða á bil­inu 53 til 99 pró­sent meira en árið 1990 árið 2030.

Heildarútstreymi árið 2030Taflan hér að neðan er tafla 13-2 í skýrslunni. Hún sýnir að heildarútstreymi miðað við gefnar forsendur gæti aukist frá 51 til 99% á milli 1990 og 2030, ef binding er undanskilin.
% breyting frá 1990 Grunntilvik % breyting frá 1990 Miðtilvik % breyting frá 1990 Hátilvik % breyting frá 1990
2014 2030 2030 2030
Rafmagn og hiti 69% 146% 164% 272%
Samgöngur 39% 11% 11% 11%
Iðnaður og efnanotkun 79% 163% 215% 292%
Sjávarútvegur -42% -35% -35% -35%
Landbúnaður -4% 7% 7% 7%
Úrgangur 52% 15% 15% 15%
Samtals án landnotkun 26% 53% 71% 99%
Samtals með landnotkun 15% 33% 51% 79%

Þungur róður með stór­iðj­unni

Í þessum háspám og lág­spám er útstreymi frá stór­iðju talið með. Stór­iðjan fellur hins vegar ekki undir mark­mið Íslands í Par­ís­ar­sam­komu­lag­inu vegna þess að los­un­ar­heim­ildir frá stór­iðju eru fram­selj­an­legar á mark­aði Evr­ópu­sam­bands­ins með los­un­ar­heim­ild­ir. Það kann að skjóta skökku við að stærsti meng­un­ar­vald­ur­inn hér á landi falli ekki undir mark­miðin í lofts­lags­mál­um. Mark­að­ur­inn með los­un­ar­heim­ild­irnar var hins vegar skap­aður til þess að „jafna skell­inn“ á milli ríkja sem reka mis­mikla stór­iðju.

Þess vegna er útstreymið einnig reiknað fram til árs­ins 2030 án stór­iðj­unn­ar. Þar breyt­ist myndin tals­vert. Án bind­ingar (og að stór­iðju und­an­skil­inni) gæti heild­ar­út­streymi orðið tíu pró­sent meira árið 2030 en árið 1990 í grunn­til­viki. Hátil­vikið er 16 pró­sent aukn­ing frá 1990. Bind­ing breytir mynd­inni enn frekar: 18 pró­sent minna útstreymi árið 2030 í grunn­til­viki og 12 pró­sent minna í hátil­viki.

Bryn­hildur Dav­íðs­dótt­ir, pró­fessor í umhverf­is- og auð­linda­fræðum við Háskóla Íslands sem rit­stýrði skýrsl­unni, segir að það yrði þungur róður fyrir Ísland að ná mark­mið­unum ef stór­iðjan yrði ekki und­an­skil­in. „Það eru aðgerðir í hverjum ein­asta geira sem hægt er að ráð­ast í og eru tækni­lega mögu­legar í dag. Nema í stór­iðj­unni, það er að segja,“ segir Bryn­hildur í sam­tali við Frétta­blaðið.

Hvaða lausnir eru í boði?

Í ský­sl­unni um Ísland og lofts­lags­mál er sam­fé­lag­inu skipt í sjö geira, líkt og hefð er fyrir hér á landi. Geir­arnir eru svo greindir sér­stak­lega, en undir hvern þeirra falla jafn­vel fjöl­breyttur iðn­aður eða starf­semi. Geir­arnir sjö eru:

  • Raf­magn og hiti
  • Sam­göngur
  • Sjáv­ar­út­vegur
  • Iðn­aður og efna­notkun
  • Land­bún­aður
  • Með­ferð úrgangs
  • Land­notk­un, breytt land­notkun og skóg­rækt

Hlutfall geiranna í heildarlosun Íslands

Created with Highcharts 4.2.0Iðnaður og efnanotkun : 45 %Samgöngur : 19 %Sjávarútvegur : 10 %Landbúnaður : 16 %Úrgangur : 6 %Rafmagn og hiti : 5 %Iðnaður og efnanotkunSamgöngurSjávarútvegurLandbúnaðurÚrgangurRafmagn og hitimeta-chart.com

Í skýrsl­unni er fjallað um þær mót­væg­is­að­gerðir sem raun­hæft er að ráð­ast í á næstu árum til þess að stemma stigu við aukna losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda á Íslandi.

Eðli máls­ins sam­kvæmt eru úrræðin mis áhrifa­rík. Þar geta ýmsir þættir ráðið för; til dæmis má nefna stöðu tækni­þró­un­ar, kostnað við verk­efni og inn­leið­ing­ar­hraða auk ill­mæl­an­legra þátta á borð við það hvað almenn­ingur er mót­tæki­legur fyrir vissar nýj­ung­ar.

Smelltu á flokk­ana hér að neðan til að sjá útlist­anir í hverjum flokki fyrir sig.

Rafmagn og hiti

Útstreymi vegna orkuframleiðslu á Íslandi er með minnsta móti í Evrópu eða fimm prósent af öllum útblæstri Íslands. Nær öll raforkuframleiðsla fer fram með endurnýjanlegum orkugjöfum á borð við jarðvarmavirkjanir og vatnsaflsvirkjanir. Enn eru þó til dæmi um að rafmagn sé framleitt með dísilrafstöðvum.

Þær leiðir sem nefndar eru í skýrslunni til að minnka losun í þessum geira eru nokkuð dýrar og fela aðallega í sér minna útstreymi frá jarðvarmavirkjunum og framleiðslu lífmassa eða eldsneytis úr því sem fangað er. „Kostnaður við aðgerðirnar er nokkur eða frá 2.800 kr/tonn CO2 ígildi við föngun og bindingu til 5.430 kr/tonn CO2 ígildi fyrir föngun og framleiðslu,“ segir í skýrslunni.

Samgöngur

Samgöngur eru uppruni 19 prósent allrar losunar Íslands. Auk vegasamganga (sem eru ábyrgar fyrir 93% geirans) fellur innanlandsflug og strandsiglingar hér undir.

Aðgerðum sem beita má til mótvægis í samgöngugeiranum er skipt í fjóra hluta: Aðgerðir sem styrja almenningssamöngukerfið auk þess að fólk gangi frekar og hjóli, möguleikar á blöndun eldsneytis til þess að draga úr losun, aðgerðir til að bæta orkunýtingu og innleiðing nýrrar tækni á borð við metanbíla, rafmagnsbíla og vetnisbíla.

Í skýrslunni segir orðrétt: „Niðurstöður sýna að vetnis- og rafbílavæðing skilar mestum árangri í samdrætti á útstreymi gróðurhúsalofttegunda.“ Uppbygging fyrir göngu og hjólreiðar og hraðvagnakerfi á höfuðborgarsvæðinu koma þar á eftir innleiðing bifreiða sem ganga fyrir bensínblönduðu etanóli (E85). Ef horft er enn lengra fram í tímann, til ársins 2050 þá hafa vetnis- eða rafbílar langmest áhrif á útstreymi gróðurhúsalofttegunda.

Það er hins vegar mikill kostnaðarmunur á þessum leiðum: nettókostnaður rafbílavæðingar er 15.300 kr/tonn CO2, en nettókostnaður vetnisvæðingar er 203.900 kr/tonn CO2. Við meiri göngu og hjólreiðar verður nettósparnaður upp á 23.000 kr/tonn CO2-ígilda. Nettókostnaður við uppbyggingu hraðvagnakerfis er metinn 35.400 kr/tonn CO2-ígilda.

Sjávarútvegur

Tíu prósent af heildarútstreymi Íslands árið 2014 má rekja til sjávarútvegs. Losun í sjávarútvegi dóst saman síðan árið 1990. Fiskiskip eru ábyrg fyrir um 84 prósent útstreymis en fiskimjölsverksmiðjur um 16 prósent.

Til að minnka úr útstreymi flotans má grípa til margvíslegra aðgerða sem miða að því að spara eldsneyti, auka nýtingu loftslagsvænni orkugjafa eða auka notkun landrafmagns við landlegur. Mestan árangur má fá ef jurtaolía verður notuð í stað gasolíu og er sá valkostur ódýrastur þeirra kosta sem lagðir eru til.

Til að takmarka útstreymi frá fiskimjölsverksmiðjum er lagt til að rafmagn verði notað til gufuframleiðslu og mjölþurkun, en í dag er olía notuð til orkugjafar. Nokkurrar innviðafjárfestingar er þörf til þess að þetta megi verða að veruleika, en leggja þarf raflínur og byggja tengivirki að verksmiðjunum sem anna eftirspurninni.

Iðnaður og efnanotkun

Iðnaður og efnanotkun er stærsti flokkurinn af þeim sjö sem stuðst er við í skýrslunni. Iðnaður og efnanotkun bera ábyrgð á 45 prósent af losun Íslands. Frá 1990 hefur hlutur þessa geira vaxið nokkuð; var 32 prósent árið 1990 og var aukningin til 2014 því um 79 prósent. Undir þennan flokk fellur til dæmis stóriðja, byggingarstarfsemi og efnanotkun. Stóriðjan fellur undir viðskiptakerfi ESB um losunarheimildir og er því undanskilin í Parísarsamkomulaginu.

Árið 2014 skiptist útstreymið þannig að álframleiðsla var ábyrg fyrir 67 prósent útstreymisins, járnblendi var 18 prósent, byggingarstarfsemi sjö prósent og efnanotkun átta prósent.

Síðan árið 1990 hefur framleiðsla á áli á Íslandi aukist margfalt; árið 1990 voru framleidd 88 þúsund tonn en árið 2014 voru framleidd 839 þúsund tonn. Framleiðsluaukingin á sama tímabili í járnblendi var 76 prósent. Losun gróðurhúsalofttegunda á hvert framleitt tonn af áli hefur minnkað umtalsvert á þessum tíma og er með því minnsta í heiminum í dag.

Í skýrslunni er reiknað með að heildarútstreymi geti orðið 215 prósent meira árið 2030 en það var árið 1990, eða um 59 prósent af heildarútstreymi Íslands í grunntilviki. Hásviðsmynd sýnir að útstreymið gæti orðið 292 prósent meira og iðnaður þá ábyrgur fyrir 63 prósent af heildarútstreymi Íslands.

Ekki er útlit fyrir að miklar tækniframfarir verði í bindingu og takmörkun útstreymis frá orkufrekum iðnaði á borð við þann sem starfræktur er á Íslandi fyrr en eftir 2030, þegar gert er ráð fyrir að eðalrafskaut muni hugsanlega ryðja sér til rúms í álframleiðslu. Nú þegar eru íslensk álver „nálægt tæknilegu lágmarki útstreymis miðað við núverandi framleiðslutækni,“ ef vitnað er beint í skýrsluna.

Talið er að samdráttur árið 2030 gæti hins vegar orðið tíu prósent með meiri umbótum og framleiðslustýringu í álverum.

Landbúnaður

Útstreymi frá landbúnaði var 16 prósent af heildarútstreymi frá Íslandi árið 2014. Skiptingin innan þessa flokks er á milli dýrahalds, sem ber ábyrgð á 52 prósent útstreymisins, og túnræktar, sem ber ábyrgð á 48 prósent útstreymisins.

Helstu leiðir sem nefndar eru skýrslunni til þess að draga úr útstreymi frá landbúnaði eru bætt fóðrun búfénaðar til að draga úr framleiðslu metans, loftþétt geymsla búfjáráburðar, metangasgerð úr mykju og aukin notkun búfjáráburðar á kostnað tilbúins köfnunarefnisáburðar. Talið er að notkun búfjáráburðar á landbúnaðarlandi geti haft í för með sér nokkurn sparnað, meðal annars vegna minni innflutnings tilbúins áburðar og hins vegar vegna metangasgerðar.

Með þessum aðgerðum mætti dragar úr útstreymi frá landbúnaði um allt að 27 prósent miðað við árið 1990.

Úrgangur

Þessi geiri er ábyrgur fyrir sex prósent af heildarútstreymi Íslands. Undir þennan flokk fellur frárennsli (5%), urðun (92%) og brennsla úrgangs (3%). Í heildina jókst útstreymið um 52 prósent á tímabilinu 1990 til 2014 og breytir þar aukning vegna urðunar og frárennslis mestu.

Hægt er að minnka heildarútstreymi vegna meðhöndlunar úrgangs verði 24 prósent lægra árið 2030 en það var árið 1990. Til þess eru þrjár meginleiðir færar: að draga úr myndun úrgangs, að fanga hauggas á urðunarstöðvum og dragar úr urðun lífræns úrgangs með því að beina honum í endurvinnslu, jarðgerð, gasgerð eða í brennslu.

Landnotkun, breytt landnotkun og skógrækt

Þessi flokkur kemur til frádráttar frá annari losun landsins, ólíkt hinum flokkunum sex. Það er vegna þess að hér á binding sér stað. Á tímabilinu 1990 til 2014 hefur binding vegna skógræktar og landgræðslu aukist jafnt og þétt. Árið 2014 var nettóbinding ársins um 429 þúsund tonn CO2.

Nákvæmir útreikningar á því hversu vel landnotkun bindur eða losar af gróðurhúsalofttegundum eru gríðarlega flóknir en stuðst er við ýmsa stuðla og viðmið við kortlagningu og áætlanir. Helstu aðgerðir sem hægt er að ráðast í til að draga úr útstreymi eða til að binda gróðurhúsalofttegundir eru aukin landgræðsla, skógrækt og endurheimt votlendis.

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Efnisflokkar:
Meira eftir höfundinnBirgir Þór Harðarson
Meira úr sama flokkiFréttaskýringar