Recep Tayyip Erdoğan hefur um ára­bil lagt grunn­inn að stjórn­ar­skrár­breyt­ing­unum sem sam­þykktar voru í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu í síð­ustu viku. Stjórn­skipan lands­ins hefur verið breytt með afger­andi hætti; emb­ætti for­sæt­is­ráð­herra hefur verið afnumið og hefur fram­kvæmda­vald færst að fullu til emb­ætti for­seta sem mun einnig hafa fullt vald yfir gerð fjár­mála­á­ætl­ana, og hafa völd for­seta yfir dóms­vald­inu auk­ist til muna og stjórnar hann nú skipan dóm­ara. For­seta lands­ins er ekki lengur skylt að rjúfa tengsl sín við stjórn­mála­flokka og munu þing­menn ekki lengur geta beint spurn­ingum til for­set­ans. Þá hafa reglur varð­andi van­traust­s­til­laga til for­set­ans verið hertar og þurfa núna 60% þing­manna að sam­þykkja hana en loka­á­kvörðun verður í höndum stjórn­ar­skrár­réttar sem er að mestu leyti skip­aður af dóm­urum útnefndum af for­set­anum sjálf­um. Það má segja að stjórn­ar­skrár­breyt­ing­arnar geri Erdogan að ein­ræð­is­herra og mun hann tækni­lega séð geta gegnt emb­ætti for­seta fram til árs­ins 2034.

Á tæp­asta vaði

Stjórn­ar­skrár­breyt­ing­arnar voru sam­þykktar með 51,3% atkvæða og var kjör­sókn 

yfir 80%. Kjós­endur í þremur stærstu borgum lands­ins, Ist­an­búl, Ankara og Izmir, flestum hafn­ar­borgum lands­ins, ásamt stórum ­meiri­hluta Kúr­da, kusu gegn breyt­ing­unum og gefa nið­ur­stöður atkvæða­greiðsl­unnar í skyn að þjóðin er mjög tví­skipt gagn­vart Erdogan. Sá naumi sigur sem Erdogan bar úr býtum sýnir tak­mark­aðan hljóm­grunn fyrir afdrifa­rík­ustu breyt­ingar á stjórn­skipan í land­inu í ára­tugi.

Póli­tískar kring­um­stæður atkvæða­greiðsl­unnar höll­uðu mjög á stjórn­ar­and­stöð­una og var fram­kvæmd kosn­inga­bar­átt­unnar og atkvæða­greiðsl­unnar ekki í takt við það sem búast má við í lýð­ræð­is­ríkj­um. Í fyrsta lagi ríkir enn neyð­ar­á­stand í Tyrk­landi eftir mis­heppn­aða valda­ránstil­raun síð­asta sum­ar. Eftir að neyð­ar­á­stand­inu var komið á hef­ur Erdogan staðið í ströngu við að fjar­lægja þús­undir stjórn­ar­and­stæð­inga, blaða­manna og fræði­manna úr emb­ætt­um. 179 fjöl­miðlum hefur verið lokað á síð­ustu mán­uðum og var kosn­inga­bar­áttan ein­kennd af nán­ast algjörum tak­mörk­unum á fjöl­miðlaum­fjöll­un and­stæð­inga breyt­ing­anna. Sam­kvæmt ÖSE gerði neyð­ar­á­standið að verkum að atkvæða­greiðslan fór fram við aðstæður þar sem póli­tísk grund­vall­ar­rétt­indi voru skert og fjöl­miðla­frelsi ­lít­ið ­sem ekk­ert.

Stærsti stjórn­ar­and­stöðu­flokk­ur­inn, Cum­huri­yet Halk Partisi (CHP), bað strax í kjöl­far at­kvæða­greiðsl­unnar um að nið­ur­stöður þeirra yrðu dæmdar ógildar en kosn­inga­ráð lands­ins hefur til­kynnt að svo verði ekki. CHP hefur þó eitt­hvað til síns máls; kosn­inga­ráðið ákvað á síð­ustu stundu að leyfa taln­ingu ómerktra kjör­seðla og hefur einn kosn­inga­eft­ir­lits­maður Evr­ópu­ráðs­ins tjáð að allt að tvær og hálf millj­ónir atkvæða gætu hafa verið fölsuð sem er næstum tvö­falt fleiri atkvæði en mun­ur­inn var í atkvæða­greiðsl­unni.

Við­brögð „George“ og „Hans“

Í kjöl­far gagn­rýni erlendra kosn­inga­eft­ir­lits­manna sagði Erdogan að tyrk­neskum stjórn­völdum „væri sama um skoð­anir 'George' og 'Hans'“ því þjóðin hefði tekið skýra ákvörð­un. Dræmar und­ir­tektir alþjóða­sam­fé­lags­ins við atkvæða­greiðsl­una lýstu sér í að ein­ungis örfá lönd á borð við Katar, Gíneu, Azer­bai­jan og Bar­ein hefðu haft sam­band við Erdogan til að óska honum til ham­ingju með sig­ur­inn. Þessi gæða­stimp­ill batn­aði vart af því þegar kom í ljós að for­seti Banda­ríkj­anna, Don­ald Trump, hafði hringt til Erdogan til að óska honum til ham­ingju þrátt fyrir að utan­rík­is­ráðu­neyti lands­ins hafði veitt held­ur dræm­ari við­brögð. Þá hefur for­seti Rúss­lands, Vla­dimir Putin, gert slíkt hið sama sam­kvæmt heim­ild­um Reuters.

Und­ir­tektir í Evr­ópu hafa verið með öðru sniði. Tals­mað­ur Jean-Claude Juncker, for­seta Fram­kvæmda­stjórn Evr­ópu­sam­bands­ins (ES­B), sagði að stjórn­völd í Tyrk­landi ættu að ­rann­saka á­sak­an­ir um kosn­inga­svindl og Ang­ela Merkel, kansl­ari Þýska­lands, hvatti Erdogan til að hefja við­ræður við stjórn­ar­and­stöðu og ESB til þess að ræða afleið­ingar nið­ur­stöðu atkvæða­greiðsl­unn­ar því þær sýndu að tyrk­neska þjóðin væri langt frá því að vera sam­mála um stjórn­ar­skrár­breyt­ing­arn­ar. Erdogan hefur ekki reynt að kom­ast til móts við áhyggjur leið­toga Evr­ópu­ríkja og sagði í ræðu sinni eftir sig­ur­inn í atkvæða­greiðsl­unni að hann gæti teflt fram annarri þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu um inn­leið­ingu dauða­refs­ingar í land­inu en ef ræt­ist úr því yrðu líkur Tyrk­lands á aðild að ESB orðnar að engu.

Sigur og ósigur

Erdogan er vafa­laust með pálmann í hönd­unum eftir atkvæða­greiðsl­una sem markar kafla­skipti í tyrk­neskum stjórn­mál­um. Aukin völd Erdogan munu gera honum kleift að styrkja enn frekar áhrif sín á tyrk­neskt sam­fé­lag og stjórna land­inu eftir eig­inn geð­þótta. Hins leiða nið­ur­stöður atkvæða­greiðsl­unnar að sama skapi í ljós eins konar ósig­ur. Úr því að næstum því helm­ingur þjóð­ar­innar kaus gegn breyt­ing­unum þrátt fyrir erf­iðar aðstæður stjórn­ar­and­stæð­unnar má segja að erfitt sé að túlka atkvæða­greiðsl­una sem stuðn­ings­yf­ir­lýs­ingu við stjórn­ar­flokk Erdogan, Ada­let ve Kalkınma Partisi (AKP). And­staða við breyt­ing­arnar í stærstu borgum lands­ins, og í mörgum kjör­dæmum þar sem AKP hefur haft mikið fylgi, sýndi að stuðn­ingur við Erdogan var minni en hann hefði von­ast eft­ir. Aukin völd for­seta­emb­ætt­is­ins munu hins vegar gera honum kleift að stjórna land­inu með sterkri hendi sama hvort hljóm­grunnur sé fyrir stefnum hans meðal Tyrkja. Atkvæða­greiðslan hef­ur borið með sér kostnað sem og ávinn­ing fyr­ir Erdogan og mun hann þurfa að takast á við aukna spennu inn­an­lands og aukna jað­ar­setn­ingu utan­lands.