Berg­þóra Heiða Guð­munds­dóttir gekk í gegnum missi en eig­in­maður hennar féll frá þegar hún var 39 ára göm­ul. Þau áttu þrjú börn saman á umönn­un­ar­aldri og komst hún fljót­lega að því að börn hennar stæðu ekki jafn­fætis öðrum eftir áfall­ið.

Barna­líf­eyrir í stað­inn fyrir með­lag

Þegar maki fellur frá hefur ekkja eða ekk­ill innan 67 ára ald­urs rétt á greiðslum frá Trygg­inga­stofn­un. Stofn­unin hefur heim­ild til að greiða dán­ar­bætur í 6 mán­uði og heim­ilt er að fram­lengja greiðslur ef hlut­að­eig­andi er með barn yngra en 18 ára á fram­færi í að minnsta kosti 12 mán­uði til við­bót­ar, en þó aldrei lengur en í 48 mán­uði. Ein­ungis er fram­lengt í 12 mán­uði í senn og síðan þarf að sækja um aft­ur.

Jafn­framt hefur for­eldrið rétt á greiðslu barna­líf­eyris vegna and­láts for­eldris sem kemur í stað með­lags frá hinu for­eldr­inu. Og ef for­eldri er með fleiri en tvö börn á fram­færi er hægt að sækja um mæðra- eða feðra­laun. Ef eft­ir­lif­andi for­eldri er líf­eyr­is­þegi getur það átt rétt á heim­il­is­upp­bót.

Ójafn­ræði gagn­vart börn­unum

Berg­þóra Heiða, eða Heiða eins og hún er gjarnan köll­uð, er lög­fræð­ingur að mennt. Hún gagn­rýnir að ekki sé nægi­lega vel tekið til­lit til aðstæðna fólks sem missir maka sína. Hún segir að lögin séu ekki sann­gjörn hvað þetta varðar og bendir á að þau valdi ójafn­ræði milli barna sem eiga báða for­eldra á lífi og þeirra sem misst hafa sína.

­Fólk í minni stöðu er aftur á móti ekki með baráttuandann.

Hún segir fólki bregði þegar það heyri sögu hennar og þegar hún útskýri hvernig kerfið virk­ar. Hún veit til þess að erindi hafi verið send til alþing­is­manna og að reynt hafi verið að vekja athygli á þessum mál­um.

„Fólk í minni stöðu er aftur á móti ekki með bar­áttu­and­ann,“ segir Heiða. Ekki sé auð­velt að berj­ast fyrir rétt­indum þegar aðstæður eru svo erf­iðar og sorgin mik­il.

Verra en að vera ein­stætt for­eldri

Sam­kvæmt lög­unum er ekki hægt að fá auka með­lag frá rík­inu ef þungt er í ári og eng­inn greiðir á móti ein­stæðu for­eldri fyrir allt sem til fell­ur. Heiða tekur sér­stak­lega fram að hún sé að hugsa um börn for­eldra sem eru látin sér­stak­lega. Það séu þau sem þetta kemur lang­verst niður á.

Þegar Heiða missti mann­inn sinn voru þau að koma yfir sig þaki og byggja sig upp fjár­hags­lega en þau dvöldu erlendis á þessum tíma. Þau áttu, eins og fram hefur kom­ið, þrjú börn á umönn­un­ar­aldri sem gerði róð­ur­inn erf­iðan fyrir Heiðu. Hún segir að þrátt fyrir að hennar saga sé að sumu leyti frá­brugðin þar sem hún bjó ekki á Íslandi þegar hún varð ekkja þá hafi hún samt sem áður byrjað að leita réttar síns fljótt eftir áfall­ið.

Hún komst að því að ríkið verður með­lags­greið­andi við frá­fall maka en slíkar greiðslur kall­ast barna­líf­eyr­ir. Ekki sé aftur á móti hægt að fá tvö­faldan barna­líf­eyri í til­felli ekkna eða ekkla og enn fremur komi ríkið ekki til móts við fólk í sér­stökum til­fellum þar sem fjár­út­láta er þörf.

Engin sér­stök fram­lög

Heiða segir að erfitt geti reynst að fjár­magna ein­sömul tann­rétt­ing­ar, ferm­ing­ar, bíl­próf og þess háttar útgjöld en ólíkt ein­stæðum for­eldrum þá getur hún ekki sótt um sér­stök fram­lög þegar það á við. Henni finnst að með þessu sé verið að mis­muna börnum og að Trygg­inga­stofnun túlki lögin þannig að þau eigi ekki rétt á frek­ari fram­lög­um. Henni finnst mikið jafn­rétt­is­mál að allir skulu vera jafnir fyrir lögum en þegar börn ekkna eða ekkja eiga í hlut þá sé það ekki raun­in.

Þannig sé verið að mis­muna börn­unum og hegna þeim fyrir aðstæður þeirra. For­eldri í þessum aðstæðum geri iðu­lega sitt besta en fái mjög tak­mark­aða hjálp frá rík­inu. Aðeins þeir heppnu með gott bak­land og há laun geti staðið undir þessum mikla kostn­aði sem fylgir því að sjá fyrir börn­um.  

Heiða veit um dæmi þess að fólk, sem misst hefur maka sína, hafi orðið veikt og þurft að treysta á örorku í fram­hald­inu og að pen­inga­á­hyggjur hafi reynst erf­iðar eftir sorg og missi.

Ekki komið nægi­lega á móts við fólk

Af þessum ástæðum seg­ist Heiða vilja segja sína sögu; að ekki sé komið nægi­lega á móts við fólk í þessum aðstæðum og að mis­ræmi sé milli rétt­inda barna. „Þetta gengur ekki, sum börn líða skort út af þessu laga­lega mis­ræmi,“ segir hún.  

Þetta gengur ekki, sum börn líða skort út af þessu laga­lega misræmi.

Hún bendir á að í annarri grein Barna­sátt­mála Sam­ein­uðu þjóð­anna segir að öll börn skuli njóta rétt­inda án til­lits til kyn­þátt­ar, lit­ar­hátt­ar, kyn­ferð­is, tungu, trú­ar, stjórn­mála­skoð­ana, ætt­ern­is, fötl­un­ar, félags­legrar stöðu eða ann­arra aðstæðna þeirra eða stöðu eða athafna for­eldra þeirra.

„Það vantar vit­und­ar­vakn­ingu. Er ekki nóg að þessi börn hafi misst svo óskap­lega mikið og þurfi síðan í ofaná­lag að takast á við þennan ójöfn­uð?“ spyr Heiða. Áhrif for­eldramissis eru aug­ljós­lega gríð­ar­lega mikil og telur hún að sam­fé­lag­inu beri að hjálpa þeim sem lenda í slæmum aðstæð­um, að rík­inu beri að styðja við fólk sem á við sárt að binda og ekki síst börn þeirra.