Kvenna­frí­dag­­ur­inn er runn­inn upp í fimmta sinn og í dag eru konur hvattar til að leggja niður vinnu klukkan 14.55 og fylkja liði á samtöð­u­fund á Arn­­ar­hóli klukkan hálf fjög­­ur. Þetta er í fimmta sinn á 43 árum sem konur koma sam­an, krefj­­ast kjara­­jafn­­réttis og sam­­fé­lags án mis­­rétt­­is. Í ár er lögð áhersla á að vekja athygli á ofbeldi og áreiti gagn­vart konum á vinn­u­­stöð­um, konur eiga að vera óhultar heima og í vinn­u.  

„Þótt Ísland eigi að heita para­­dís fyrir konur í alþjóð­­legu sam­hengi er ljóst að víða er pottur brot­inn. Enn er langt í land með að ná jöfnum launum og jöfnum kjör­­um. Enn verða konur fyrir kyn­bundnu ofbeldi og áreitni á vinn­u­­stöðum sem og heima fyr­ir, eins og #MeToo ­bylgja síð­­asta vetrar minnti okkur öll harka­­lega á. Enn eru kvenna­­störf minna metin þegar kemur að laun­um, rétt­indum og virð­ingu í sam­­fé­lag­in­u,“ segir á heima­síð­u Kvenna­frí­­dags­ins.

Launa­munur kynj­anna

Með­­al­at­vinn­u­­tekjur kvenna eru 74 pró­­sent af með­­al­at­vinn­u­­tekjum karla, sam­­kvæmt nýj­­ustu tölum Hag­­stofu Íslands um launa­mun kynj­anna. Reiknað er út frá þeim tölum að konur hafi unnið fyrir launum sínum eftir 5 klukku­­stundir og 55 mín­útur miðað við fullan vinn­u­dag frá kl. níu til fimm. Því eru konur hvattar til að leggja niður vinnu klukkan 14:55 í dag. Ef ­launa­munur kynj­an­anna heldur áfram að breyt­­ast með sama hraða munu konur ekki ná ekki sömu launum og karlar fyrr en árið 2047, eða eftir 29 ár. 

Sam­kvæmt heima­síðu Kvenna­frís­ins er litið á kyn­bund­inn mun á atvinn­u­­tekjum í stað óút­­­skýrðs launa­mun kynj­anna þegar reiknað er hvenær konur eru búnar að vinna fullan vinn­u­dag vegna þess að kerf­is­bundið ójafn­­rétti felst ekki bara í óút­­­skýrða launa­mun­inum heldur líka í mun fleiri þátt­­um. Hlutir eins og hlut­­fall í stjórn­­un­­ar­­stöð­um, vinn­u­­tími, mennt­un, starf, atvinn­u­­grein og barn­­eignir svo eitt­hvað sé nefnt. Þótt þessir þættir útskýri hluta af launa­mun­inum þá rétt­læta þeir hann ekki heldur vekja upp fleiri spurn­ingar á borð við hvers vegna hlutur kynj­anna sé svo ójafn í þessum þátt­um.

Kvenna­frí­dag­ur­inn 

Þennan dag fyrir fjöru­­tíu og þremur árum lögðu um 90 pró­­sent allra íslenskra kvenna niður vinnu og skildu íslenskt atvinn­u­líf eftir í lama­sessi þann dag­inn. Mark­miðið var að sýna fram á mik­il­vægi vinn­u­fram­lags kvenna fyrir þjóð­­fé­lag­ið. Gríð­­ar­­legur fjöldi kvenna safn­að­ist saman á úti­­fundi á Lækj­ar­torgi, eða um 25.000 kon­­ur, og vöktu athygli á launa­mis­­rétti, van­mati á störfum kvenna og skorti á virð­ingu og valda­­leysi kvenna. Kvenna­frí­dag­­ur­inn vakti athygli um allan heim og sýndi að sam­­staðan er sterkasta vopn­ið. Síðan hafa konur komið saman og kraf­ist kjara­­jafn­­réttis og sam­­fé­lags án ofbeldis fjórum sinn­um,­ árin 1985, 2005, 2010 og 2016.

Að baki dags­ins stóðu kvenna­sam­tök, kven­fé­lög og stétt­ar­fé­lög sem skipu­lögðu dag­inn á degi Sam­ein­uðu þjóð­anna en fyrr á því ári hafði Alls­herj­ar­þing SÞ helgað ára­tug­inn 1975 til 1985 mál­efnum kvenna. Ein af þeim kvenna­sam­tökum sem stóðu fyrir Kvenna­frídeg­inum var Rauð­sokka­hreyf­ing­in.

Rauð­sokkur

Eitt vor­kvöld árið 1970 tóku 28 konur sig saman og héldu fund í kjall­ara Nor­ræna hús­ins. Þetta kvöld ákváðu þessar kynn­gi­mögn­uðu konur að mynda sam­tök sem ynnu að bættum mann­rétt­ind­um, jafn­rétt­is­málum og þá sér­stak­lega kven­frels­is­mál­um. Þessir konur áttu seinna meir eftir að kenna sig við nafnið Rauð­sokk­ur, klæð­ast rauðum sokkum í kröfu­göngum og breyta, ásamt kyn­systrum sín­um, stöðu kynj­anna á Íslandi til fram­búð­ar.

Árið 1970 var raun­veru­leiki kvenna á Íslandi annar en hann er í dag. Konur höfðu almennt minni menntun en karl­ar, þær voru orðn­ar þátt­tak­end­ur í atvinnu­lífi lands­ins en aðal­lega í lág­launa­vinn­um. Þær báru enn­þá ­nán­ast alla ábyrgð á heim­ilum enda mik­ill skortur á dag­heim­ilum fyrir börn. Þátt­taka kvenna í stjórnun lands­ins var nán­ast eng­in, aðeins ein kona sat á þingi og örfáar konur sátu í borg­ar­stjórn. Engin kona ­gegnd­i ­stöðu bæj­ar­stjóra og örfáar konur stýrðu fyr­ir­tækjum og stofn­un­um. Engin kona gat kallað sig ­sér­fræð­ing, það mátti finna einn kven­kyns pró­fessor í Háskóla Íslands og ein kona gegndi stöðu yfir­lækn­is. Giftar konur voru skráðar undir eig­in­menn sína og erfitt var að finna þær í síma­skrá eða á dyra­bjöllu. Getn­að­ar­bylt­ingin var komin og far­in. Konur voru fyrst og fremst mæður og eig­in­konur og þessi staða þeirra var orðin rót­gró­in.

Bar­áttu­mál átt­unda ára­tug­ar­ins

Bar­átta Rauð­sokka sner­ist fyrst og fremst um hug­ar­fars­breyt­ingu í sam­fé­lag­inu en bar­átta þeirra mætti fyrst mik­illi mót­stöðu bæði hjá körlum og kon­um. Í bók­inni Vakn­aðu kona! segir í við­tölum við for­ystu­konur hreyf­ing­ar­inn­ar: „Mér fannst við vera end­ur­skapa þjóð­fé­lagið í allra þágu. Við álitum að karlar væru heftir í ákveðna fjötra sem aðeins sumir þeirra kærðu sig um. Seinna rann það upp fyrir mér, að við yrðum að ógna körlum, og neyða þá til að afsala sér­ ­for­rétt­ind­um sín­um.“

Helstu bar­áttu­mál þeirra var að koma á raun­veru­legu jafn­rétti kynj­anna, að berj­ast fyrir sjálfs­á­kvörð­ur­rétti kvenna yfir lík­ama sín­um, barn­eignum og kyn­lífi. Þær vildu launa- og vinnu­jafn­rétti, jafn­rétti í mennt­un, að konur væru metnar að meiri verð­leikum en ekki bara sem hús­mæður og eig­in­kon­ur. Þær kröfð­ust þess að kæmi væri á fæð­ing­ar­or­lof og stofnuð dag­heim­ili fyrir börn til þess að þær gætu staðið körlum jafn­fætis á vinnu­mark­að­in­um.

Arf­leið Rauð­sokku­hreyf­ing­ar­innar

Rauð­sokka­hreyf­ingin leið undir lok árið 1982 en í sinni tutt­ugu og tveggja ára bar­áttu sýndu Rauð­sokkur að með rót­tækum bar­áttu­að­ferð­um, sam­stöðu og „djarfri“ fram­komu er hægt að hrista upp í sam­fé­lag­inu og breyta rót­grónum staðalí­mynd­um. Staða kvenna á Íslandi hefur breyst tölu­vert á síð­ustu 46 árum vegna margra þátta en það er ljóst að hluti af því er að þakka Rauð­sokk­um. Dag­vist­ar­heim­ili þykja sjálf­sögð sem og fæð­ing­ar­or­lof. Fóst­ur­eyð­ingar eru líka sjálf­sögð rétt­indi í dag en lögin um sjálfs­á­kvörð­unar rétt kvenna er talin einn stærsti sigur Rauð­sokka.

Önnur bar­áttu­mál hafa tekið við í jafn­rétt­is­bar­átt­unni með árunum en bar­áttu­málið sem enn stendur er launa­jafn­rétt­ið. Að útrýma kyn­bundnum launa­mis­mun er enn helsta bar­áttu­mál­efni kvenna á kvenna­frí­dag­inn árið 2018 en 43 árum áður vor­u Rauð­sokkur að berj­ast fyrir þvi sama. Mik­il­vægt er að læra af sög­unni og átta sig á því að rétt­indi eru ekki sjálf­sögð heldur urðu til vegna þess að ein­hver barð­ist fyrir þeim. Íslenskar konur eiga Rauð­sokkum margt að þakka og það er mik­il­vægt að afrek þeirra gleym­ist ekki. Sýnum sam­stöðu í verki, mætum á Arn­ar­hóli í dag og sam­ein­umst í að berj­ast fyrir jafn­rétt­i. Hættum að breyta konum – breytum sam­fé­lag­inu – til hins betra!