Á síð­ustu árum hafa verk­efnin hlað­ist upp í umhverf­is­mál­un­um, að sögn Guð­mundar Inga. „Áður en ég kom í ráðu­neytið þá horfði ég til þeirra hluta sem mér fannst ég vera búinn að bíða lengi eftir að myndu ger­ast. Eitt af því var aðgerða­á­ætlun í lofts­lags­mál­um, að ég tali nú ekki um að hafa hana fjár­magn­aða. Annað var að auka nátt­úru­vernd og við­hald íslenskrar nátt­úru sem snýr bæði að því að frið­lýsa stærri svæði – eins og Mið­há­lend­is­þjóð­garð­inn sem ég held að sé gríð­ar­legt efna­hags­legt tæki­færi – sem og aðgerðir í plast­málum sem er stórt umhverf­is­mál sem fær miklu meiri athygli núna. Ég vil að Íslend­ingar skipi sér í fremstu röð þar,“ segir hann.

Guð­mundur Ingi telur því starfið vera frá­bært tæki­færi sem hann sé mjög þakk­látur fyrir og hann ætli að nota tím­ann eins vel og hann get­ur. „Ég nenni ekki að velta mér allt of mikið upp úr for­tíð­inni. Það er bara að ganga til verka og koma hlut­unum áfram,“ segir hann.

Finnur fyrir von­leysi rétt eins og hver annar

Umtöluð skýrsla milli­ríkja­nefndar Sam­ein­uðu þjóð­anna um lofts­lags­breyt­ingar í heim­inum kom út í októ­ber síð­ast­liðn­um. Í henni kemur fram að ríki heims hafi aldrei átt jafn langt í land með að upp­fylla mark­mið sín í lofts­lags­mál­um. Magn gróð­ur­húsa­loft­teg­unda heldur áfram að aukast í and­rúms­loft­inu og hita­stig jarðar heldur áfram að hækka. Skýrslan sýnir fram á að ríki heims hafa ekki gripið til nægi­legra ráð­staf­ana til þess að mark­miðið náist um að hiti á jörð­inni fari ekki yfir 1,5 gráður að jafn­aði.

Í skýrsl­unni segir enn fremur að ríki heims þurfi að þre­falda aðgerðir sínar til þess að hægt verði að halda hita­stigi á jörð­inni innan við tvær gráð­ur, miðað við stöð­una nú. Til þess að hita­stigið fari ekki yfir 1,5 gráður þurfi ríkin að auka þær fimm­falt.

Þegar ráð­herr­ann er spurður út í per­sónu­leg við­brögð við skýrsl­unni þá svarar hann um hæl að auð­vitað sé hann ein­ungis mann­leg­ur. „Ég finn alveg fyrir von­leysi rétt eins og hver ann­ar. Ég er umhverf­is­fræði­mennt­aður og þá gengur maður í gegnum einn stóran sál­fræði­tíma. Vegna þess að þú byrjar að læra um vanda­málin og það tekur langan tíma, því þau eru mörg og víð­feðm. Svo lærir maður hvers konar lausnir og stjórn­tæki við höfum til þess að takast á við þessi vanda­mál. Maður má ekki gef­ast upp áður en komið er í þann hluta. Og ég er á þeim stað núna að vinna við að hugsa í lausnum og fram­kvæma þær. En ég tel mjög mik­il­vægt að maður geri sér grein fyrir umfangi við­fangs­efn­is­ins – hvort sem þú vilt kalla það vanda­mál eða áskor­un,“ segir hann.

Þrátt fyrir þetta þá seg­ist Guð­mundur Ingi vera þannig gerður að hann líti svo á að verk­efnin séu spenn­andi og skemmti­leg og trúir hann að þau að muni færa Íslend­inga í rétta átt.

Margt jákvætt verið að gera

Guð­mundur Ingi segir enn fremur að margt jákvætt sé gert í lofts­lags­mál­unum – bæði inn­an­lands og erlendis – en engu að síður sé þetta risa­vaxið verk­efni. „Það er ekk­ert annað í boði en að vera jákvæður og hrinda verk­efn­unum í fram­kvæmd hverju af öðru. Það er sú veg­ferð sem við byrj­uðum á í haust og hún heldur áfram. Ég get alveg sagt það að ég var búinn að bíða í mörg ár eftir að fá fjár­magn­aða aðgerða­á­ætlun í lofts­lags­málum en hún hefur aldrei komið fram áður. Þannig að það eitt og sér er ákveð­inn sigur fyrir umhverfið okk­ar.“

Hann telur að auð­vitað hefði verið æski­legt að byrjað hefði verið fyrr. „Það sem er þó svo mik­il­vægt er að við náum ein­hvern veg­inn að koma þessum málum á þann stað að ekki komi bakslag og allt verði eins og áður var,“ segir hann.

Vildi veita fyr­ir­tækjum aðlög­un­ar­tíma

Guð­mundur Ingi mælti í lok jan­úar síð­ast­liðnum fyrir frum­varpi til laga um breyt­ingu á lögum um holl­ustu­hætti og meng­un­ar­varnir sem varðar notkun burð­ar­poka. Lagt er til í frum­varp­inu að frá og með 1. júlí næst­kom­andi verði óheim­ilt að afhenda alla burð­ar­poka, þar með talið burð­ar­poka úr plasti, án end­ur­gjalds á sölu­stöðum vara og skuli gjaldið vera sýni­legt á kassa­kvitt­un.

Frá og með 1. jan­úar 2021 verði síðan óheim­ilt fyrir versl­anir að afhenda burð­ar­poka úr plasti, hvort sem er með eða án gjalds. Bannið sjálft á þannig við um plast­poka en ekki burð­ar­poka úr öðrum efn­um.

Eftir að frum­varpið var lagt fram vökn­uðu spurn­ingar um af hverju plast­poka­bannið tæki ekki gildi þegar í stað. Guð­mundur Ingi segir ástæð­una vera til að veita fyr­ir­tækjum aðlög­un­ar­tíma.

Breytt hugsun varð­andi fram­leiðslu, neyslu og úrgang

Guð­mundur Ingi seg­ist leggja áherslu á þrennt í sínu starfi. Í fyrsta lagi séu það lofts­lags­breyt­ing­arn­ar, í öðru lagi neysla, sóun og úrgangs­mál og í þriðja lagi vernd og varð­veisla fjöl­breyti­leika í lands­lagi, jarð­minjum og líf­ríki; þ.m.t. vernd víð­erna og þess sem sér­stakt er á Íslandi.

Fyrsta skrefið var stigið í fyrra þegar lofts­lags­að­gerðir rík­is­stjórn­ar­innar voru kynntar og í ár var áherslan lögð á plast­mál­in. Guð­mundur Ingi segir að mark­miðið sé að nálg­ast neyslu- og úrgangs­mál og sóun­ar­mál með heild­stæðum hætti undir hatti hins svo­kall­aða hringrás­ar­hag­kerf­is. Hann telur um breytta hugsun vera að ræða hvernig horft sé á fram­leiðslu, neyslu og úrgang.

„Í stað­inn fyrir – eins og þetta er í meg­in­at­riðum í dag – að eitt­hvað sé fram­leitt, síðan sé þess neytt og svo verði til ein­hver úrgang­ur, og þar með bara hættum við og losum okkur með ein­hverjum hætti við úrgang­inn; urðum hann, brennum hann, o.s.frv. – í stað­inn fyrir að hafa þetta línu­legt þá búum við til hring þannig að á þessum stigum kerf­is­ins séum við alltaf að huga að því að nýta sem best það sem fer inn og reyna að nýta það einnig sem fer út með ein­hverjum hætti þannig að hlið­ar­af­urð­ir, afgangar og slíkt sé notað sem hrá­efni í frek­ari fram­leiðslu í stað þess að henda því. Hringrás­ar­hag­kerfið gengur út á þetta,“ segir hann.

Þetta þýði að huga verði betur að fram­leiðslu, sem og neyslu og síðan að því hvernig úrgangur er með­höndl­að­ur. „Plast­málin eru þar að mínu mati eitt af for­gangs­mál­um, mat­ar­sóun er annað og svo það að hvetja til nýsköp­unar og ná utan um að nýta hlut­ina betur og lengur en við gerum,“ segir hann.

Plast­poka­frum­varpið fyrst og fremst tákn­rænt

Til þess að inn­leiða þetta hringrás­ar­kerfi eru stjórn­völd að taka upp hinar ýmsu reglu­gerðir frá Evr­ópu­sam­band­inu. „Árið í ár fer svo í að kort­leggja þetta og nálg­ast málin út frá þess­ari heild­rænu sýn. Og síðan að byrja á aðgerð­um, því þær er nú alltaf það sem hrinda þarf í gang sem allra allra fyrst. Við munum koma með ein­hverjar breyt­ingar á lögum í haust en það má segja að frum­varpið með plast­pok­ana sé hluti af þessu. Það er þó bara ein aðgerð af mörgum í plast­mál­un­um,“ segir Guð­mundur Ing­i.  

Hann segir plast­poka­frum­varpið fyrst og fremst tákn­ræna aðgerð, því hún snerti líf okkar allra. Hann bendir á að vand­inn sé víð­tækari, því vör­urnar sem fólk ber heim í plast­pok­unum séu einnig iðu­lega í plast­um­búð­um. Enn fremur bendir hann á að um þriðj­ungi mat­væla í heim­inum sé hent, þannig að því megi segja að þriðj­ungur inni­halds pokans muni enda í rusl­inu. Þannig sé plast­poka­frum­varpið ein­ungis lít­ill hluti af „stóra plast­vand­an­um“.

Hrædd við að tala um neyslu

Til við­bótar við þetta tók ráð­herr­ann á móti til­lögum í haust sem kveða meðal ann­ars á um að setja úrvinnslu­gjald á plast­um­búðir til þess að reyna að draga úr þeim eins og hægt er. Jafn­framt komu líka fram til­lögur um að sam­ræma og skylda flokk­un. Guð­mundur Ingi telur það vera grund­vall­ar­at­riði í nútíma­sam­fé­lagi að fólk fari betur með hluti og að úrgangur sé nýttur sem hrá­efni í frek­ari fram­leiðslu og til verð­mæta­sköp­un­ar.

„Við þurfum fyrst og fremst að huga að því hvernig við getum tak­markað sem mest það sem fer inn í keðj­una, þannig að úrgang­ur­inn verði minni. En við verðum einnig að nýta hann eins vel og við get­um. Við Íslend­ingar höfum verið svo­lítið hrædd við að tala um neyslu,“ segir Guð­mundur Ingi og rifjar upp orð­ræð­una fyrir hrunið 2008. „Ef ein­hver sagði orðið græðgi þá var það eitt­hvað sem ekki mátti taka sér í munn því þá var maður ekki maður með mönn­um. Maður var algjör tuð­ari og aft­ur­halds­segg­ur; að hamla fram­förum og allt þetta. En ég held að við séum komin á aðeins annan stað núna og það er algjör­lega nauð­syn­legt að sam­band okkar og neysl­unnar sé end­ur­skoð­að.“

Lofts­lags­skýrslan hristi upp í fólki

Þegar Guð­mundur Ingi er spurður hvort þær aðgerðir sem rík­is­stjórnin hefur kynnt í lofts­lags­málum séu nægar þá svarar hann um hæl og segir að sá pakki hafi verið settur fram sem fyrsta skref. „Það var alveg ljóst að við tæki nán­ari grein­ing á þeim aðgerðum sem þar eru lagðar fram. Og þetta var sett í sam­ráðs­gátt til að athuga hvað fólki fynd­ist um þær,“ segir hann.

Nú sé unnið úr þessum umsögnum og tekin inn atriði eins og fyrr­nefnd skýrsla milli­ríkja­nefndar SÞ um lofts­lags­mál. Í því sam­hengi bendir hann á að skýrslan hafi gengið lengra en gengur og ger­ist. „Hún hristi upp í fólki og gerði það mót­tæki­legra,“ segir hann en ráð­herr­ann telur að margir hafi sýnt lofts­lags­málum meiri áhuga og athygli síðan skýrslan kom út.

Það sem bíður Íslend­inga alþjóð­lega sé í fyrsta lagi að fara inn í sam­eig­in­legar aðgerðir Nor­egs og Evr­ópu­sam­bands­ins. „Ein­fald­lega vegna þess að Evr­ópu­sam­bandið hefur verið leið­andi í þessum málum eins og Norð­menn. Og með því að semja við sam­bandið að vera með í þeirra sam­eig­in­lega mark­miði um að draga úr losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda þá teljum við okkur frekar geta verið með þeim sem mest gera. Það veitir okkur aðhald og aðstoð,“ segir hann og bendir á smæð Íslands í þessu sam­hengi.  „Þá tökum við upp ákveðnar reglu­gerðir frá þeim sem hjálpa okkur til að þess að halda utan um þetta allt sam­an. Ég tel það mjög mik­il­vægt,“ segir Guð­mundur Ingi.

Tekur allt tíma – verðum að byrja strax

Ráð­herr­ann bendir á að rík­is­stjórnin hafi sett fram tvö megin flagg­skip til að takast á við lofts­lags­mál­in. Í fyrsta lagi sé um að ræða grund­vall­ar­kerf­is­breyt­ingu sem felur í sér að draga úr meng­andi inn­fluttu jarð­efna­elds­neyti – bens­íni og olíu – í vega­sam­göngum og hætta að lokum að nota það. Í öðru lagi að auka bind­ingu kolefnis úr and­rúms­lofti með land­græðslu og skóg­rækt, og að draga úr losun frá fram­ræstu landi með end­ur­heimt vot­lend­is.

„Það er ekki síður mik­il­vægt að byrja á því strax til þess að við eigum meiri líkur á því að ná mark­miði okkar um kolefn­is­hlut­leysi árið 2040. Það tekur nefni­lega tíma að safna koltví­sýr­ingnum saman í jarð­vegi og í gróðr­in­um,“ segir hann en verk­efnið telur hann vera mjög spenn­andi. Nú vinni stjórn­völd sér­stak­lega að útfærslu þess­ara tveggja flagg­skipa og muni þau kynna frek­ari aðgerðir seinna á þessu ári.

Einn biti í einu

Í grein Guð­mundar Inga sem birt­ist á Kjarn­anum í byrjun febr­úar síð­ast­lið­ins fjall­aði hann um plast­­vand­ann en hann sagði vand­ann vera stóran og að hann yrði að taka alvar­­lega. Hann líkti vanda­mál­inu við að borða fíl, þar sem það væri nú ærið verk­efni. Og hvernig borðar maður fíl? Nú, með því að taka einn bita í einu. Hann lítur svo á að plast­poka­frum­varpið sé einn slíkur biti – aðgerð sem virkjar fólk með beinum hætti við að hugsa um lausnir án plasts.

Annar biti sé að stofna svo­kall­aðan lofts­lags­sjóð en honum er fyrst og fremst ætlað að setja fjár­magn í nýsköpun fyrir lofts­lagsvæna tækni og starf­semi. Stjórn lofts­lags­sjóðs var skipuð þann 14. febr­úar síð­ast­lið­inn en hlut­verk sjóðs­ins er að styðja við nýsköp­un­ar­verk­efni á sviði lofts­lags­mála meðal ann­ars með því að styrkja þró­un­ar­starf og rann­sóknir á sviði lofts­lagsvænnar tækni­þró­unar og nýsköp­unar á Íslandi og verk­efni er lúta að rann­sókn­um, kynn­ingu og fræðslu um áhrif lofts­lags­breyt­inga.

Enn annar biti sem Guð­mundur Ingi segir að búið sé að taka með mennta­mála­ráðu­neyt­inu er að auka fræðslu og þekk­ingu um lofts­lags­mál í skól­um. „Þannig erum við smátt og smátt að éta fíl­inn. En þá er svo ofboðs­lega mik­il­vægt að stjórn­völd séu ekki þau einu sem éta fíl­inn heldur þurfum við öll að hjálp­ast að við að borða þessa bita,“ segir hann. Þannig sé hægt að ná árangri.

Ákveðin mála­miðlun farin

Aðspurður hvort verið sé að gera nóg varð­andi þessi mál þá svarar hann að hann geti nátt­úru­lega ekki full­yrt um það. „En það eru hvatar í kerf­inu sem hafa skilað sér í vexti sem er jákvætt. Á móti kemur að það þarf til dæmis líka að passa að ekki verði of ódýrt að nýta bensín og dísil­bíla. Einnig þarf að verð­leggja notkun á bens­íni og olíu og til þess höfum við hækkað kolefn­is­skatt. Það má alveg deila um það; kannski mætti hann vera hærri? Ég er þeirrar skoð­unar að hann mætti vera hærri. En hér var ákveðin mála­miðlun gerð,“ segir hann.

Guð­mundur Ingi telur að Íslend­ingar hefðu þurft að koma fyrr inn með sterkum hætti í lofts­lags­mál­in. „Maður sér ekki árangur „einn, tveir og þrír“ vegna þess að það tekur tíma að umbylta þessum kerf­um. Í skýrslu Sam­ein­uðu þjóð­anna er einmitt bent á að lít­ill tími sé til stefnu og er ég hjart­an­lega sam­mála því. En það er einnig mik­il­vægt að við sjáum að stefnt sé í rétta átt og að los­unin fari að minnka hratt. Það er ekki ásætt­an­legt að hún sé ennþá að aukast eins og í vega­sam­göng­um. Þess vegna ein­beitum við okkur svona rosa­lega að því.“

Hvati til að gera starf­semi umhverf­is­vænni

Guð­mundur Ingi seg­ist jafn­framt vera í við­ræðum við stærstu fyr­ir­tækin sem menga hvað mest hér á landi, á borð við álverin og flug­fé­lögin sem eru í allt öðru kerfi en íslenska ríkið ber ábyrgð á. Þar á hann við alþjóð­leg kerfi þar sem fyr­ir­tæki fá ein­ungis úthlutað ákveðnum heim­ild­um. „Ef sú heim­ild er ekki nóg – og dugar ekki upp í meng­un­ina hjá þeim – þá þurfa þau að kaupa auka heim­ild­ir. Pott­ur­inn minnkar og minnkar eftir því sem árin líða þannig að þau fá færri og færri ókeypis heim­ildir sem þýðir að þau þurfa að borga meira og meira. Það skapar hvata fyrir þau til að gera starf­sem­ina umhverf­is­vænni og draga úr los­un­inni frekar en að kaupa los­un­ar­heim­ild­ir,“ segir hann. Þó við­ur­kennir hann að það sé í sumum til­fellum tækni­lega erfitt en í öðrum auð­veld­ara. „Þetta á að hvetja fyr­ir­tækin til þess að hugsa tím­an­lega út í þessi mál.“

Hann tekur Hell­is­heiða­virkjun sem dæmi. Svan­dís Svav­ars­dótt­ir, þáver­andi umhverf­is­ráð­herra, setti reglur árið 2010 um losun á brenni­steins­vetni sem varð til þess að fyr­ir­tækið þurfti annað hvort að fjár­festa í mjög dýrum hreinsi­bún­aði eða þróa aðrar aðferðir með ein­hverjum hætti. „Þau fóru í Car­bFix-verk­efnið sem gengur út á það að brenni­steins­vetni er dælt niður í berg­lög þar sem það krist­all­ast. Einnig er koltví­sýr­ingi dælt nið­ur. Á árinu 2017 los­uðu þau sig við 34 pró­sent af lofts­lagsút­blæstr­inum hjá sér niður í jarð­lög þar sem þau krist­all­ast í berg­lög­um. Það er ekk­ert sem bendir til þess að það gufi upp – heldur séu efnin bara þar. Kostn­að­ur­inn við þetta hjá þeim er sam­bæri­legur við verðið á los­un­ar­heim­ild­unum sem þessi fyr­ir­tæki, eins og álverin og flug­fé­lög­in, þurfa að kaupa. Fyrir álver­in, sem eru með útblástur út um stromp, þá er í raun­inni kom­inn ákveð­inn hvati fyrir þau að dæla efn­unum ofan í jörð. Vissu­lega þurfa þau bor­holu en þá fer þetta að verða mögu­leiki fyrir þau vegna þess að kerfið er alltaf að herða að þeim og verðið á los­un­ar­heim­ildum hækk­ar.“

Guð­mundur Ingi telur að ekki sé rétt að líta svo á að fyr­ir­tæki á Íslandi geri ekki neitt eins og sumir myndu hugs­an­lega halda fram. Hann seg­ist hafa átt í sam­tali við þau – kallað þau á fund til sín og hvatt þau til þess að koma í þetta stóra verk­efni sem varðar kolefn­is­hlut­leysi 2040. „Því stjórn­völd geta það ekki án þess­ara fyr­ir­tækja. Þau eru stórir aðilar í þessu stóra sam­heng­i,“ segir hann. Mjög vel hafi verið tekið í þessar hug­myndir og segir Guð­mundur Ingi að verið sé að móta stefnu um hvernig hægt sé að standa fyrir því að fyr­ir­tæki setji sér mark­mið rétt eins og stjórn­völd.

Horfir líka á hlut­ina út frá efna­hags- og sam­fé­lags­legri vídd

Hvernig er það að vera umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra þegar hags­munir rekast á, til að mynda hag­vaxt­ar­töl­ur, ferða­mennska og lofts­lags­mál? Guð­mundur Ingi seg­ist reyna að horfa á hlut­ina ekki ein­ungis út frá umhverf­is­vídd sjálf­bærrar þró­unar heldur líka út frá efna­hags­legri og sam­fé­lags­legri vídd. „Það er alveg ljóst að túrism­inn er mjög mik­il­væg atvinnu­grein fyrir Íslend­inga. Hann hefur einnig aukið mjög vit­und Íslend­inga – og þeirra sem hingað heim­sækja okkur – á nátt­úruperlunni Ísland, sem síðan skilar sér í auk­inni kröfu um nátt­úru­vernd. Á sama tíma og við heyrum fréttir af því þá er of mikið álag á suma staði vegna ferða­manna og eru stað­irnir margir hverjir í hætt­u,“ segir hann.  

Til þess að sporna við eyði­legg­ingu ferða­manna­stað­anna er verið að takast á við vanda­málið í stjórn­kerf­inu, að sögn Guð­mundar Inga. Árið 2016 hafi tekið í gildi lög sem búa til ramma utan um það hvernig hægt sé að takast á við þetta og nú hafi í fyrsta sinn verið sett fjár­magn í mála­flokk­inn, en um fjórir millj­arðar hafi komið auka­lega inn í verk­efnið á árunum 2019 til 2023.

Hann segir að ýmiss konar við­brögð megi greina við þessum fyr­ir­byggj­andi aðgerð­um. „Þá ætlum við til dæmis að leggja stíga og koma upp sal­ern­is­að­stöðu þar sem þess er þörf. Einnig ein­beitum við okkur að frið­lýstum svæðum fyrst og fremst. Við notum þessa pen­inga í aukna land­vörslu; bæði til að fræða um nátt­úr­una og líta eftir umgengni og öðru slíku. Þannig að mjög jákvæðir hlutir eru að ger­ast þarna núna með auknu fjár­fram­lag­i.“

„En ég hef líka litið til þess í þessu sam­hengi að við verðum ekki endi­lega að byggja alls staðar upp inn­viði. Það eru ein­hverjir staðir þar sem við viljum frekar tak­marka fjöld­ann sem kemur vegna þess að við viljum ekki eyði­leggja þetta nátt­úru­lega yfir­bragð,“ segir Guð­mundur Ingi en hann hefur jafn­framt lagt áherslu á að inn­viðir þurfi að falla að lands­lagi. Ekki sé sama hvernig þessum hlutum sé hátt­að.

„Þá komum við líka að þessu sem ég hef lagt mjög ríka áherslu á og teng­ist nátt­úru­vernd­inni. Það er þessi líf­fræði­lega fjöl­breytni sem við verðum að huga að. Fjöl­breytni jarð­fræð­innar og jarð­minja en mjög hefur gengið á víð­ernin á síð­ustu árum og ára­tug­um,“ segir hann. Nú vinni hann að því að koma á Mið­há­lend­is­þjóð­garði en þar eru stærstu víð­ern­is­svæði Íslands. Hann hefur beðið Nátt­úru­fræði­stofnun um að koma með til­lögur að því hvaða víð­erni á Íslandi eigi að frið­lýsa og nú bíður hann eftir svör­um.

Íslend­ingar líta á víð­ernin sem sjálf­sagðan hlut

Guð­mundur Ingi bendir á að fyrir Íslend­ingum séu víð­ernin sjálf­sögð. „Við sjáum fyrir okkur víð­áttu sem er með litlum inn­gripum manns­ins en þetta er bara allt öðru­vísi í hinni þétt­býlu Mið-­Evr­ópu,“ segir hann. Banda­ríkin og Kanada eigi slík víð­erni en á Íslandi sé þetta samt sem áður sér­stakt. „Við verðum að byggja á þess­ari sér­stöðu og við eigum að varð­veita hana,“ segir hann.

Auk mið­há­lendis­verk­efn­is­ins kall­aði hann eftir til­lögum um hvað Nátt­úru­fræði­stofnun teldi að eigi að vernda af linda­svæðum sem einnig eru mjög merki­leg á Íslandi. „Við erum með mjög stór linda­svæði á borð við Þing­valla­vatn og Suð­urá og Svartá í Þing­eyj­ar­sýslu sem rennur út í Skjálf­anda­fljót.“

Einnig er Ísland mjög fossa­ríkt land og rifjar Guð­mundur Ingi það upp þegar hann bjó á Sri Lanka í tvo mán­uði en hann seg­ist hafa verið mjög spenntur fyrir því að fara í þjóð­garð þar í landi. „Þar var aðal­að­drátt­ar­aflið foss en ég gekk næstum því fram hjá honum vegna þess að þetta voru eig­in­lega bara flúð­ir. Þá gerir maður sér grein fyrir því hvað við erum með magn­aða fossa,“ segir hann og hlær.

Fisk­eldið ógn við laxa­stofna

Eitt sem honum finnst sér­stak­lega vert að nefna, en heyrir ekki undir hans ráðu­neyti, eru villtir laxa­stofn­ar. „Þeir eru gríð­ar­lega verð­mæt auð­lind hér á landi. Reyndar eru ferskvatns­fiskar á Íslandi mjög merki­leg auð­lind vegna þess að mjög fáar teg­undir eru hér en aftur á móti eru búsvæðin fjöl­breytt. Sem þýðir það að sumar af þessum teg­undum hafa þró­ast með ótrú­legum hætti á ein­ungis þessum 10.000 árum frá því að ísöld lauk og þær námu hér land,“ segir hann en sem dæmi um þetta nefnir hann fisk í Þing­valla­vatni þar sem fjögur afbrigði eru til af bleikju vegna þess að fisk­ur­inn hefur þró­ast genat­ískt að mis­mun­andi aðstæð­um, fæðu og búsvæð­um.

„Lax­inn okkar er líka merki­legur en mis­mun­andi stofnar eru eftir land­svæð­um. Þannig að erfða- og líf­fræði­lega er lax­inn okkar mik­il­væg­ur, bæði út frá nátt­úr­unni og nátt­úru­vernd. Og laxa­stofnum – eða Atl­ants­haf­s­lax­inum – þess­ari teg­und sem finnst hér, hefur víða hnign­að. Bæði í Evr­ópu og á aust­ur­strönd Amer­íku. Ekki alls stað­ar, en víða. Á Íslandi hefur tek­ist ágæt­lega að varð­veita og við­halda þeim vegna þess að við erum með ágæt­is­kerfi til þess. En þá kemur inn þessi ógn sem fisk­eldið er,“ segir hann.

Hags­munir rekast á

Ráð­herr­ann spyr hvernig Íslend­ingar ætli að láta þetta hvort tveggja ganga upp. Þarna stang­ist hags­munir fisk­eld­is­fyr­ir­tækja – sem og hags­munir land­eig­enda – á við nátt­úru­vernd. Að hans mati er gríð­ar­lega mik­il­vægt að fara var­lega í þessum efn­um. „Ég sé þetta þannig fyrir mér að fisk­eldið þurfi að þró­ast á næstu 10 til 15 árum í þá átt að ekki verði um neina erfða­blöndum að ræða. Það kallar á breyttar aðferðir við lax­eld­ið,“ segir hann.

Guð­mundur Ingi telur þetta vera mikið hags­muna­mál – og gríð­ar­legt nátt­úru­vernd­ar­mál. „Og ég myndi vilja sjá þetta þannig að atvinnu­veg­inum væri gef­inn ákveð­inn tímara­mmi til að aðlaga sig að þessum breyt­ing­um. Og á sama tíma væru hvatar fyrir fyr­ir­tækin að þró­ast í þessa átt. Þetta er stóra myndin í þessu.“

Fisk­eld­is­lög­gjöfin er ekki á borði ráð­herr­ans en að hans mati þarf að nálg­ast þau mál með þessum hætti. „Mér finnst það líka sam­ræm­ast við stjórn­ar­sátt­mál­ann sem kveður á um að þróa eigi fisk­eldi með til­liti til sem minnstrar áhættu fyrir líf­fræði­legan fjöl­breyti­leika villtra stofna.“