Saga þessa máls hófst 24. nóv­em­ber sl. Þann dag var danska frei­gátan Esbern Snare á sigl­ingu á Gíneuflóa. Frei­gátan hafði verið send þangað til að ann­ast gæslu á þess­ari fjöl­förnu sigl­inga­leið sem hund­ruð skipa fara dag­lega, þar á meðal 30 – 40 sem sigla undir dönskum fána.

Þegar komið var undir kvöld áður­nefndan dag fékk áhöfnin á Esbern Snare veður af því að grun­sam­legur bátur væri á ferð ekki langt und­an. Þyrla frei­gát­unnar var send á loft og kom fljót­lega auga á bát­inn. Um borð sáust átta eða níu menn og ýmis konar bún­aður sem áhöfn þyrl­unnar lýsti sem „verk­færa­kassa“ sjó­ræn­ingja, vopn, stiga, kaðla og fleira slíkt. Gegnum tal­stöð sendi áhöfn þyrl­unnar skipun til báts­verja að stansa þegar í stað. Báts­verjar sinntu því engu (síðar kom í ljós að þeir höfðu enga tal­stöð) og þá skaut þyrlu­á­höfnin á einn utan­borðs­mótor báts­ins og eyði­lagði hann.

Hrað­skreiður gúmmí­bátur með sér­þjálf­aða frosk­menn inn­an­borðs var þá lagður af stað í átt­ina að ókunna bátn­um. Þegar bát­ur­inn frá frei­gát­unni nálg­að­ist ókunna bát­inn kall­aði yfir­maður frosk­mann­anna gegnum gjall­ar­horn. Þegar ekki barst svar var skotið við­vör­un­ar­skot­um, sem svarað var með skot­hríð frá ókunna bátn­um. Eftir stuttan skot­bar­daga gáfust menn­irnir á ókunna bátnum upp. Þá voru þrír lif­andi um borð ásamt fjórum sem fallið höfðu í bar­dag­an­um, einn til við­bótar var á sundi í sjón­um.

Sá hafði særst illa á fæti eftir að hann kastaði sér fyrir borð, lík­lega lent með fót­inn ískrúf­una. Þegar mað­ur­inn var kom­inn um borð í bát frei­gát­unnar sást strax að hann hafði slasast alvar­lega á öðrum fæt­in­um. Menn­irnir fjórir af ókunna bátnum ásamt lík­unum fjórum voru svo fluttir um borð í Esbern Snare. Lík­unum var komið í kæli-eða frysti­geymslu, þrír voru settir í sér­staka fanga­klefa um borð en sá slas­aði fluttur í sjúkra­stofu frei­gát­unn­ar, þar sem læknar urðu að fjar­lægja annan fót hans. Í einu og öllu var reynt að fylgja alþjóða­lög­um, sem Dan­mörk hefur skuld­bundið sig til að hlíta, um með­ferð fanga. Dag­inn eftir hand­tök­una voru fjór­menn­ing­arn­ir, í Bæj­ar­rétti Kaup­manna­hafn­ar, úrskurð­aðir í gæslu­varð­hald, in absentia eins og það heit­ir. 

Babb í bát­inn

Margar þjóðir hafa gert sér­stakt sam­komu­lag við lönd sem liggja að Gíneuflóa um að taka við sínum rík­is­borg­urum hafi þeir verið hand­teknir utan lög­sögu við­kom­andi ríkis á fló­an­um. Ein­hverra hluta vegna höfðu dönsk stjórn­völd ekki gert neinn slíkan samn­ing áður en Esben Snare var send­ur.

Eftir nokk­urra daga japl, jaml og fuð­ur, var ákveðið að Esbern Snare héldi til hafnar í Gana, þar sem slas­aði mað­ur­inn færi á sjúkra­hús. Yfir­völd í Gana tóku hins vegar skýrt fram í samn­ingum að mað­ur­inn yrði ekki þar í landi til fram­búð­ar, og hinir fang­arnir þrír og líkin fjögur yrðu áfram um borð í frei­gát­unni.

Klúð­ur 

Danskir þing­menn gagn­rýndu varn­ar­mála­ráðu­neytið fyrir að hafa ekki gengið frá samn­ingum við lönd í nágrenni Gíneuflóa um að taka við mönnum sem hugs­an­lega yrðu hand­teknir á hafi úti. Varn­ar­mála­ráðu­neytið svar­aði því til að þetta til­tekna atvik á Gíneuflóa væri óvenju­legt og aldrei hefði staðið til að áhöfnin á Esbern Snare hand­tæki sjó­ræn­ingja, eða, eins og í þessu til­viki, menn sem und­ir­byggju sjó­rán. 

Snúið mál

Í upp­hafi var ekki vitað af hvaða þjóð­erni átt­menn­ing­arnir væru. Danskir blaða­menn töldu sig fljót­lega vita að þeir væru frá Níger­íu. Sem síðar kom í ljós að var rétt. Sökum þess að milli Nígeríu og Dan­merkur var eng­inn samn­ingur um afhend­ingu fanga var málið snú­ið. Danir vildu í lengstu lög forð­ast að rétta yfir mönn­unum í Dan­mörku og í umfjöllun um málið í fjöl­miðlum kom fram að sjó­ræn­ingjar sem Hol­lend­ingar höfðu hand­tekið og réttað yfir í Hollandi höfðu sótt um hæli þar í landi, og feng­ið. Hol­lend­ingar sitja uppi með þessa menn eins og danskur lög­fræð­ingur komst að orði. Danir kæra sig ekki um að slíkt ger­ist í Dan­mörku. 

En væri þá ekki ein­fald­ast að senda menn­ina í land í Níger­íu? Málið er hins­vegar ekki svona ein­falt. Dönsk stjórn­völd yrðu, í sam­ræmi við mann­rétt­inda­sátt­mála, fyrst að fá full­vissu fyrir því að fang­arnir fengju rétt­láta máls­með­ferð, myndu ekki sæta pynt­ingum eða yrðu jafn­vel teknir af lífi. Danski varn­ar­mála­ráð­herr­ann og emb­ætt­is­menn ráðu­neyt­is­ins klór­uðu sér í koll­inum dögum og vikum saman en á meðan biðu fang­arnir þrír, og líkin fjög­ur, um borð í Esbern Snare á Gíneuflóa. Fang­inn sem misst hafði fót­inn dvaldi enn um sinn á sjúkra­húsi í Gana.

Þrír settir um borð í bát

Í lið­inni viku dró til tíð­inda í mál­efnum fang­anna. Þre­menn­ing­arnir sem höfðu verið um borð í Esbern Snare voru settir um borð í lít­inn bát, sem til­heyrði frei­gát­unni, skammt frá landi, utan lög­sögu Níger­íu. Bát­ur­inn var búinn litlum utan­borðs­mótor og nægi­legu elds­neyti til að sigla til lands og enn­fremur var matur og vatn um borð. Áhöfnin á Esbern Snare fylgd­ist með bátnum þangað til hann var kom­inn upp undir land, við ósa Níger­fljóts. Danski dóms­mála­ráð­herr­ann lagði áherslu á að fallið hefði verið frá ákæru en menn­irnir hefðu ekki verið náð­að­ir. Til­gang­ur­inn með að falla frá ákærunni væri að menn­irnir kæmu ekki til Dan­merk­ur. 

Ein­fætti mað­ur­inn til Kaup­manna­hafnar

Sama dag og Níger­íu­menn­irnir þrír voru settir um borð í bát úti fyrir strönd Nígeríu var félagi þeirra, sá sem missti fót­inn, fluttur með flugi til Kaup­manna­hafn­ar. Ástæða þess að mað­ur­inn er þangað kom­inn er sú að hann er illa hald­inn eftir fóta­missinn, verður að vera á sjúkra­húsi og yfir­völd í Gana neit­uðu honum um dvöl þar, meðal ann­ars vegna þess að hann er fangi Dana. 

Gæslu­varð­halds­krafa

Dag­inn eftir kom­una til Dan­merkur var Níger­íu­mað­ur­inn leiddur fyrir dóm­ara í Bæj­ar­rétti Kaup­manna­hafn­ar. Ákæru­valdið krafð­ist þess að mað­ur­inn yrði úrskurð­aður í gæslu­varð­hald meðan réttað verður í máli hans. Verði hann sekur fund­inn getur dóm­ur­inn hljóðað upp á fimm ára fang­elsi hið minnsta en mest allt að lífs­tíð.

Mað­ur­inn hefur ekki verið nafn­greindur en hann er 39 ára og frá Níger­íu. Hann neit­aði sök en skýrði í dóm­salnum frá atburða­rásinni.

Maðurinn sagði að vinur sinn hefði hringt í sig og sagt að sig vant­aði mann en sá sem hringdi og nokkrir aðrir hefðu verið beðnir um að lóðsa tank­skip að ströndum Níger­íu. Borgað yrði fyrir vinn­una og þess vegna sagð­ist mað­ur­inn hafa tekið þetta að sér. Hann sagð­ist hafa þekkt nokkra þeirra sem fóru í ferð­ina, en sér hefði komið á óvart að sjá þrjár byssur og stiga um borð í bátnum sem not­aður var í ferð­ina.

Hann sagði jafn­framt frá því að níu menn hefðu verið um borð þegar lagt var af stað en níundi mað­ur­inn hefði fall­ið, eða stokk­ið, fyrir borð þegar áhöfn þyrl­unnar skaut við­vör­un­ar­skot­um. Við vorum ekki með neina tal­stöð og heyrðum þess vegna ekk­ert í áhöfn þyrl­unnar en þegar byrjað var að skjóta á bát­inn hróp­aði einn „þeir ætla að drepa okk­ur“ og þá svör­uðu félagar mínir með skot­hríð. „Ég kann ekk­ert með byssu að að fara. Allt gerð­ist mjög hratt og skömmu síðar var hrað­bát­ur­inn frá frei­gát­unni kom­inn á stað­inn og þá var skipst á skotum og bát­ur­inn okkar byrj­aði að sökkva. Ég stökk fyrir borð en lenti með fót­inn í skrúf­unni. Ég hróp­aði á hjálp og menn­irnir frá frei­gát­unni björg­uðu mér. Svo man ég ekk­ert fyrr en ég vakn­aði um borð í frei­gát­unni og átt­aði mig á því að búið var að taka af mér annan fót­inn.“ 

Þegar dóm­ari spurði hvers vegna hann hefði tekið þátt í þess­ari ferð svar­aði mað­ur­inn að hann væri fyr­ir­vinna tveggja barna sinna, 12 og 16 ára, hann hefði enga fasta vinnu og maður yrði að taka því sem byð­ist eins og hann komst að orði. Börnin tvö dvelja nú hjá móður manns­ins í Níger­íu. Þess má geta að hann tal­aði ensku í dóm­saln­um.

Verj­and­inn ósáttur en gæslu­varð­hald úrskurðað til 1. febr­ú­ar 

Birgitte Skjødt, verj­andi manns­ins, krafð­ist þess að skjól­stæð­ingur sinn yrði lát­inn laus. Hann hefði ekki hleypt af skotum og stokkið fyrir borð þegar skot­hríðin byrj­aði. „Fé­lögum hans þremur sem verið hafa fangar um borð í Esbern Snare hefur nú verið sleppt, þetta er klár­lega mis­mun­un“ sagði Birgitte Skjød­t. 

Dóm­ar­inn féllst á að málið væri í alla staði mjög óvenju­legt „en okkur hér ber að fylgja dönskum lög­um“. Nefndi svo að sú stað­reynd að fallið hefur verið frá ákæru á hendur þremur félögum manns­ins gæti hugs­an­lega haft áhrif á fram­hald máls­ins. Stað­festi síðan gæslu­varð­halds­úr­skurð­inn, sem gildir til 1. febr­úar næst­kom­andi.

Loks má nefna að lík þeirra fjög­urra manna sem féllu í átök­unum við áhöfn Esbern Snare eru enn um borð í frei­gát­unni. Sam­kvæmt upp­lýs­ingum frá danska flot­anum hafa ekki verið teknar nán­ari ákvarð­anir um hvað gert verður við lík­in.