Konur eru hæfar til að gegna forstjórastöðum í skráðum fyrirtækjum, en þegar kemur til ráðninga forstjóra skráðra félaga eru þær þó ekki ráðnar til starfanna þar sem áhrif karla, tengslanet og íhaldssamar staðalímyndir af forystuhæfni kvenna og árangursríkri forystu virðast ráða ákvörðunum. Þar með aukast líkur á því að horft sé fram hjá hæfum konum við forstjóraval.
Þetta er niðurstaða nýrrar rannsókn á reynslu 22 stjórnarkvenna í skráðum félögum á Íslandi af forystuhæfni, tengslaneti og stuðningi við konur til að gegna forstjórastöðu sem greint er frá í grein í nýjustu útgáfu Tímarits um viðskipti og efnahagsmál. Greinina skrifa Ásta Dís Óladóttir, dósent við Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands, Sigrún Gunnarsdóttir, prófessor við Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands, Þóra H. Christiansen, aðjúnkt við Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands, og Erla S. Kristjánsdóttir, prófessor við Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands.
Í henni segir að í niðurstöðum rannsóknarinnar felist tækifæri fyrir stjórnir skráðra félaga til þess að auka gæði ráðninga forstjóra og jafna kynjamun með auknum fjölbreytileika og með því að miða ráðningarnar við árangursríka hæfni til forystu.
Kjarninn hefur árum saman fjallað ítarlega um stöðu kvenna í þeim geirum sem stýra fjármagni á Íslandi. í þau níu ár sem hann hefur framkvæmt úttekt á kynjahlutföllum þeirra sem stýra þúsundum milljarða króna í ýmis fjárfestingaverkefni hérlendis hefur niðurstaðan verið svipuð, karlar eru allt um lykjandi. Í úttektinni í ár, sem birt var seint í maí, kom fram að karlarnir væru 91 en konurnar 13.
Það hefur verið sérstaklega áberandi á hlutabréfamarkaði. Eftir endurreisn hans var lengi vel ein kona forstjóri í skráðu félagi, Sigrún Ragna Ólafsdóttir sem stýrði VÍS. Henni var sagt upp í ágúst 2016 og eftir það liðu næstum fimm ár þar til kona varð forstjóri í skráðu félagi. Það gerðist þó ekki í gegnum ráðningu heldur skráningu Íslandsbanka, sem stýrt er af Birnu Einarsdóttur. Um ári síðar, seint í júní síðastliðnum, fjölgaði konunum í forstjórastóli skráðs félags um 100 prósent, þegar Nova, sem er stýrt af Margréti Tryggvadóttur, var skráð á markað.
Í september 2022 gerðist það svo að fyrsta konan var ráðin forstjóri í þegar skráðu félagi frá því að íslenskur hlutabréfamarkaður var endurreistur eftir bankahrunið. Þá var greint frá því að Ásta Sigríður Fjeldsted var ráðin forstjóri Festi. Á tveimur og hálfum mánuði fjölgaði konunum sem gegna forstjórastöðu í Kauphöll Íslands því úr einni í þrjár. Hinum 27 félögunum sem skráð eru á Aðalmarkað og First North markaðinn er þó stýrt af körlum. Því eru 90 prósent allra forstjóra í skráðum félögum karlar.
Lög um kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja á Íslandi voru samþykkt árið 2010. Þau tóku að fullu gildi í september 2013. Lögin segja að fyrirtækjum sem eru með 50 eða fleiri starfsmenn þurfi að tryggja að hlutfall hvors kyns sé ekki undir 40 prósentum. Markmiðið með lagasetningunni var að „stuðla að jafnari hlutföllum kvenna og karla í áhrifastöðum í hlutafélögum og einkahlutafélögum með auknu gagnsæi og greiðari aðgangi að upplýsingum.“
Von þeirra sem samþykktu frumvarpið – 32 þingmenn úr öllum flokkum nema Sjálfstæðisflokknum sem áttu þá sæti á þingi – var að fleiri konur í stjórnum myndi leiða til þess að fleiri konur yrðu ráðnar í stjórnunarstöður og það myndi fjölga tækifærum kvenna.
Hagstofa Íslands tekur árlega saman tölur um hversu margar konur sitji í stjórnum fyrirtækja. Stofnunin birti nýjustu tölur sínar, sem sýna stöðuna í lok 2021, á þriðjudag í síðustu viku. Þar kom fram að rúmlega fjórðungur, 27 prósent, allra stjórnarmanna í íslenskum fyrirtækjum væru konur. Það hlutfall var 24 prósent árið 2010.
Í fyrirtækjum með fleiri en 50 launþega var hlutfall kvenna í stjórnum 19,5 prósent árið 2010. Árið sem lögin tóku gildi var hlutfallið orðið 30,2 prósent. Frá þeim tíma hefur lítið gerst. Hlutfallið var 34,7 prósent í fyrra.
Hlutfall kvenna í stöðu framkvæmdastjóra hækkaði lítillega á milli ára og var 23,9 prósent en hlutfall kvenna í stöðu stjórnarformanna var 24,7 prósent í lok árs 2021.
Í greininni í Tímariti um viðskipti og efnahagsmál, sem birt var í dag, segir að þrátt fyrir ýmsar formlegar og kerfislægar framfarir á undanförnum árum til þess að jafna kynjamun hér á landi sé þetta samt sem áður staðan. Þrjár konur stýri skráðum félögum.
Fyrri rannsókn hafi leitt í ljós upplifun stjórnarkvenna skráðra félaga af valdaleysi og skorti á fagmennsku í tengslum við ráðningar forstjóra. „Samkvæmt fyrri rannsóknum snýr forystuhæfni forstjóra sem tengist fjárhagslegum árangri fyrirtækja einkum að staðfestu, félagslegri færni og auðmýkt, en fáar rannsóknir varpa ljósi á mat á forystuhæfni kvenna til þess að gegna æðstu stjórnunarstöðum.“
Sú rannsókn sem greinin fjallar um hafi beint sjónum sínum að upplifun stjórnarkvenna, sem sitja í stjórnum allra skráðra félaga hér á landi, af mati á forystuhæfni kvenna til þess að gegna forstjórastöðum í skráðum félögum, og af áhrifum tengslanets og stuðnings við konur á ferli og útkomu ráðninga í forstjórastöður í skráðum félögum. Tekin voru viðtöl við 22 konur sem eiga sæti í stjórnum allra skráðra félaga á Íslandi og rannsóknarspurningin sem lagt var upp með er: Hver er reynsla stjórnarkvenna í skráðum félögum af því hvað hefur áhrif á mat á hæfni kvenna til að gegna starfi forstjóra í skráðu félagi?
Niðurstöðurnar sýndu að stjórnarkonur telja konur hæfar til að gegna forstjórastöðunni, en þegar til ráðninga forstjóra skráðra félaga kemur voru þær þó ekki ráðnar til starfanna. Ástæðan var, líkt og áður sagði, sú að áhrif karla, tengslanet og íhaldssamar staðalímyndir af forystuhæfni kvenna og árangursríkri forystu virðast ráða ákvörðunum, og þar með aukast líkur á því að horft sé fram hjá hæfum konum við forstjóraval. „Í niðurstöðunum felast skilaboð um tækifæri fyrir stjórnir skráðra félaga til þess að auka gæði ráðninga forstjóra og jafna kynjamun með auknum fjölbreytileika og með því að miða ráðningarnar við árangursríka hæfni til forystu.“
Þegar horft er víðar á áhrifastöður í samfélaginu, þar sem peningum er auðvitað stýrt, en þó með öðrum hætti en í viðskiptalífinu, hallar víða enn á konur. Í ríkisstjórn er kynjahlutfallið til að mynda enn körlum í hag.
Þar sitja sex karlar og fimm konur. Forsætisráðherra er hins vegar konan Katrín Jakobsdóttir. Það er í annað sinn í lýðveldissögunni sem kona situr í því embætti. Sú fyrsta var Jóhanna Sigurðardóttir sem var forsætisráðherra 2009-2013.
Fjármála- og efnahagsráðherra er karlinn Bjarni Benediktsson. Alls hafa 26 einstaklingar gegnt þeirri stöðu frá því að lýðveldið Ísland var stofnað. Einungis tveir þeirra hafa verið konur. Oddný Harðardóttir varð fyrsta konan til að gegna embætti fjármálaráðherra þegar hún tók við því á gamlársdag 2011.
Oddný sat í embætti í níu mánuði og þá tók flokkssystir hennar Katrín Júlíusdóttir við. Hún sat í embættinu í tæpa átta mánuði. Því hafa konur verið fjármálaráðherrar á Íslandi í minna en 17 mánuði frá árinu 1944.
