Nú þegar líður að kosningum, sem fara fram 29. október, dynja á landsmönnum áróðursherfðir flokkanna sem í framboði eru.
Eitt af því sem ætti að varast sérstaklega eru kosningaloforð og fullyrðingar um að hin og þessi stefnumál muni ná fram að ganga komist flokkarnir í þá stöðu að vera með þræðina í hendi sér.
Sérstaklega er þetta varhugavert í því mynstri sem nú er í kortunum, þar sem í það minnsta þrír flokkar þurfa að ná saman um stefnumál og ríkisstjórnarsamstarf.
Það var alveg rétt hjá Guðna Th. Jóhannessyni, forseta Íslands, þegar hann minntist á það í viðtali við Channel 4 í Bretlandi, að það myndi líklega reyna mikið á stjórnmálaflokkana eftir kosningum og að flokkar eins og Píratar þyrftu að vera tilbúnir að gera málamiðlanir þegar kemur að stjórnarmyndunni.
Viðræður hafnar of snemma?
Það verður að teljast einkennilegt, að viðræður séu hafnar um myndun næstu ríkisstjórnar, eins og landslagið í stjórnmálunum er núna. Vinstri græn, Píratar, Samfylking og Björt framtíð hafa að undanförnu átt „góðar viðræður“ sem geti orðið vísir að nýrri ríkisstjórn flokkanna, að sögn leiðtoga flokkanna. Mörður Árnason, fyrrverandi þingmaður Samfylkingarinnar, segir umbótastjórnina svonefndu hafa gefið von um bjartari tíma í stjórnmálunum.
Margt bendir til þess að betra sé fyrir flokkana að fara sér hægt, því vindurinn er ekki endilega í seglum flokkanna núna í síðustu vikunni fyrir kosningar. Eins og mál standa nú mælast flokkarnir samtals með rúmlega 50 prósent fylgi og óhætt að segja að staðan sé tæp.
Mikil hreyfing hefur verið í könnunum á fylgi flokkanna og einkennilegt að formenn stjórnarandstöðuflokkanna séu komnir af stað í viðræður. Píratar hafa til dæmis mælst með mikið fylgi hjá fólki á aldrinum 18 til 35 ára, og hlutfallslega meira en í öðrum aldurshópum, en kosningaþátttaka hefur verið slökust í þessum hópi. Nú síðast staðfestist það í forsetakosningunum en Hagstofan hefur birt gögn sem sýna að þátttakan í yngsta hópnum var aðeins 63 prósent en hjá eldra fólki var hún 10 til 20 prósentustigum hærri.
Kosningaþátttakan getur þannig haft mikið um það að segja hvernig flokknum gengur í kosningunum. Umboð flokksins til að leiða ríkisstjórn hvílir vitaskuld á útkomunni í kosningunum.
Oddný Harðardóttir, formaður Samfylkingarinnar, á ekki öruggt þingsæti, eins og kosningaspá Kjarnans sýnir, og það er erfitt að sjá það fyrir sér að flokkurinn verði í aðstöðu til að taka þátt í ríkisstjórnarmyndun verði það niðurstaðan.
Píratar hafa sérstaklega lagt á það áherslu að þeir geti sýnt kjósendum fyrir hvað þeir standa, áður en það er kosið. Og ef það þurfi að gera málamiðlanir, þá liggi fyrir hverjar þær eru. Þetta er góð stefna og meiningin góð. En vandinn við þessa sýn á málin er sá að aðrir flokkar hafa einnig áhrif á hvaða mál það verða, sem þarf að ná saman um.
Veruleikinn bankar á dyrnar um leið og kosningum lýkur og þá reynir á ábyrgð stjórnmálamanna um að mynda starfhæfa og ábyrga ríkisstjórn, eins og forsetinn benti á. Alþekkt er að stjórnmálaflokkar þurfa gefa afslátt á eigin stefnu í slíku ferli eða í það minnsta sættast á að stefna samstarfsflokka ráði ferðinni í tilteknum málaflokkum.
Breytingar óumflýjanlegar
Ríkisstjórn Sigurðar Inga Jóhannssonar mun falla, það er svo til alveg öruggt. Á síðustu fjórum dögunum þarf hún að bæta við sig 15 til 19 prósentustigum í fylgi til þess að halda velli og það verður að teljast afar ólíklegt að það takist, jafnvel þó Framsóknarflokkurinn sé þekktur fyrir að ná að hækka sig á lokametrunum miðað við kannanir.
En það er ekki ljóst enn hvað mun taka við og það er ekki víst að umbótastjórnin svonefnda verði með nægilegan byr í seglum til að geta starfað. Það ætti að gefa flokkunum ástæðu til að þess að anda rólega, lofa engu sem þeir mögulega geta ekki staðið við og ekki heldur loka neinum möguleikum þegar kemur að því að mynda starfhæfa stjórn. Það er ekki hægt að mynda ríkisstjórn fyrir kosningar, allra síst þegar jafn mikil óvissa er uppi um hver útkoman verður og hver mun fá umboð til að mynda ríkisstjórn.
