Það eru uppi aðstæður í heim­in­um, og íslensku sam­fé­lagi þar með talið, sem kalla á að víkja öllu hefð­bundnu dæg­ur­þrasi til hlið­ar. Póli­tísk hug­mynda­fræði og kreddu­á­herslur í rík­is­fjár­málum verða líka að víkja. Skyn­samt og rétt mein­andi fólk verður að taka höndum sam­an, móta mark­vissa stefnu um skýrar aðgerðir og hrinda þeim svo fum­laust í fram­kvæmd. Það verður að geta sett sig í spor mis­mun­andi hópa sam­fé­lags­ins við mótun þeirra aðgerða og reyna eftir bestu getu að hafa sam­ráð þegar að fram­kvæmd þeirra kem­ur. 

­Með hverjum deg­inum sem líður sem að fát er á því hvernig skila­boð eru fram­sett, að óvissa sé um hver staðan sé og hvað sé í vænd­um, þá minnkar glugg­inn til að takast á við þessar áskor­anir almenni­lega. Og sam­hliða vex lýð­skrum­urum sem reyna að selja sig sem sterka leið­toga, en eru aðal­lega sjálf­hverft lýð­ræð­is­legt skað­ræði sem kunna fyrst og fremst að nýta sér aðstæður til að slá póli­tískar keil­ur, fiskur um hrygg. Það er gríð­ar­lega sam­fé­lags­lega mik­il­vægt að sam­hentar aðgerðir jað­ar­setji slíka aðila. Allir sem leggja til að til­mæli sér­fræð­inga séu hunsuð eiga að dæm­ast sam­stundis úr leik, enda oftar en ekki vart sér­fræð­ingar í nokkru nema sjálfum sér.

Það þarf að vera áætlun

Enn sem komið er hefur rík­is­stjórn­inni mis­tek­ist illa að sinna því leið­toga­hlut­verki sem hún á að sinna. Blaða­manna­fundur hennar síð­ast­lið­inn þriðju­dag, þar sem sjö óljósar og að ein­hverju leyti end­ur­nýttar aðgerðir til að skapa við­spyrnu fyrir íslenskt efna­hags­líf, fer í sögu­bæk­urnar fyrir að vera and­stæðan við það að ná til­gangi sín­um. Þar sáust þrír leið­togar þriggja ólíkra flokka sem eru búnir að hafa gaman saman í rík­is­stjórn aðal­lega í með­vindi, skipt­ast á að troða sér í sviðs­ljósið án þess að nokkur þeirra hefði í raun mikið mark­vert að segja. Á sama tíma eru aðrir ráð­herr­ar, sem aug­ljós­lega er haldið frá helstu ákvörð­unum og sviðs­ljós­inu gegn þeirra vilja, að tala fyrir harð­ari og umfangs­meiri aðgerðum í fjöl­miðlum og þar með á skjön við tón for­svars­manna rík­is­stjórn­ar­inn­ar.

Munn­leg skýrsla um aðgerðir stjórn­valda í efna­hags­málum á Alþingi í gær var sömu­leiðis afar inni­halds­rýr og skildi áhorf­endur eftir með fleiri spurn­ingar en svör.

Fund­ur­inn í dag, þar sem greint var frá sam­komu­banni, var skárri og upp­lýs­ing­arnar sem þar voru settar fram skýr­ar. Þar skipti máli að hafa það öfl­uga teymi sér­fræð­inga sem stýrt hafa aðgerðum í sótt­varn­ar­málum með stjórn­mála­mönn­un­um. En öll umgjörðin var ekki traust­vekj­and­i. 

Þetta þarf allt saman að batna og ósam­stíga rík­is­stjórn þarf að koma sér saman um hvernig sé best að eiga reglu­legt og stöðugt sam­tal við þjóð­ina á þessum for­dæma­lausu tím­um. Og hver sé best til þess fall­inn að leiða það sam­tal. 

Sam­komu­bann og ferða­bann

Fyrst og síð­ast þarf að setja heil­brigði íslenskrar þjóðar í for­gang og grípa til allra þeirra aðgerða sem þarf til að tryggja það. Til þess að leggja þá línu erum við með sér­fræð­inga sem á að hlusta á og fylgja út í eitt. Það verður seint sagt nógu oft að þeir séu að standa sig frá­bær­lega, við ótrú­lega krefj­andi og erf­iðar aðstæður með mikið magn af heima­til­búnum bess­erviss­erum á bak­inu sem ala á ótta og óör­yggi byggt á engu nema til­finn­ingu. Við erum að greina, rekja og skima betur en flestar aðrar þjóð­ir. Sam­fé­lagið allt er að taka þátt í að vinna gegn útbreiðslu með því að sýna ábyrga hegðun og verja þá hópa sem eru við­kvæm­ast­ir. 

Í dag bætt­ust svo við til­mæli um sam­komu­bann og ákveðnar hömlur á skóla­starfi. Þetta er gert vegna þess að sótt­varn­ar­læknir kallar eftir aðgerð­unum og ein­boðið að ráð­ast af æðru­leysi í aðgerð­irn­ar. 

Sam­hliða því að taka ákvarð­anir um ítr­ustu heil­brigð­is­á­kvarð­anir þarf að huga að þeim gríð­ar­legu efna­hags­legu afleið­ingum sem þær for­dæma­lausu aðstæður sem við stöndum frammi fyrir munu hafa í för með sér.

Í byrjun viku stóðum við frammi fyrir þeirri svört­ustu sviðs­mynd að ferða­mönnum sem sækja Ísland heim gæti fækkað um sirka eina íslenska þjóð í ár og orðið um 1,6 millj­ón­ir. Þá hefði þeim fækkað um 700 þús­und á tveimur árum og öllu aug­ljóst að slíkt myndi hafa gríð­ar­leg nei­kvæð áhrif, enda ferða­þjón­usta ell­efu pró­sent af lands­fram­leiðslu árið 2018. Hund­ruð millj­arða króna í tekjum myndu hverfa.

Í gær breytt­ist þessi staða enn til hins verra þegar for­seti Banda­ríkj­anna ákvað að setja ferða­bann á lönd sem til­heyra Schen­gen-­svæð­inu til að fela eigin almenna van­hæfni og sér­tækt aðgerð­ar­leysi í bar­átt­unni gegn útbreiðslu kór­ónu­veirunn­ar. 

Áhrif banns­ins verða mest á Ísland, enda Banda­ríkin stærsta ein­staka við­skipta­land Íslands í þjón­ustu­út­flutn­ingi, sem í felst aðal­lega sala á ferða­þjón­ustu. Á árinu 2018, þegar sá þjón­ustu­út­flutn­ingur náði hámarki, var hann 32 pró­sent af öllum heild­ar­út­flutn­ingi Íslands á þjón­ustu. Sam­kvæmt bráða­birgð­ar­tölum Hag­stofu Íslands fyrir síð­asta ár var hann 29,2 pró­sent það árið. Alls var um að ræða 202 millj­arða króna í þjón­ustu­tekjum sem koma frá þessu eina land­i. 

Nú er, í fullri alvöru, hægt að búast við því að ferða­menn sem heim­sæki landið í ár verði nær einni milljón en tveim­ur. 

Hefur áhrif alls staðar

Þessi staða mun hafa ruðn­ings­á­hrif út um allt atvinnu­lífið og sam­fé­lag­ið. Ísland er örríki, með örmynt og mjög ein­hæfar gjald­eyr­is­skap­andi tekju­lind­ir. Það verður keðju­verkun sem byrjar hjá ferða­þjón­ust­unni og teygir sig síðan yfir í aðrar grein­ar. Við blasir erfið kreppa með miklu atvinnu­leysi og fjölda­gjald­þrot­um. Í þetta skiptið munum við ekki geta sótt lausn­ina í vasa erlendra kröfu­hafa. Kór­ónu­veiran á hvorki banka­reikn­ing né kredit­kort og það verður ekk­ert til hennar að sækja. Við verðum að leysa þessa stöðu sjálf.

Til þess erum við í góðum fær­um. Skulda­staða rík­is­sjóðs er mjög góð, enda hafa stöð­ug­leika­fram­lögin sem kröfu­haf­arnir borg­uðu fyrir að fá að losna út úr íslenskum höftum lækkað skuldir rík­is­ins um mörg hund­ruð millj­arða króna á örfáum árum. Krónan hefur veikst og það bætir sam­keppn­is­hæfni útflutn­ings­greina strax. Engin teikn eru á lofti um verð­bólgu vegna slaka í efna­hags­kerf­inu og lágs heims­mark­aðs­verðs á olíu og frekar lík­legt að hún lækki en hitt. Gamlar plötur um að verja verði verð­tryggða hús­næð­is­lán­tak­end­ur, sem hafa búið við bestu lána­að­stæður Íslands­sög­unnar und­an­farin ár á sama tíma og virði eigna á höf­uð­borg­ar­svæð­inu hefur tvö­faldast, mega því fara aftur niður í geymslu. 

Gjald­eyr­is­vara­forði þjóð­ar­innar er nú 856 millj­arðar króna og rík­is­sjóður ætti líka að geta fengið lán á mjög góðum kjörum ef eftir því verður leit­að. Við erum í góðri stöðu til að bregð­ast vel við og skila land­inu heilu út úr þessum efna­hags­legu hremm­ing­um. 

Til að stilla þessu upp á skilj­an­legan hátt þá má líkja þessu við heim­il­is­bók­hald. Íslenska ríkið er búið að vera að greiða niður hús­næð­is­lánið sitt hratt á síð­ustu árum og vann auk þess í lottó­inu árið 2015. Það hefur safnað góðum vara­sjóði til að takast á við erf­ið­ari tíma. 

Þeir erf­iðu tímar eru núna.

Skýrt og auð­skilj­an­legt

Þær aðgerðir sem hafa verið kynntar duga ekki til. Það að fresta skilum á opin­berum gjöld­um, líkt og ákveðið var í dag að heim­ila, leysir ekki vanda þeirra fyr­ir­tækja sem eiga illa fyrir helstu útgjöld­um, heldur frestar honum bara þangað til í apr­íl. Sú aðgerð lyktar af því að vera skamm­tíma­að­stoð við Icelandair í dul­ar­gervi almennrar aðgerð­ar. Afnám gistin­átta­skatts skiptir engu máli þegar það eru fáir ferða­menn hvort eð er að koma til að greiða hann. Mark­aðsá­tak í fram­tíð­inni gerir ekk­ert fyrir fyr­ir­tækin sem þurfa að loka um næstu mán­aða­mót, eða starfs­fólkið sem missir vinn­una. Óút­færðar hug­myndir um að halda óskil­greindum „líf­væn­leg­um“ fyr­ir­tækjum í ferða­þjón­ustu lif­andi gera ekk­ert fyrir öll hin fyr­ir­tækin í land­inu, jafn­vel í óskyldum grein­um, sem verða óhjá­kvæmi­lega fyrir miklum áhrifum af stöð­unni.

Aðgerðir stjórn­valda þurfa að vera stórar og skýr­ar. Fram­setn­ing á þeim þarf að vera ein­föld og auð­skilj­an­leg. Í fyrsta lagi þarf að tryggja birgðir af mat, lyfjum og öðrum nauð­synja­vör­um. Í því felst að styðja við, og þjóð­nýta ef með þarf, flutn­inga­fyr­ir­tæki á borð við Icelandair og skipa­fyr­ir­tæk­in. Í öðru lagi þarf að reyna að halda atvinnustig­inu eins háu og hægt er með áhrifa­ríkum almennum aðgerðum sem hafa þann til­gang að auka svig­rúm sem flestra fyr­ir­tækja í land­inu til að halda sem flestum í vinnu, en hafa þær afleið­ingar að ríkið þarf að gefa eftir miklar tekjur og eyða úr vara­sjóðn­um. Það er hægt að gera með beinum aðgerðum í gegnum skatt­kerfið eða í gegnum bank­anna sem ríkið á og eru troð­fullir af pen­ing­um.

Í þriðja lagi þarf að stór­auka allar greiðslur í atvinnu­leys­is­trygg­inga­sjóð, lengja tíma­bilið sem fólk getur verið á fullum bót­um, búa til auk­inn sveigj­an­leika fyrir starfs­fólk að geta fengið bætur en samt verið í hluta­starfi og beina fleirum í nám á kom­andi hausti án þess að það skerði fram­færslu­mögu­leika þeirra. Það ætti líka að setja aukið fjár­magn í milli­færslu­kerfi og beina þeim í auknum mæli að lág­tekju­hópum sem fara alltaf verst út úr öllum dýf­um.

Í fjórða lagi þarf að vera með putt­ann á púls­in­um, grípa inn í hratt ef með þarf og við­halda hið minnsta rekstri allra þeirra sem telj­ast kerf­is­lega mik­il­væg þjón­ustu­fyr­ir­tæki.

Ísland er í færum til að kom­ast í gegnum þessar aðstæð­ur. Til þess þurfa þeir ein­stak­lingar sem við kjósum til að stýra þjóð­inni að sýna auð­mýkt, fórn­fýsi, dugnað og þor. Tak­ist þeim það mun Ísland ná sér hratt og örugg­lega eftir að far­aldr­inum og afleið­ingum hans slot­ar. Tak­ist þeim það ekki munu póli­tískir tæki­fær­is­sinnar nýta sér ástandið til að skapa glund­roða og auka eigin fyr­ir­ferð. 

Von­andi tekst þeim það.