„Áttu eitt barn?“ segir hann og hlær sínum dill­andi hlátri. Íslenskt dek­ur­barn, hugsar hann kannski og fagnar ákaft þegar ég bæti við að stjúp­börnin séu fjög­ur, barna­börnin tvö og eitt til við­bótar á leið­inni. „Þú ert rík!“

Í Úganda og auð­vitað mun víðar í þessum heimi er ríki­dæmi ekki síst talið í börn­um. For­seta­frú Úganda minnir landa sína stöðugt á þetta. Eign­ist börn, segir hún, líkt og það sé hluti af lausn­inni á því að koma millj­ónum út úr fátækt. En á þennan mæli­kvarða er Laban, minn trausti boda (boda boda eru skell­inöðrur sem íbúar Úganda og gestir taka sér far með til að kom­ast hratt milli staða) sann­ar­lega rík­ur. Sex hjörtu slá í þessum heimi vegna hans. Eitt þeirra er veikt. Og eitt til slær ekki leng­ur.

Bod­arnir í Kampala, borg­inni sem ég er gestur í næstu vik­urn­ar, eru á hverju götu­horni. Bjóða far. En hjólin eru alls kon­ar. „Pass­aðu að þeir séu með spegla,“ segir ráða­góð vin­kona mín sem hefur búið hér í nokkur ár. „Það er lang­best að hringja í Laban. Hann er svo traust­ur.“

Þannig kom það til að hvert sem ég fer tek ég mér far með Laban. Glað­lynda mann­inum sem er alltaf snyrti­legur til fara, með grímu fyrir vit­um, klæddur end­ur­skins­vesti og með hjálm. Hann stoppar á rauðu ljósi, ólíkt mörgum öðrum bod­um, ekur var­lega (stundum aaað­eins um of!) og segir mér í leið­inni sögur af borg­inni sem ég er rétt að byrja að kynn­ast.

Ferða­lög okkar Labans byrja oft­ast efst á Kololo-hæð þar sem leigu­í­búð­ina mína er að finna. Neðan við brekk­urnar bröttu förum við iðu­lega fram­hjá gamla flug­vell­inum í Kampala, velli sem Bretar útbjuggu á sínum yfir­ráða­tíma í Úganda og þar sem athöfn var haldin er sjálf­stæði var náð árið 1962.

Þar með var Elísa­bet drottn­ing, sú hin sama og ríkir enn yfir Bret­landi og sam­bands­ríkjum þess, ekki lengur þjóð­höfð­ingi lands­ins. Engin flug­vél lendir lengur á gömlu flug­braut­inni, alþjóða­flug­völl­ur­inn er í næstu borg, Entebbe, sem komst í heims­frétt­irnar er far­þega­flug­vél á leið frá Ísr­ael til Frakk­lands var rænt árið 1976 og henni lent í borg­inni.

„Mig langar að bjóða þér í skoð­un­ar­ferð um Kampala,“ segir Laban einn dag­inn en þá höfðu ferðir okkar verið bundnar við skreppit­úra niður hæð­ina og í versl­anir eða á veit­inga­staði við rætur henn­ar. „Og svo langar mig og Scoviu kon­unni minni til að bjóða þér og mann­inum þínum í mat.“

Þyrst í að metta skiln­ing­ar­vitin af ein­hverju nýju var þessu góða boði tekið og nokkrum dögum síðar erum við lögð af stað „með vind­inn í hárið“ um borg­ina sem í fyrstu virð­ist nokkuð eins­leit, en er alls konar er betur er að gáð.

„Ég segi við alla múslima í þessu landi: Þetta allt er ykk­ar.“

Þannig komst Idi Amin að orði árið 1972 er hann gaf sam­fé­lagi múslima í Úganda land til að reisa mosku. Amin, sem rændi völdum og var for­seti á árunum 1971-1979 eða þar til honum var sjálfum steypt af stóli, var múslimi. Múslimar, sem hófu fyrst að koma til lands­ins sem nú heitir Úganda á fimmta ára­tug nítj­ándu ald­ar, höfðu átt í inn­byrðis deilum og Amin vildi sætta hópana.

Og tólf ekrur á Kampala-hæð norðan Vikt­or­íu­vatns, í hjarta höf­uð­borg­ar­inn­ar, voru gjöfin sem hann taldi þurfa til. Þetta var einnig hæðin sem Bretar stungu fyrst niður sínum þjóð­fána á tíunda ára­tug nítj­ándu ald­ar. Þar reistu þeir líka sína fyrstu bygg­ingu í land­inu sem þeir gerðu að sínu, í óþökk fólks­ins sem það hafði byggt í þús­undir ára.

Bygg­ing mosk­unnar hófst eins og að var stefnt árið 1972. En fjórum árum seinna var henni hætt. Þá var veru­lega farið að hitna undir Amin, enda voða­verk hans komin upp á yfir­borðið og stuðn­ings­menn hans, inn­an­lands og utan, farnir að sjá skrímslið á bak við brosið á feit­lögnu and­lit­inu.

Moskan sem Laban ekur mér upp að er gríð­ar­stór, tekur 12-15 þús­und gesti ef þétt er set­ið, og turn­spíran sem hana skreytir nær lengra til him­ins en flest ef ekki öll mann­virki Kampala. En þetta er ekki moska Idi Amins, hers­höfð­ingj­ans grimma. Þetta er moska Muammars Gadda­fís, sem réði lögum og lofum í Líbíu allt frá átt­unda ára­tug síð­ustu aldar og til dauða­dags árið 2011. Gaddafí var nefni­lega sá sem gaf fé til þess að klára að byggja mosku á Kampala-hæð, þá næst stærstu í Afr­íku. Það var árið 2004 og aðeins fjórum árum síðar var Gaddafí mættur til að vera við­staddur vígsl­una.

Hún hét moska Gadda­fís en eftir að hann var drep­inn var nafn hans afmáð þótt Kampala-­búar kenni mosk­una enn við hann.

Næst vill Laban sýna mér kon­ungs­höll­ina. Jú, það er kon­ungs­ríki í Úganda – og reyndar nokk­ur. Búg­anda-­rík­ið, sem á sér alda­langa sögu, er þeirra stærst og nær yfir Kampala. Kon­ungar þess (ka­baka) hafa verið auð­ugir og á síð­ari hluta nítj­ándu aldar reisti Mwanga II, 31. kon­ungur Búg­anda, sér höll. Hún er hóg­vær sam­an­borið við hallir Evr­ópu og aðeins opin­bert heim­ili núver­andi kon­ungs, Muwenda Mutebi II. Hann hefur ekk­ert póli­tískt vald en þarf ekki að aka í kringum hring­torg eins og almúg­inn heldur eru hlið á þeim svo hann kom­ist beint í gegn. Kannski meira um hann og hans ríki síð­ar.

Er Idi Amin komst til valda fór þáver­andi kon­ungur Búg­anda í útlegð og Amin og hans menn lögðu höll­ina undir sig. Skammt þar frá byggðu þeir svo neð­an­jarð­ar­hýsi sem hafði það yfir­lýsta hlut­verk að vera vopna­geymsla.

En Amin var orð­inn sjúk­lega tor­trygg­inn og vopna­búr­inu var snar­lega breytt í óhugn­an­lega pynt­ing­ar­klefa. Fangar voru geymdir í þremur af fjórum geymslum og næð­ust játn­ingar á upp­dikt­uðum glæpum ekki upp úr þeim var gang­ur­inn fyrir framan fylltur vatni og svo raf­straumur leiddur í gegnum það. Þar var svo hópur fanga lát­inn standa. Fá raf­lost. Deyja.

Enn má sjá línur á veggj­unum sem sýna hvað vatnið stóð hátt og enn má sjá hvar kveikt var á raf­magn­inu. Í fjórðu geymsl­unni voru svo líkin geymd.

Ég hrylli mig og lít á Laban sem lokar aug­unum og hristir höf­uð­ið. Hann segir ekki vitað með vissu hversu margir voru drepnir í pynt­inga­klef­anum við kon­ungs­höll­ina. Kannski nokkur hund­ruð? Kannski nokkur þús­und?

„Hann var brjál­að­ur,“ segi ég er við komum aftur út í birt­una. „Já, en hann hafði fólkið með sér í fyrst­u,“ bendir Laban á. Þannig tókst honum að blekkja alla – alltof lengi.

En við viljum ekki dvelja of lengi við for­tíð­ina. Scovia, eig­in­kona Labans, hringir í hann og spyr hvenær í ósköp­unum gest­irnir séu vænt­an­leg­ir. „Við erum á leið­inn­i!“

Við þræðum fyrst breiðar göt­urnar í Gömlu-­Kambala. Til beggja handa standa nokk­urra hæða versl­un­ar­hús, sumum er vel við haldið en önnur þarfn­ast upp­lyft­ing­ar. Smám saman verða veg­irnir þrengri og holótt­ari. Húsin lágreist­ari, ýmist úr múr­steini eða báru­járni. Í einu þeirra er verið að selja ávexti og græn­meti. Framan við það næsta er verið að rista hnet­ur. Í því þriðja má sjá lit­rík notuð föt í stöflum til sölu.

Loks stað­næm­ist Laban. Við erum komin í Jos­eph, hverfi sem merkt er fátækar­hverfi á Google Maps. Við stígum af hjól­inu og hann reiðir það inn á milli húsa eftir mold­ar­stígum sem eru svo mjóir að ekki er hægt að aka um þá. Þetta er þyrp­ing nokk­urra smárra húsa. Hænur með unga vappa á milli þeirra. Kona og tvær dætur hennar þvo þvott í hönd­unum og hengja til þerris á snúru sem strengd hefur verið frá einu húsi í ann­að. Hér er þétt búið. Vatn seytlar um stíg­inn og breytir miðju hans í leðju­svað. Það hafði rignt dag­inn áður.

Laban lítur annað slagið um öxl. Ég elti hann og heilsa þeim sem á vegi okkar verða. Þetta eru nágrannar hans.

Þegar við komum fyrir horn tveggja húsa erum við komin að útjaðri þorps­ins. Þar hlaupa tvær geitur léttar á fæti um, endur eru á vappi og kroppa í gras­toppa sem hafa skotið sér­ ­upp úr rauðri mold­inni. Lít­ill græn­met­is­garður er framan við eitt húsið og þar kunna litlir hænu­ungar vel við sig.

Lít­ill drengur kemur hlaup­andi með útbreiddan faðm­inn. Þetta er Lars, yngsta barnið hans Labans og eig­in­konan Scovia hrópar kveðju til okkar þaðan sem hún stendur í dyrum húss þeirra hjóna. „Vel­kom­in! Loks­ins hitti ég ykk­ur!“ segir hún glað­lega, klædd fal­legum síðum kjól sem einka­dóttir­in, hin sex ára gamla Christine, felur sig á bak við. Hún er búin að bíða spennt eftir okkur segja for­eldr­arnir en þegar á hólm­inn er komið nær feimnin yfir­hönd­inni.

„Komið inn, komið inn!“ Scovia hefur verið að elda allan morg­un­inn. Ilmur af fram­andi réttum fyllir vit­in. Húsið hans Labans er lít­ið. Kannski 15-20 fer­metr­ar. Þar er raf­magn en mjög tak­markað og því eng­inn ísskápur og aðeins ein ljósa­pera hangir úr loft­inu. Ekk­ert renn­andi vatn. Rým­inu er skipt í tvennt með tjaldi. Handan þess sefur fjöl­skyldan en okkur er boðið til sætis við borð sem líkt og á auga bragði er orðið hlaðið af veislu­mat. Úr litlu útvarpi ómar popptón­list, sum lögin eru afrísk en önnur evr­ópsk. Allt er til reiðu.

Að síð­ustu setur Scovia glös af nýkreistum safa úr ást­ar­aldin fyrir framan okk­ur. Hún fer með stutta borð­bæn. „Gjörið svo vel, fáið ykk­ur!“ segir hún svo. Af nógu er að taka: Steikt egg, hrís­grjón svo himnesk á bragðið og mjúk að þau allt að því bráðna í munni. Frá geita­kjöts­súp­unni leggur krydd­aðan angan og steikta græn­met­inu í rjómasós­unni sömu­leið­is. Allt er þetta borðað með matoke, hinni úgönsku ósykr­uðu ban­ana­stöppu sem þó er svo sæt að hana má allt eins borða sem eft­ir­rétt.

Þetta er veisla. Scovia er úrvalskokk­ur. „La­ban, þú ert hepp­inn,“ segi ég en Scovia er fljót að bæta við: „Ég er hepp­in. Að vera gift Laban.“ Hún klappar honum létt á hnéð og þau brosa til hvors ann­ars. Hafa verið saman síðan þau voru ung­ling­ar. Enn ást­fangin upp fyrir haus.

Aðeins tvö af börnum þeirra eru heima. Skól­arnir í Úganda eru loks byrj­aðir eftir tveggja ára lokun vegna far­ald­urs­ins og Laban og Scovia spara allt sem þau geta til að senda eldri börnin í góða skóla. Þetta eru heima­vist­ar­skólar og þau koma aðeins heim annað slagið á hverju miss­eri.

Elsti son­ur­inn, Harri­son, er átján ára og í fram­halds­skóla. Þau eru stolt af syn­inum sem hefur átt erfitt. Fyrir nokkrum árum varð hann hjart­veikur og dug­legi íþrótta­strák­ur­inn missti allt þrek. Scovia verður alvar­leg er hún rifjar þetta upp. „Hann þurfti aðgerð. Og það var ekki hægt að gera hana í Úganda. Laban varð að fara til Ind­lands með hann. Þeir voru þar í marga mán­uð­i.“

Laban kinkar kolli og rifjar upp erf­ið­leik­ana við að fá vega­bréf og áritun til að kom­ast frá heima­land­inu með dreng­inn. Þetta var árið 2009. Fjöl­skyldan lagði allt sitt litla sparifé til. Flutti í ódýr­ara og minna hús­næði til að steypa sér ekki í of miklar skuld­ir. Þröngt var í búi hjá Scoviu og börn­unum á meðan því engin var inn­kom­an. „En aðgerðin heppn­að­ist vel,“ segir Scovia full þakk­lætis og það lifnar yfir henni. Nú getur Harri­son hlaupið og stundað íþrótt­ir. Gengið í skóla og von­andi fengið góða vinnu með menntun í fartesk­inu.

„En hann þarf að fara í aðra aðgerð fljót­lega,“ útskýrir Laban. „Aftur til Ind­lands.“ Þess vegna vinnur hann myrkrana á milli sem boda en á tímum þar sem fáir ferða­menn eru í Úganda vegna far­ald­urs­ins. Þeim er að fjölga, ég er til vitnis um það, en hafi þetta verið hark áður er þetta stöðugt basl núna. Aðgerðin verður því að bíða. Það eru ein­fald­lega ekki til pen­ingar fyrir henni í augna­blik­inu.

„Börn­unum líður öllum vel,“ und­ir­strikar Laban þó. „Öllum sex,“ bæti ég bros­andi við og klappa á koll­inn á Lars sem er steinsofn­aður í fangi móður sinn­ar, saddur og sæll. „Við áttum aðra stelpu,“ segir þá Scovia allt í einu. „Hún var annað barnið okkar en dó þegar hún var þriggja ára.“ Aftur horfast þau hjónin í augu en eru nú alvar­leg í bragði. Ekk­ert er sár­ara en að missa barn.

Christine litla vill fara út að leika. Henni er óhætt úti einni. Hér líta nágrannar eftir börnum hvers ann­ars. Eftir að hafa sagt þeim frá eld­fjöll­unum og jöklunum á Íslandi, og eina skraut­lega fugl­in­um, lund­an­um, er komið að kveðju­stund. Laban og Scovia standa við litla húsið sitt, þar sem annað lítið kot er áfast norðan megin en sunnan við er ösku­haug­ur. Fjöll af plasti og öðru rusli sem kindur og geitur krafsa í og leita að ein­hverju æti­legu.

Þannig býr hann, vinur minn Laban. Með fal­legu fjöl­skyld­una sína í koti sem er álíka stórt og svefn­her­bergið mitt heima á Íslandi.

Það er freist­andi að fall­ast í faðma. Scovia sendir mér í stað­inn ótelj­andi fing­ur­kossa og ég snara mér aftur á hjólið hjá Laban og við fjar­lægj­umst smám saman heim­ili hans. Litla húsið sem er óra­vegu í öllum skiln­ingi frá risa­vöxnu mosk­unni hans Gadda­fís og glæsi­höll kon­ungs Búg­anda. En er stút­fullt af hjarta­hlýju, vonum og óskum um betra líf fyrir sex börn.